Niepodległa Polska po 123 latach zaboru – 104. rocznica odzyskania niepodległości

Tematem mojego artykułu będą wydarzenia, które doprowadziły do odzyskania niepodległości. W drodze ku końcowi wojny oraz niepodległości naszej ojczyzny ważne były wydarzenia sierpniowe. Trwająca od lipca ofensywa aliancka nie przyniosła szczególnych zwycięstw – oni atakowali, natomiast mocarstwa centralne broniły się. 8 sierpnia 1918 roku aliantom udało się przełamać opór wojsk niemieckich na zachodzie. Jak wspominał głównodowodzący marszałek Paul von Hindenburg, był to „czarny dzień armii niemieckiej” w bitwie pod Amiens, gdzie 300 czołgów Mark V zniszczyło, a dokładniej rozjechało, 2 dywizje niemieckie czekające na rozkazy w okopach.

„Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski. Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swym losie. Dzięki zmianom, które nastąpiły wskutek świetnych zwycięstw armij sprzymierzonych – wznowienie niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym. Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski – przez ustrój, zbudowany na porządku i sprawiedliwości. Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej”. Była to depesza wysłana 16 listopada 1918 roku przez Józefa Piłsudskiego do rządów mocarstw Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Japonii oraz Niemiec, która informuje o powstaniu odrodzonego Państwa Polskiego.

Tematem mojego artykułu będą wydarzenia, które doprowadziły do odzyskania niepodległości. W drodze ku końcowi wojny oraz niepodległości naszej ojczyzny ważne były wydarzenia sierpniowe. Trwająca od lipca ofensywa aliancka nie przyniosła szczególnych zwycięstw – oni atakowali, natomiast mocarstwa centralnie broniły się. 8 sierpnia 1918 roku aliantom udało się przełamać opór wojsk niemieckich na zachodzie. Jak wspominał głównodowodzący marszałek Paul von Hindenburg, był to „czarny dzień armii niemieckiej” w bitwie pod Amiens, gdzie 300 czołgów Mark V zniszczyło, a dokładniej rozjechało, 2 dywizje niemieckie czekające na rozkazy w okopach.

Po czterech latach konfliktu zbrojnego, jakim była Wielka Wojna, we wrześniu nastąpił przełom opisany przez „Berliner Lokal-Anzeiger” – „Szybkość przeprowadzenia niebezpiecznego manewru, dowodzi, że Niemcy przyswoili sobie sztukę szybkiego manewrowania, choć w danym wypadku chodzi tylko o odwrót. Niemcy cofali się powoli, tak długo, dopóki naciskał ich nieprzyjaciel, a następnie szybko, gdy nacisk ten złagodniał. Osiągnęli więc sukces w manewrze odwrotnym”. Polacy gorąco gratulowali sukcesów manewru wycofywania się  armii niemieckiej.

Marszałek Polski Józef Piłsudski

26 września 1918 roku rozpoczęła się wielka ofensywa aliantów. Już 4 dni później na rzecz Ententy skapitulowała Bułgaria, stojąca wcześniej po stronie państw centralnych. Teraz główną linią obrony było Cesarstwo Austro-Węgierskie, które nie radziło sobie przez wewnętrzne problemy. Za to w Niemczech pod naciskiem wojsk koalicji doszło do zmiany ustroju z monarchicznego na parlamentarny. Rząd Niemiecki poprosił Ententę o warunki pokoju i je otrzymał 19 października 1918 roku: „wszystkie wojska powinny się poddać, część floty i flotylla łodzi podwodnych powinna być zajęta przez wojska koalicji, Niemcy winny zapłacić odszkodowanie przeznaczone na odbudowę zniszczonych terenów Belgii i Francji, równoważne rocznemu budżetowi wojennemu Niemiec”. Oznaczało to całkowitą i bezwarunkową kapitulację Niemiec.

Tymczasem 27 października Węgry odłączyły się od Austrii, ogłaszając oficjalnie: „niepodległość w sprawach polityki zagranicznej, armii, w sprawach gospodarczych”. Jako pierwsze państwo, na gruzach Cesarstwa Austro-Węgierskiego, 28 października niepodległość proklamowała Czechosłowacja. 30 października rozpoczął działalność ostatni gabinet cesarsko-królewski austro-węgierski profesora Heinricha Lammascha, którego celem było zlikwidowanie Cesarstwa Austro-Węgierskiego. 31 października Chorwacja i Slawonia ogłaszają powstanie państwa południowo-słowiańskiego z Serbią.

Po 19 października Niemcy starały się bronić jak najlepiej, jednak od 20 do 27 października, początkowo od Berlina kończąc na całych Niemczech, wybuchały ruchy antywojenne. 29 października Austria zawarła pokój z Ententą oraz rozpoczęły się rokowania pokojowe Ententy z Turcją. Tego samego dnia cesarz Niemiec Wilhelm II przyjął dymisję generalnego kwatermistrza armii, generała piechoty Ericha Ludendorffa. Niemcy zostały pozostawione same sobie na polu krwawej wojny.

W okupowanej części Królestwa Polskiego 19 października Austro-Węgry przyznały, że nie ma miejsca w państwie austriackim na część polską. 28 października w Krakowie powołana została Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego na czele z Wincentym Witosem. 30 października wyzwolił się od Austriaków Tarnów, dzień później wolny był Kraków.

Niemcy dalej utrzymywały silną władzę w okupowanej przez siebie części Królestwa. Generał-pułkownik Hans Hartwig von Beseler – generalny gubernator warszawski łaskawie pozwolił 7 października 1918 roku na proklamację przez Radę Regencyjną Deklaracji Niepodległości Polski. 29 października generał gubernator warszawski przekazał władzę nad formowanym od miesiąca wojskiem polskim Radzie Regencyjnej i feldmarszałkowi porucznikowi Tadeuszowi Rozwadowskiemu.

Jak wiemy, Józef Piłsudski szkolił młodzież na terenach Galicji, co poskutkowało utworzeniem 27 sierpnia 1914 roku Legionów Polskich. 3 sierpnia 1916 roku Legiony Polskie stoczyły ostatnią bitwę pod Rudką Miryńską, natomiast na początku października 1916 roku zostały wycofane z linii frontu. 20 września 1916 roku zostały one przekształcone w Polski Korpus Posiłkowy. Po kryzysie przysięgowym, 22 lipca 1917 roku Józef Piłsudski został aresztowany razem z płk. Kazimierzem Sosnkowskim i osadzony w więzieniu w Gdańsku. Później został przeniesiony do Magdeburga, gdzie spędził resztę trwającej wojny. Jednak Rada Regencyjna, wyśmiewana przez Polaków, od 9 października 1918 roku starała się o uwolnienie Komendanta Józefa Piłsudskiego, co było dla Niemców początkowo bardzo zaskakujące. W czasie kiedy przyszły Naczelnik Państwa dalej pozostawał w więzieniu, na ziemiach polskich tworzyły się pierwsze ośrodki władzy, oprócz zaboru niemieckiego. 9 listopada cesarz Wilhelm II zakończył swoje panowanie w Niemczech, abdykując, gdzie w międzyczasie doszło do rewolucji. Dzień wcześniej niespokojny lud niemiecki ruszył na cytadelę w Magdeburgu z zamiarem uwolnienia więźniów. Po naciskiem wydarzeń Józef Piłsudski oraz Kazimierz Sosnkowski zostali uwolnieni oraz przewiezieni koleją do Warszawy. 10 listopada o godzinie 7:30 Komendant przybył do Warszawy. Następnego dnia nieudolna Rada Regencyjna przekazała władzę nad wojskiem Józefowi Piłsudskiemu, a 14 listopada 1918 roku sama się rozwiązała, przekazując Komendantowi władzę cywilną. Przyszły naczelnik państwa powierzył Ignacemu Daszyńskiemu z Polskiej Partii Socjalno- Demokratycznej zadanie utworzenia rządu. 16 listopada wydał depeszę potwierdzającą powstanie państwa polskiego, której cytat znajduje się na początku artykułu. Po niepowodzeniu Ignacego Daszyńskiego, rząd utworzył także polityk PPSD Jędrzej Moraczewski. 22 listopada 1918 roku Józef Piłsudski ustanowił się Tymczasowym Naczelnikiem Republiki Polskiej.

Tymczasem w Częstochowie wydarzenia nabierają tempa. 4 listopada 1918 roku major Józef Klettinger, dowódca 7-osobobej „Enclave Jasna Góra” zbiera swój „oddział” i wyrusza do Wiednia, ponieważ Austrii już nie było. Kiedy po „wielkiej armii” Klettingera nic nie pozostało, na obszar sanktuarium na Jasnej Górze wkroczyły polskie wojska. Był to ogromny przełom dla Polaków, kiedy po 123 latach zaboru w końcu mogli zobaczyć powiewające polskie flagi. Radości nie było końca, mieszkańcy płakali, widząc tę niewielką namiastkę polskości. Paradoksem całej sytuacji były flagi oraz wojska niemieckie będące w całej Częstochowie oprócz wyzwolonego sanktuarium. Nie każdy jednak płakał ze szczęścia, bowiem 9 listopada o godzinie 20 gromada manifestantów przeszła przez II Aleję z czerwonym sztandarem, wiwatując: „Niech żyje rewolucja, precz z Polską”. Ten zdradziecki pochód został rozpędzony przez młodzież częstochowską. Dzień później, po południu, w mieszkaniu przy Alei NMP 32 policja aresztowała 5 agitatorów.

6 listopada 1918 roku utworzono po porozumieniu się Stowarzyszenia Kupców Polskich z Towarzystwem „Sokół” oraz żołnierzami byłych formacji wojskowych Józefa Dowbór-Muśnickiego organizację wojskową o nazwie Obrona Narodowa, której celem była ewakuacja Niemców z Częstochowy bezpieczna dla miasta, przeprowadzona bez zniszczeń.

10 listopada 1918 roku Niemcy opuścili stację kolejową. To był kolejny wolny obszar miasta. Teraz na peronie stały tłumy niemieckich kolejarzy z pakunkami czekających na wyjazd do „heimatu”. Dzień później, 11 listopada 1918 roku, o godzinie 6.30, 2 oddziały przemaszerowały przez miasto, zajmując Magistrat. Godzinę później Niemcy do zgromadzonej pod kantyną grupy 600 osób otworzyli ogień. Zostało rannych 40 osób. O godzinie 21 ulicą Szkolną przejechał orszak niemieckiej konnicy, piechoty i załadowanych wozów, który wyruszył z koszar Zawady. W nocy z 11 na 12 listopada pierwszy posterunek wysłany z Magistratu, gdzie była Komenda Obrony Narodowej, został przywitany przez Niemców ostrzałem przy kasynie oficerskim w III Alei. O godzinie 01.00, 12 listopada 1918 roku został zabity przez Niemców 15-letni uczeń gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie, Włodzimierz Henryk Zagórski. O wiele dłużej trwała walka u fabryce Peltzery, gdzie Niemcy zaciekle stawiali opór, lecz w końcu ulegli. Obrona Narodowa w końcu zajęła Magistrat, powiat, więzienie, pocztę, szpital w Domu Księcia oraz inne instytucje. O godzinie 9, 12 listopada 1918 roku, z drogi do Herbów zawrócono 200 rozbrojonych Niemców z dużymi ładunkami. Orszak był prowadzony przez czujne oko Straży Obywatelskiej i młodzieży z Polskiej Organizacji Wojskowej. 12 listopada 1918 roku był pierwszym dniem wolnej Częstochowy. 23 listopada 1918 roku częstochowska młodzież wróciła do szkół. Walka o niepodległość swojego miasta, zaczynając od sanktuarium na Jasnej Górze i kończąc na wyzwoleniu całej Częstochowy, zakończyła się.

Słowem podsumowania, Józef Piłsudski był bez wątpienia osobowością zespalającą ze sobą prawicę, dla której był ochroną przed wszelkimi zrywami rewolucyjnymi, jak i lewicę, dla której był swój, co jak wiemy zdarza się rzadko. Mimo 16 miesięcy uwięzienia dalej był uznawany za „kogoś”. To z nim Niemcy chcieli rozmawiać, kiedy chciał bezkrwawo wyzwolić Warszawę spod okupacji, a nie z Radą Regencyjną, która była tam uważana za równie nieudolną, jak w całym Królestwie Polskim. Był wybitnym żołnierzem, Komendantem, Naczelnikiem Państwa i przede wszystkim pierwszym człowiekiem, który działał na rzecz niepodległości czynnie, od razu wysyłając depeszę o Odrodzeniu Państwa Polskiego, nie czekając na powstanie rządu czy jakiekolwiek ustalenia o ustroju i reformach Państwa. Zdecydowanie możemy powiedzieć, że odzyskanie niepodległości zawdzięczamy miedzy innymi Józefowi Piłsudskiemu.

Oliwia Kurzacz

fot. główne

Stanisław Bagieński ,,Rozbrajanie Niemców przed Główną Komendą na placu Saskim w Warszawie