Spotkania z cyklu „Akademii Solidarności” na stałe weszły już do kalendarza miłośników historii w Częstochowie i okolicy. Kolejne, dziesiąte już, odbyło się 24 października br. w godzinach 17.00-19.00 w auli „Solidarności” przy ul. Łódzkiej 8/12. Prowadziła tradycyjnie Dorota Kaczmarek, a zaproszonymi prelegentami byli znakomici historycy: prof. Wojciech Polak, prof. Sylwia Galij-Skarbińska oraz ks. dr Michał Damazyn – współautorzy książki pt. „Nikczemność i honor. Stan wojenny w stu odsłonach”, której w dużej mierze spotkanie zostało poświęcone.
Wśród przybyłych zainteresowanych słuchaczy (i dyskutantów zarazem) w liczbie około 50 osób dało się zauważyć zarówno stałych bywalców jak i liczną reprezentację nowych twarzy, w tym kilkoro przedstawicieli młodzieży. Finansowo spotkanie wspierała spółka Tauron Dystrybucja. Była możliwość zakupu w okazyjnej cenie wspomnianej książki, jak również kilku innych pozycji zarówno z zakresu historii NSZZ „Solidarność”, jak również publikacji o hetmanie Stanisławie Żółkiewskim, czy trudnych relacjach polsko-niemieckich pt. „Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie”. Ta ostatnia publikacja mimo iż wydana w 2019 roku cieszy się ogromnym zainteresowaniem, jest wciąż kupowana i czytana, wydawnictwo kilkakrotnie już robiło dodruk.
Prelekcję rozpoczął prof. Polak zwięźle przybliżając genezę powstania książki o stanie wojennym. Jako że napisano wcześniej niemało syntez, monografii i opracowań historycznych, Autorzy postawili sobie za cel stworzenie książki, której odbiorcami nie będą historycy, ale osoby zainteresowane, które nie potrzebują wielu szczegółów. Starali się napisać ją w sposób ciekawy, zwłaszcza dla ludzi młodych: zawarli np. rozdział poświęcony humorowi i satyrze w stanie wojennym. Odnosząc się do tytułu, odsłon jest dokładnie 104, mają charakter rozdziałów niepowiązanych ze sobą, można je czytać wybiórczo, całość jest dość obszerna – liczy niemal 600 stron ale jest bardzo bogato ilustrowana archiwalnymi fotografiami bardzo dobrej jakości.
Następnie prelegent uczynił krótką dygresję w postaci krótkiej charakterystyki hetmana S. Żółkiewskiego (i publikacji mu poświęconej) jako bohatera niedocenionego, zasługującego na pomnik w Warszawie, hetmana, którego działania wojenne powiększyły terytorium Rzeczpospolitej do miliona km2.
Więcej uwagi poświęcił wraz z prof. Galij-Skarbińską pozycji „Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie”, którą napisali wspólnie. Praca ta składa się z 3 części:
- O zbrodniach niemieckich w latach 1939-45,
- O rozliczaniu (pozornym) tych zbrodni – podano przykłady Niemców zaangażowanych w zbrodnie, którzy po wojnie wiedli spokojny i sielankowy niemal żywot w RFN; nieliczni z nich byli sądzeni, a jeśli nawet skazano ich na dożywotnie więzienie, wychodzili z niego po około 5 latach ze względu na rzekomo zły stan zdrowia,
- Niemcy wobec Polski dzisiaj.
Analogicznie wygląda sytuacja komunistycznych zbrodniarzy w obecnej Polsce, jedynie nieliczni byli sądzeni, a już ze świecą szukać tych, którzy ponieśli jakąkolwiek karę. Wielu dożyło lub nadal żyje w naszym kraju korzystając z „układu” dającego im uprzywilejowaną pozycję wobec zwykłych obywateli.
W tym momencie do głosu doszedł także ksiądz doktor i „trójgłos” skoncentrował się na tematyce stanu wojennego – doświadczeniu pokolenia. Wprowadzony został z zaskoczenia pamiętnego 13 grudnia 1981 roku. Internowani działacze NSZZ „Solidarność” byli odrywani od rodzin, nie wiedzieli co się z nimi stanie, najczęściej byli przekonani, że za chwilę zginą rozstrzelani. Po osadzeniu w ośrodkach dla internowanych też nie wiedzieli, jak długo będą w nich przebywać i jak się to skończy. Weźmy pod uwagę, że nie byli wcześniej osądzeni, nie odczytano im żadnego wyroku…
Tu należy uznać Boską logikę, że pomimo tych dramatycznych okoliczności, pojawiły się pewne pozytywne aspekty, jak fakt że ludzie zaczęli się zrzeszać w konspiracyjnych strukturach, szybko oddolnie zorganizowano pomoc dla rodzin osób internowanych, które często nagle zostały pozbawione środków do życia. Powstawały spisy ludzi uwięzionych. Pomimo trudnej sytuacji, również pod materialnym względem, pojawiła się ludzka życzliwość i solidarność. Represje bowiem mocno dotykały nie tylko samych działaczy, ale także ich rodziny.
Książka podkreśla miejscami daleko posuniętą brutalność ówczesnej władzy, skierowaną nie tylko przeciw działaczom „Solidarności”, ale i osobom przypadkowym, które były wyciągane z tłumu demonstrantów, lub przypadkiem przechodziły w miejscu, gdzie odbywały się zamieszki. Niektórzy zapłacili za to życiem. Zresztą liczba wszystkich ofiar stanu wojennego jest bardzo trudna do dokładnego ustalenia („ciemna liczba”). Zmarli lub polegli bezpośrednio w wyniku represji to jedna grupa, inną stanowią ci, do których nie dotarła karetka, ponieważ łączność telefoniczna została odcięta. Profesor Polak opowiedział o wstrząsającej lekturze archiwów Wojskowej Służby Wewnętrznej, skąd dowiedział się jak wielu żołnierzy poborowych, zagonionych do represji wobec obywateli, nie mogło wytrzymać tej presji psychicznej i popełniło samobójstwo lub poniosło śmierć w wypadku będącym w sposób bezpośredni lub pośredni następstwem sytuacji.
Warto nadmienić, że oficjalnie stan wojenny zniesiono 22 lipca 1983 roku, ale praktycznie po tej dacie sytuacja nie uległa zmianie. Nadal więzieni byli niektórzy więźniowie polityczni, znane są przypadki morderstw dokonywanych przez tzw. „nieznanych sprawców”, głośną sprawą było morderstwo ks. J. Popiełuszki. Z tych względów zdaniem Autorów książki należy uznać, że praktycznie stan wojenny zakończył się dopiero w roku 1989.
Nie do przecenienia była rola kościoła katolickiego, jako enklawy wolności i wsparcia dla prześladowanych. Po 13 grudnia nadal odprawiane były Msze Św. w intencji Ojczyzny, na których licznie pojawiali się wierni, podczas demonstracji niesiono symbole religijne jak krzyż czy obraz Matki Boskiej, a po śmierci ks. Popiełuszki również jego podobiznę. Padło jeszcze wiele odniesień do zawartości różnych archiwów, zapisków czynności dokonywanych przez głównodowodzącego grupy wojsk Układu Warszawskiego gen. Kulikowa, który na początku lat 80. wiele czasu spędzał w Legnicy, haniebnej roli (kontaktującego się z nim) gen. Jaruzelskiego oraz J. Urbana.
Po upływie około półtorej godziny pojawiła się możliwość zadawania pytań zaproszonym gościom, którzy chętnie i wyczerpująco na nie odpowiadali, niektórzy słuchacze także chętnie dzielili się jakimiś komentarzami dotyczącymi poruszanych zagadnień. Spotkanie zakończyło się po upływie 2 godzin, następnie Autorzy poświęcili pozostały czas na podpisywanie chętnym zakupionych książek.
Maciej Świerzy
Wojciech Polak (ur. 1962), pracownik naukowy i dydaktyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, jest również absolwentem tejże Alma Mater. Początkowo jego zainteresowania naukowe obejmowały wybrane zagadnienia z historii I Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku, po przemianach społeczno-politycznych przełomu lat 80. i 90. ub. wieku uwagę poświęcił historii najnowszej w zakresie opozycji antykomunistycznej tychże lat 80. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że profesor tę historię współtworzył, działając początkowo w Niezależnym Zrzeszeniu studentów, a po wprowadzeniu stanu wojennego także w jego konspiracyjnych strukturach oraz w podziemnej „Solidarności”. Autor wielu publikacji, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości, wyróżniony nagrodami Rektora UMK oraz innymi wyróżnieniami przyznawanymi przez rozmaite gremia.
Sylwia Galij-Skarbińska (ur. 1978), prof. UMK w Toruniu, historyk, politolog i ekspert w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, autorka i współautorka licznych publikacji naukowych, w swoich badaniach naukowych koncentruje się na latach 80. XX w. w Polsce pod kątem służb specjalnych oraz opozycji antykomunistycznej i represjach, jakim była poddawana w PRL.
Michał Damazyn (ur. 1976), ksiądz – absolwent Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Gnieźnie, doktor nauk teologicznych, adiunkt w Katedrze Historii Nowożytnej i Edytorstwa Źródeł, Instytut Historii i Archiwistyki UMK. Poza praca duszpasterską w Diecezji Bydgoskiej interesuje się naukowo zagadnieniami z zakresu najnowszej historii Polski (lata 80. XX w., „karnawał Solidarności”…), autor publikacji naukowych i popularnonaukowych.