Piękna pogoda wiosenna przyczyniła się w znacznym stopniu do podniesienia uroku świąt, które upłynęły pod znakiem pokoju i nadziei na poprawę w niedalekiej przyszłości zagwarantowanych stosunków ekonomicznych. O tę pomyślniejszą przyszłość błagał lud wierny Pana zastępów, korząc się w modlitewnej skrusze w murach świątyń podczas uroczystych nabożeństw wielkanocnych. Po południu i wieczorem tłumnie i rojno było w Alejach i parku Staszica, dokąd wybierały się całe rodziny na przechadzkę, korzystając z pięknej pogody, oczekiwanej od tak dawna z utęsknieniem. Wieczorem kinematografy były przepełnione, z czego odnosiło się wrażenie, że nawet cztery kina nie wystarczyły dla żądnych filmowych wrażeń licznych sfer publiczności.
Stosunki ekonomiczne były faktycznie zagmatwane w związku z napędzającą się drożyzną, czyli inflacją. 12 kwietnia 1922 roku wszystkie fabryki w Częstochowie zatrzymały swoją produkcję, robotnicy zgrupowani w związkach zawodowych Polskiej Partii Socjalistycznej i związkach zawodowych Narodowej Partii Robotniczej oraz w związkach klasowych urządzili wspólny pochód manifestacyjny przez ulice Częstochowy, na znak wspólności interesów klasy robotniczej. Protesty i strajki w kraju zauważył rząd; 15 kwietnia 1922 roku Rada Ministrów powołała Komisarza nadzwyczajnego do walki z drożyzną.
Nie należy się zatem dziwić, jak ciężko było gospodarować nie tylko swoim osobistym majątkiem i przychodami, ale i budżetem większych jednostek, w szczególności budżetem miasta Częstochowy, w tym wypadku mającym obowiązywać od początku roku budżetowego, czyli od stycznia 1922 roku, a w miesiącu kwietniu 1922 roku jeszcze nie uchwalonym przez Radę Miasta. Do budżetu wprowadzano nowe pozycje, niektóre zdejmowano, przede wszystkim zwiększano sumy wydatkowe.
Odrzucono wniosek o wydawaniu własnego organu samorządowego, czyli gazety. Uchwalono wniosek o powołanie inspekcji mieszkaniowej, która by zapobiegła brakowi mieszkań, odrzucono wniosek, aby Magistrat rozpoczął budowę domów dochodowych na gruntach miejskich, odrzucono wniosek, by Magistrat na posady przyjmował kandydatów bez różnicy wyznania przedstawionych przez związek urzędników. Odrzucono wniosek, by ogłoszenia ukazywały się w języku polskim i żydowskim, skreślono wniosek o utrzymywaniu przez miasto Częstochowę policji państwowej. Wezwano Magistrat do odbudowania spalonych koszarów Zawady, a także przeniesienia wojskowego szpitala z ul. Kościuszki w inne miejsce. Polecono, aby Magistrat zwolnił pomieszczenia więzienne w gmachach miejskich. Opróżnione pomieszczenia miały być użyte na biura Magistratu, archiwum i salę Rady Miejskiej. Wezwano Magistrat, by zajął się ustaleniem prawa własności gmachu byłego Muzeum Higienicznego i przepisał tytuł własności na rzecz miasta, po czym przebudował i umieścił w nim Muzeum Higieniczne i Towarzystwo Krajoznawcze. Radni miasta Częstochowy wezwali też Magistrat, by została ukończona budowa budynku szkolnego przy zbiegu ulicy Strażackiej i ulicy Krakowskiej. Wezwano Magistrat do przedstawienia planu, kosztorysu i projektu budowy nowego szpitala miejskiego, a także do opracowania i przedstawienia Radzie Miejskiej projektu lokomocji (komunikacji), oświetlenia elektrycznego i kanalizacji miasta. Z tego już widać, jak dalekie były plany radnych miasta Częstochowy aby upięknić, unowocześnić miasto i uczynić je milszym do życia.
W związku z powyższym napełniano treścią poszczególne pozycje budżetowe. Szukając dochodów, podniesiono uzyskanie podatków od nieruchomości z 700 000 marek polskich do 35 000 000 marek polskich. Pozycja podatek gruntowy wzrosła z 34 000 marek polskich do 170 000 marek polskich, pozycja od przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych o 100 000 000 marek polskich, od widowisk z 10 000 000 marek polskich do 30 000 000 marek polskich, od ładunków kolejowych do 20 000 000 marek polskich i podatek szkolny z 8 000 000 marek polskich do 18 000 000 marek polskich.
Z wydatków podniesiono sumę na naprawę bruków miejskich z 2 000 000 marek polskich do 10 000 000 marek polskich. Podwyższono subsydium dla Straży Ogniowej Ochotniczej w Częstochowie do 1 000 000 marek polskich, umieszczono w budżecie miasta pensję dla stenografistki, na oświetlenie szpitali, szkół suma wzrosła z 1 000 000 marek polskich do 70 000 000 marek polskich. Na kursy rzemieślnicze suma wzrosła z 3 000 000 marek polskich do 12 000 000 marek polskich. Na ochrony (przedszkola) chrześcijańskie suma wzrosła z 3 500 000 marek polskich do 10 000 000 marek polskich, dla ochron żydowskich suma wzrosła z 500 000 marek polskich do 1 000 000 marek polskich. Dla Stowarzyszenia oświaty wśród Żydów przeznaczono 200 000 marek polskich, na szkołę handlową w Częstochowie suma wzrosła z 162 000 marek polskich do 500 000 marek polskich, na seminarium nauczycielskie żeńskie w Częstochowie przeznaczono 500 000 marek polskich, na budowę szkół suma wzrosła z 5 000 000 marek polskich do 30 000 000 marek polskich. Na subsydium dla biblioteki im. Władysława Biegańskiego w Częstochowie przeznaczono 200 000 marek polskich. Na żydowskie szkoły rzemieślnicze przyznano 1 000 000 marek polskich. Na budowę szpitala suma wzrosła z 1 290 000 marek polskich do 10 000 000 marek polskich, na utrzymywanie chorych w schronisku przeciwgruźliczym wzrost z 100 000 marek polskich do 2 000 000 marek polskich, na kąpiele i odwszawianie wzrost z 200 000 marek polskich do 500 000 marek polskich.
Powiększono sumę na dokarmianie dzieci w szkołach z 1 400 000 marek polskich do 7 000 000 marek polskich, na kolonie letnie powiększono sumę z 1 000 000 marek polskich do 1 300 000 marek polskich, z podziałem na kolonie dla dzieci chrześcijańskich 1 000 000 marek polskich i na dzieci żydowskie 300 000 marek polskich. Sumę 600 000 marek polskich przeznaczono na utrzymanie chorych mieszkańców Częstochowy w schronisku w Zakopanem, podwyższono pensję lekarza na Ostatnim Groszu do 90 000 marek polskich. Wpływy budżetowe sięgnęły 341 939 900 marek polskich, wydatki 367 696 483 marek polskich.
Sejm Ustawodawczy obradował nadal, w dniu 5 kwietnia 1922 roku miał także swoje obrady: „Równolegle z wywodami mówcy posła Staniszkisa toczyła się podjazdowa dyskusja pomiędzy bardziej gorącymi członami poszczególnych klubów sejmowych. Nagle rozległ się głos dr. Józefa Putka, skierowany w stronę ław poselskich Polskiego Stronnictwa Ludowego: „Z kanalią rozmawiać nie można!”. Po tych słowach dr Józef Putek obrócił się na pięcie, a wówczas poseł Bryl wyskoczył z ław poselskich i dopadłszy do dr Józefa Putka, uderzył go dwukrotnie w głowę, po czym wrócił się w stronę swoich ław. Ujrzawszy to, poseł Lejb (Lewica Polskiego Stronnictwa Ludowego), podskoczył do posła Bryla i plunął mu w twarz. Zapanował moment przykrego milczenia, potem zakotłowało się w izbie z oburzenia i rozległ się głos i dzwonek marszałka dyscyplinującego cenzurę prezydialną”. Wszyscy mieli już dosyć Sejmu Ustawodawczego, spełnił już swoje zadanie, uchwalając 17 marca 1921 roku najwyższy dokument organizujący życie Rzeczpospolitej Polskiej – konstytucję. Miano nadzieję, że wybrany Sejm I Kadencji będzie reprezentował lepsze obyczaje wybrańców narodu.
W dniach 18–20 kwietnia 1922 roku miał miejsce akt przejęcia przez Polskę Litwy Środkowej. 18 kwietnia 1922 roku, o godzinie 9.30 prezydent miasta Wilna przed Ostrą Bramą wręczył klucze do miasta Naczelnikowi Państwa Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Pół godziny później, o godzinie 10.00 Naczelnik Państwa w obecności członków rządu i marszałków Sejmów warszawskiego i wileńskiego udał się do siedziby Tymczasowej Komisji Rządzącej i tam nastąpiło uroczyste przekazanie władzy nad Litwą Środkową Rzeczpospolitej Polskiej. Na uroczystym obiedzie w Wilnie, w dniu 20 kwietnia 1920 roku, Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski wypowiedział znamienne słowa: „Jestem wyznawcą zasady, że ten, kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani ma prawa do przyszłości”. Słowa te powinny być wieszane w biurach poselskich a nadto w sejmie, a także w gabinetach powieszone mieć powinni wszyscy politycy i kierować się do ich treści i zasady.
Tymczasem w dniach od 10 kwietnia 1922 roku do 19 maja 1922 roku odbywała się międzynarodowa konferencja ekonomiczna w Genui we Włoszech. W czasie, gdy delegaci państw europejskich rozmawiali w Genui m.in. na temat spłat reparacji przez Niemcy oraz ożywienia handlu międzynarodowego doszło do spotkania niemieckiej i sowieckiej delegacji w Niedzielę Wielkanocną 16 kwietnia 1922 w miejscowości uzdrowiskowej Rapallo w pobliżu Genui. Wówczas to minister spraw zagranicznych Niemiec Walther Rathenau oraz rosyjski ludowy komisarz spraw zagranicznych Rosji Sowieckiej Gieorgij Wasiljewicz Cziczerin podpisali traktat normalizujący dotychczasowe relacje obu krajów. Układ z Rapallo składał się z czterech artykułów. W pierwszym artykule zapisano, że Rzesza Niemiecka i Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna Republika Sowiecka (RSFRS) zrzekają się wzajemnych roszczeń finansowych za: „wydatki wojenne, jak i za szkody wojenne, a mianowicie te szkody, które zostały wyrządzone im oraz ich obywatelom na terenie działań wojennych wskutek operacji wojskowych, włączając w to rekwizycje dokonane na terytorium strony przeciwnej”. Ponadto uzgodniono zaniechanie wypłaty odszkodowań za tzw. szkody niewojenne, rozwiązanie na zasadzie wzajemności spraw spornych dotyczących przejęcia przez którąś ze stron podczas wojny niemieckich lub rosyjskich statków handlowych oraz uregulowanie „stosunków publicznoprawnych i prywatnoprawnych”. Obie strony zobowiązały się także zaniechać żądań o zwrot wydatków na utrzymanie obcej armii na swoim terytorium, jeńców wojennych oraz za przejęcie i sprzedaż przejętego podczas działań zbrojnych sprzętu wojskowego. Zgodnie z drugim artykułem państwa-sygnatariusze układu zrzekały się roszczeń wynikających ze stosowania rozporządzeń obu krajów wobec obywateli rosyjskich i niemieckich oraz ich praw prywatnych. Trzeci artykuł umowy stwierdzał, że z chwilą jej wejścia w życie zostaną przywrócone dyplomatyczne i konsularne stosunki między Niemcami a Rosją. Z kolei w czwartym artykule strony umowy uzgodniły, że we wzajemnych stosunkach handlowych i gospodarczych oraz w zakresie poszanowania praw mniejszości niemieckiej i rosyjskiej będzie obowiązywała zasada najwyższego uprzywilejowania. To była dopiero pierwsza z umów zacieśniających współpracę sowiecko-niemiecką w różnych aspektach. W miarę możności będziemy towarzyszyć zacieśnianiu się tej współpracy.
Po latach, w uznaniu zasług Walthera Rathenaua, w 2008 roku fundacja ponadpartyjna Walther Rathenau Institut z siedzibą w Berlinie ufundowała Nagrodę im. Walthera Rathenaua (Walther-Rathenau-Preis) za szczególne zasługi w dziedzinie polityki międzynarodowej. Pierwszym jej laureatem został Hans-Dietrich Genscher (1927–2016), a w 2011 roku otrzymał ją premier Rzeczpospolitej Polskiej Donald Franciszek Tusk (ur. 1957). Nagroda jest w formie złotego medalu z portretem Walthera Rathenaua. Należy zatem odpowiedzieć na pytanie, co to jest za nagroda i za jakie zasługi lub usługi się ją otrzymuje.
Robert Sikorski
Na zdjęciu: Nowa synagoga wybudowana w końcu XIX wieku z fundacji Henryka Markusfelda i żydowskich przedsiębiorców, była symbolem żydowskiego oświecenia (Haskali). Widokówka wysłana 21 września 1916 r. Zdjęcie pochodzi z albumu „Region Częstochowski jako województwo na dawnej pocztówce” Zbigniewa St. Biernackiego