Nowe oblicza tradycji
Maria Pomianowska, Simultaneo, Karol Kisiel
Międzynarodowe inspiracje, natchnione kompozycje, wybitni wykonawcy. Nowa płyta Polskiego Radia to bilet do azylu, w którym harmonię ośmiu ludzkich głosów dopełnia brzmienie najbardziej polskich „skrzypiec” na świecie – suki biłgorajskiej.
Czym jest wokalny oktet, nikomu wyjaśniać nie trzeba, choć warto zauważyć, że gdańskie Simultaneo to jeden z zaledwie kilku w Polsce zespołów w tym formacie, działających na światowym poziomie artystycznym.
A czym jest suka biłgorajaska, instrument znany do niedawna jedynie z historycznych przekazów i akwareli namalowanej pod koniec XIX w. przez Wojciecha Gersona? W ogromnym skrócie: to jedna z odmian fideli, prostych (choć nie prymitywnych) skrzypiec z terenów dzisiejszej Polski. Ludowi mistrzowie grali na nich, trzymając je pionowo na kolanie lub wieszając na ramieniu. Do naszych czasów nie zachowały się oryginalne egzemplarze suki biłgorajskiej, ale wiadomo, że był to instrument pięcio- lub czterostrunowy; grano na nim smyczkiem, a dla uzyskania pożądanej wysokości dźwięku struny na szerokim gryfie skracano poprzez odpychanie ich płytką paznokcia.
Maria Pomianowska – wirtuozka instrumentów etnicznych, kompozytorka, menedżerka, podróżniczka, pedagożka i niestrudzona poszukiwaczka muzycznych skarbów z przeszłości i teraźniejszości (a z formalnego wykształcenia – wiolonczelista klasyczna) – idei przywrócenia do życia całej rodziny polskich fideli i ich popularyzacji poświęciła znaczącą część swojej bogatej kariery. Na zbudowanej przez lutnika Andrzeja Kuczkowskiego i etnomuzykolożkę Ewę Dahlig-Turek replice suki biłgorajskiej gra już ponad trzydzieści lat. Samodzielnie stworzyła praktykę wykonawczą (technikę grę, repertuar i styl).
„Nowe oblicza tradycji” – projekt pod niewyszukanym, za to wiele mówiącym tytułem – wymyślił dyrygent Karol Kisiel, szef oktetu wokalnego Simultaneo: – Chodziło o ukazanie suki biłgorajskiej w otoczeniu chóralnego (choć w kameralnej formie) środowiska dźwiękowego, stworzonego przez twórców z Polski, Serbii i Łotwy. Kompozytorzy zaproszeni do współpracy niemal od zera poznali naturę brzmieniową suki i jej techniczne uwarunkowania; dzięki temu niespotykana konfiguracja instrumentalno-wokalna stała się dla nich inspiracją, nie zaś ograniczeniem.
Międzynarodowy eksperyment przerodził się w wieloczęściowe, ale spójne i nastrojowe – i przystępne dla słuchacza – dzieło sztuki muzycznej.
„Sześć pieśni sobie śpiewanych” Anny Rocławskiej-Musiałczyk to cykl krótkich, polirytmicznych utworów, w których praktycznie nie ma głosów solowych (z wyjątkiem części trzeciej, gdzie sopranistka śpiewa solo białym głosem). Suka i śpiewacy dopełniają się, przenikają, szukają wspólnych przestrzeni – mówi Maria Pomianowska. – Z kolei w „Anielskich zaklęciach” Aleksandry Vrebalov z Serbii suka dominuje. Rolą oktetu, bardzo trudną, bo kompozytorka połączyła techniki współczesne z estetyką znaną z kościołów wschodnich, jest stworzenie dla solistki dźwiękowej poduszki. „Fortuna” Uģisa Prauliņša z Łotwy to najbardziej folkowy i urozmaicony utwór na płycie. Także najbardziej wirtuozerski i „skrzypcowy”, stylistycznie odważny. No i jak finezyjnie został tu użyty tekst Jana Kochanowskiego! „Skargę” i „Podróż” napisałam w czasie pandemii, chcąc nie chcąc odcinając się od wielu bodźców zewnętrznych. Dałam poprowadzić się suce, nie myślałam o niczym, co już znam i na co dzień wykonuję. Melodie same ze mnie wypłynęły i… zostały ze mną, jako część repertuaru koncertowego. Na płycie pełnią rolę interludiów.
Podczas sesji nagraniowej oktet wystąpił w składzie: Magdalena Łaszcz i Alicja Giętkowska-Liguz (soprany), Ksenia Sawczenko i Joanna Ślesicka (alty), Jan Suchorzewski i Tomasz Grygo (tenory), Paweł Nodzak (baryton) oraz Mateusz Kempa (bas). Dyrygował Karol Kisiel.
Powstanie kompozycji, ich prawykonanie w Centrum św. Jana w Gdańsku w lipcu 2022 r. i nagranie płyty było możliwie dzięki grantowi udzielonemu Fundacji Polihymnia w ramach Programu „Zamówienia kompozytorskie” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.