Pierwszy etap rozbudowy Wydziału rozpoczęto w 1958 roku i sfinalizowano w 1963 roku (do zdolności produkcyjnej 95 000 ton rocznie), natomiast drugi etap rozbudowy przypadł na lata 1966–1969 (do zdolności produkcyjnej 110 000 ton rocznie).
Początki częstochowskich rur 1947–1955
Po II wojnie światowej Huta Częstochowa wymagała rozbudowy, dostosowującej zdolności produkcyjne Zakładu do ogromnego zapotrzebowania na stal w zniszczonym wojną i powoli odbudowywanym kraju. Pierwszy plan rozbudowy Huty Częstochowa powstał w 1947 roku. Podstawowymi założeniami były budowa nowej Stalowni Martenowskiej wyposażonej w sześć pieców martenowskich, zdolnych wyprodukować rocznie około 300 000 ton stali oraz budowa Walcowni Rur o zdolności produkcyjnej około 70 000 ton rur rocznie (z możliwością dalszej rozbudowy). Oba wydziały miały powstać w obrębie istniejącego dotychczas Zakładu „Raków”, będącego pierwotną lokalizacją parku technologicznego Huty. Stalownia nazywana później „Stalownią Nową” ruszyła wraz z uruchomieniem pierwszego pieca martenowskiego dnia 12 czerwca 1951 roku. Budowa Walcowni Rur nie była przypadkowa, ponieważ zapotrzebowanie na rury zdecydowanie przewyższało możliwości produkcyjne ówczesnych, często przestarzałych już krajowych rurowni. Dlatego podjęto decyzję o budowie dwóch Walcowni Rur w Hucie Częstochowa oraz w Hucie Jedność w Siemianowicach Śląskich. Decyzja w sprawie budowy częstochowskiej Walcowni Rur została wydana przez Komisję Rozbudowy Hutnictwa 30 kwietnia 1948 roku. Analizy w zakresie wyboru technologii produkcji i programu produkcyjnego dały początkowe założenia produkcji rur o średnicach zewnętrznych od 114 do 273 mm, grubościach ścianek w zakresie 5–12 mm i długościach od 4 do 12 metrów. Proces inwestycyjny budowy Walcowni Rur (nazywanej także Rurownią) był realizowany w latach 1948–1952. Wydział został zaprojektowany jako walcownia pielgrzymowa rur bez szwu przez włoskie Biuro Techniczne „Albert Calmes”. Dostawcami parku technologicznego były także głównie firmy włoskie, między innymi Innocenti. Ciekawostką jest fakt realizacji zadania z włoskimi partnerami, którzy reprezentowali wrogi w ówczesnej doktrynie komunistycznej obóz polityczno-militarny. Interesującym jest także sposób zapłaty za włoskie urządzenia. Dokonano wymiany barterowej, która zakładała dostarczenie do Włoch ponad 1,2 mln ton węgla. Wiele zadań związanych z obiektami budowlanymi, ale także wybranymi urządzeniami wykonały huty krajowe. Budowa Walcowni napotkała liczne problemy, głównie te z koniecznością podniesienia poziomu terenu inwestycji o ponad 1 metr (wysoki poziom wód gruntowych i sąsiedztwo rzeki Warty). Zaistniało nawet ryzyko przerwania budowy i relokacji planowanej Rurowni do Gliwic (Huta Łabędy). Produkcja rur w Hucie Częstochowa była zupełnie nowym zagadnieniem i tym samym wyzwaniem edukacyjno-technologicznym. Szkolenia Pracowników realizowano między innymi w Hucie Jedność w Siemianowicach Śląskich (obecnie już nieczynnej) oraz Hucie Batory, która obecnie także tworzy struktury Grupy Alchemia S.A. Oficjalną datą uroczystego uruchomienia Rurowni jest 17 kwietnia 1952 roku, a więc miało to miejsce 70 lat temu. Zakład w dniu uroczystości wizytował wiceminister hutnictwa Stanisław Pierzynka, który wręczył odznaczenia pracownikom Huty i innych przedsiębiorstw zaangażowanych w proces budowy i rozruchu Wydziału. Okres rozruchu Walcowni Rur jako sukces w rozwoju Zakładu został także wykorzystany w celach propagandowych ówczesnego ustroju komunistycznego, kiedy zdecydowano o zmianie nazwy Zakładu z Huta Częstochowa na Huta im. Bolesława Bieruta (ówczesnego prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej). Nazwa niniejsza obowiązywała aż przez 37 lat – do 19 kwietnia 1989 roku. Pierwszy etap budowy Rurowni pozwolił na osiągnięcie zdolności produkcyjnej wynoszącej 40 000 ton rur rocznie. Drugi etap budowy Walcowni Rur był realizowany w latach 1952–1955 i podniósł poziom zdolności produkcyjnej Wydziału do 70 000 ton rur rocznie. Poziom ten osiągnięto po raz pierwszy w 1958 roku. Potencjał produkcyjny zarówno po pierwszym, jak i drugim etapie budowy, uwzględniał produkcję w systemie dwóch zmian pracy i trzeciej remontowo-konserwacyjnej. Zmiany tego rozwiązania na system wszystkich trzech zmian pracujących dokonano w 1957 roku. Dzięki temu roczny poziom produkcyjny Rurowni mógł znacząco wzrosnąć. Przyczyniło się do tego także wdrożenie do produkcji rur o długości aż 36 metrów.
Lata rozbudowy 1958–1974 i rekord produkcyjny 1988
Pierwszy etap rozbudowy Wydziału rozpoczęto w 1958 roku i sfinalizowano w 1963 roku (do zdolności produkcyjnej 95 000 ton rocznie), natomiast drugi etap rozbudowy przypadł na lata 1966–1969 (do zdolności produkcyjnej 110 000 ton rocznie). Trzecim i finalnym etapem rozbudowy były prace inwestycyjne z lat 1970–1974 (do zdolności produkcyjnej 130 000 ton rocznie). Produkcja Walcowni po raz pierwszy przekroczyła 100 000 ton rocznie w roku 1965, natomiast rekord produkcyjny przypadł na rok 1988, kiedy odwalcowano ogółem 137 301 ton rur. Wielkość produkcji liczona w kilometrach długości wyprodukowanych rur była największa w 1981 roku. Osiągnięto wtedy łączną długość rur wynoszącą 3772 km.
Ważne modernizacje 1985–1994
Późniejszym istotnym wydarzeniem w historii Walcowni była między innymi modernizacja wraz z remontem kapitalnym zespołów gorących w roku 1985, której przeprowadzenie trwało aż 5 miesięcy i 5 dni. Niezbędny remont kapitalny wykonano dopiero po 20 latach od poprzedniego, co dodatkowo uzasadniało jego konieczność. Generalnym projektantem prac był Biprostal – Kraków natomiast podwykonawcą w części mechanicznej i piecowej był Hutmaszprojekt – Gliwice. Wykonawcą prac było Hutnicze Przedsiębiorstwo Remontowe HPR Katowice. Istotnymi zadaniami wykonanymi podczas remontu były: nowe fundamenty prasy dziurującej, walcarki wydłużającej, czyli alongatora oraz walcarek pielgrzymowych, a także centralne odprowadzenie zgorzeliny tunelami prowadzącymi do wspólnego dołu osadczego i budowa nowoczesnego pieca samotokowo-łańcuchowego służącego do przeprowadzania procesu normalizacji rur. Lata 80. przyniosły w Walcowni także wdrożenie wielu innych nowych urządzeń. Dzięki wieloletniemu budowaniu zaufania ze strony klientów częstochowskiej Walcowni Rur, wielu z nich zdecydowało się na intensyfikację współpracy, polegającą nawet na wsparciu pewnych działań inwestycyjnych w Rurowni. Przykładem tego okazało się porozumienie z Polskim Górnictwem Naftowym i Gazownictwem na zakup gwinciarek do rur oraz łączników. Umowy z PGNiG zawierały także między innymi dwie maszyny JL△LC do produkcji łączników wraz z przecinarką, dostarczone z Belgii w 1989 roku.
Kolejnym odcinkiem wymagającym szeroko zakrojonych prac inwestycyjnych stała się pod koniec lat 80. Wykańczalnia, której nie objął zrealizowany remont kapitalny. Wykańczalnia rur wiertniczych przeszła ostatecznie kompleksową modernizację w latach 1992–1994. Prace realizowano na podstawie kontraktu z niemiecką Firmą Mannesmann-Demag-Meer-Huttentechnik. Jednym z głównych elementów nowoczesnej Wykańczalni jest tłocznia, wykorzystywana do badania szczelności złączy gwintowanych rur. Badanie może być przeprowadzane nawet pod ciśnieniem do 1300 bar. Tłocznia jest bardzo skomplikowanym i zautomatyzowanym zespołem urządzeń, które pozwoliło na produkcję wielu nowych wysokojakościowych gatunków rur wiertniczych. Poprzednia tłocznia sprzed modernizacji dawała wielkości ciśnień podczas prób przeszło o połowę mniejsze. Sukces modernizacji Wykańczalni został potwierdzony uzyskaniem certyfikatu Amerykańskiego Instytutu Naftowego (American Petroleum Institute) na rury okładzinowe w roku 1995. Kolejne lata przyniosły następne prestiżowe certyfikaty.
Wejście w XXI wiek i dalsze przemiany organizacyjne
Przełom wieków przyniósł znaczne zmiany w Walcowni Rur, ponieważ na drodze przemian restrukturyzacyjnych Huty Częstochowa Rurownia została wydzielona z zakładu i zaczęła funkcjonować od 1 listopada 2000 roku jako odrębny podmiot pod nazwą Przedsiębiorstwo Walcownia Rur Rurexpol Sp. z o. o. Firma w nowej odsłonie odnotowała wiele sukcesów, a jednym z nich było niewątpliwie wdrożenie do produkcji rur wiertniczych z gwintem gazoszczelnym HC POLSEAL-1, kompatybilnym z połączeniem gazowym VAM. Rury te nadawały się do prac wiertniczych o szczególnie wymagających warunkach geologicznych i w roku 2001 wprowadzono je do produkcji. Walcownia posiadała wtedy ponad 25% udziału w krajowym rynku producentów rur bez szwu. Zakup Huty Częstochowa przez ISD w 2005 roku skutkował powróceniem Rurowni do struktur częstochowskiej Huty w ramach ISD Huty Częstochowa, która skupiła wszystkie hutnicze spółki. Huta była w latach 2006–2008 miejscem realizacji wielkiego pakietu inwestycyjnego o wartości około 0,5 mld zł, obejmującego także Zakład Produkcji Rur. Zrealizowano wtedy modernizację rejonu obróbki cieplnej rur, która zakładała między innymi modernizację pieca do odpuszczania rur ale także modernizację chłodni kominowej i remont prostownicy do rur obrabianych cieplnie. Modernizacji poddano także tokarnię walców pielgrzymowych Becker. Plany inwestora zakładały osiągnięcie poziomu produkcji wynoszącego około 85 000 ton rur rocznie. Niestety, podobnie jak w przypadku innych wydziałów Huty, szybko założenia te stały się nierealne za sprawą ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego. Sytuacja Huty w dobie kryzysu okazała się krytyczna i konieczna była restrukturyzacja Zakładu. Postanowiono o sprzedaży wydziałów niezwiązanych bezpośrednio z wytwarzaniem głównego produktu, czyli blach grubych. Skutkiem tego w 2010 roku negocjowano sprzedaż Rurowni Grupie Alchemia S.A., która ostatecznie została dopełniona w 2011. Transakcja miała wartość 101 mln zł. Nowy inwestor przejął załogę wraz pakietem socjalnym zawartym podczas sprzedaży częstochowskiej Huty w 2005 roku (pakiet obowiązywał przez 10 lat do 2015 roku). Alchemia S.A. Oddział Rurexpol w Częstochowie tworzy po dzień dzisiejszy grupę Alchemia S.A., będącą niekwestionowanym liderem na krajowym rynku rur stalowych bez szwu. Grupa składa się w segmencie rurowym także z Walcowni Rur Andrzej w Zawadzkiem oraz Walcowni Rur Huty Batory w Chorzowie.
Proces produkcyjny i asortyment rur
Rury w częstochowskiej Walcowni produkowane są z wlewków ciągłych o przekroju kwadratowym bądź też z wlewków poligonalnych. Wsad poddawany jest cięciu na odpowiednie długości i następnie trafia do jednego z dwóch pieców o obrotowym trzonie, gdzie jest nagrzewany do temperatury obróbki plastycznej wynoszącej około 1200˚C. Nagrzany materiał wyjmuje się z pieca za pomocą wysadzarki i następnie jest on przemieszczany samotokami do hydraulicznego zbijacza zgorzeliny. Przygotowany w ten sposób wlewek przekazuje się do prasy o nacisku 1200 ton celem przebicia i uzyskania tzw. „szklanki”. Szklanka jest następnie kierowana do walcarki wydłużającej nazywanej alongatorem, pozwalającej na otrzymanie tzw. tulei.
Kolejnym zasadniczym etapem produkcyjnym jest walcowanie pielgrzymowe rur realizowane za pomocą jednej z dwóch walcarek pielgrzymowych. Wynikiem walcowania pielgrzymowego jest uzyskanie z tulei osadzonej na trzpieniu rury surowej. Podczas procesu walcowania pielgrzymowego ma miejsce znaczące zwiększenie długości walcowanej rury i redukowanie grubości jej ścianek. Częstochowska Walcownia może produkować rury surowe o długości do 36 metrów. Rury poddaje się następnie cięciu z użyciem pił saniowych. Obcinane są końce, zarówno przedni jak i tylny, nazywany „piętą”, który jest wynikiem walcowania pielgrzymowego. Rury tnie się także na wymagane długości i kieruje do pieca samotokowo-łańcuchowego celem realizacji procesu normalizacji, pozwalającego na osiągnięcie jednorodnej, rozdrobnionej mikrostruktury oraz tym samym lepszych właściwości mechanicznych stali. Rury kieruje się następnie na kalibrownicę gorącą i chłodnię łańcuchową. Ostudzone rury trafiają do prostownicy na zimno i później już kierowane są na poszczególne odcinki Wykańczalni, zależnie od gatunku produkowanej rury i jej późniejszego przeznaczenia. Jednym z najbardziej interesujących obszarów finalnego kształtowania właściwości rur są procesy obróbki cieplnej, takie jak hartowanie i odpuszczanie rur z wykorzystaniem dwóch pieców do obróbki cieplnej. Rury wiertnicze poddaje się procesom gwintowania i sprawdzania szczelności połączeń pod wysokim ciśnieniem na wspomnianej już tłoczni. Na uwagę zasługują także procesy kontroli jakości realizowane między innymi z użyciem nowoczesnego defektoskopu ultradźwiękowego. Rury mogą być poddawane zabezpieczeniu lakierem antykorozyjnym czy też czyszczeniu wewnętrznej powierzchni. Obecnie Rurexpol produkuje przede wszystkim rury wiertnicze, konstrukcyjne, kotłowe oraz przewodowe. Zakład oferuje także między innymi rury grubościenne, np. na cylindry hydrauliczne, tłoki oraz części maszyn. Podstawowy zakres średnicowy mieści się w przedziale od 121 do 273 mm. Duża część produkcji trafia na eksport do wymagających klientów. Częstochowskie rury posłużyły między innymi do budowy Stadionu Legii Warszawa, ale także licznych węzłów autostradowych i wiaduktów. Zakład stale dąży do podnoszenia poziomu technologicznego, a potwierdzeniem tego są między innymi udzielone patenty. Jeden z najnowszych, otrzymany w 2021 roku, dotyczy nowego rozwiązania zespołu mocującego trzpień walcarki pielgrzymowej.
Cezary Miłoś
Literatura:
- Franusiak Kazimierz, Malarski Tadeusz, Bala Jan, Mandrysz Iwo; „Huta Częstochowa 1896–2002”; Częstochowa 2003.
- Franusiak Kazimierz, Malarski Tadeusz, Mandrysz Iwo; „50 lat Walcowni Rur Huty Częstochowa 1952–2002”; Częstochowa 2002.
- Praca zbiorowa; „Huta Częstochowa Charakterystyka Huty”; Częstochowa 1989.
- Cezary Miłoś; materiały z prywatnego archiwum Huty Częstochowa.
FOT.
Piec grzewczy wsadu z obrotowym trzonem
Gorąca tuleja uzyskana w walcarce wydłużającej tzw. alongatorze przed skierowaniem do walcowania pielgrzymowego