Dziś rozświetlone, majestatyczne drzewka upiększają domy, kościoły, place i ulice. Ale nie zawsze tak było. Stawianie choinki to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych.
Mróz, biały ojciec zimy, starzec siwy,
Skrada się w sioła przez śniegowe niwy,
Podchodzi milczkiem pod uśpione chaty
I w przecudowne, fantastyczne kwiaty
Maluje okien szyby srebrnym szronem…
A ludzie rano okiem zadziwionem
Spojrzą na szyby, gdzie w kwiaty zaklęte
Srebrzą się szczęścia mego słowa święte…
Fragm. wiersza Leopolda Staffa „Zimowy, biały sen”
Trudno wyobrazić sobie Święta Bożego Narodzenia bez choinki, przy której w wigilijny wieczór gromadzi się cała rodzina i przyjaciele. W każdym domu drzewka ozdabiane są w sposób wyjątkowy. „Kiedy choinka, leśna dama, włoży już swoje stroje”, przeżywamy wówczas chwile wielkiej radości, gdyż stanowi ona ważny symbol Świąt Bożego Narodzenia. Roziskrzona, kolorowa i pachnąca lasem, przywołuje często wspomnienia z dzieciństwa i domu rodzinnego. Pojawia się nostalgia, czasem smutek za tym, co było i minęło. Mnie osobiście wzrusza widok bombek, które pamiętają jeszcze dotyk dłoni moich bliskich, których nie ma już ze mną. Pieczołowicie je przechowuję, bo z każdym rokiem jest ich coraz mniej. Popękane, pozbawione blasku, a mimo to piękne. Tworzą naszą rodzinną historię.
Dziś rozświetlone, majestatyczne drzewka upiększają domy, kościoły, place i ulice. Ale nie zawsze tak było. Stawianie choinki to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych.
Wcześniej ważną funkcję pełniła ludowa ozdoba, która znana była pod nazwą podłaźniczka, czyli ucięta gałąź drzew iglastych, wieszana u pułapu wierzchołkiem w dół. Dekorowano ją jabłkami, piernikowymi figurkami, gwiazdami, częściami opłatka oraz zabawkami wykonanymi z papieru. Zwyczaj wieszania w ten sposób sośniny znany był w całej niemal Polsce, a przede wszystkim na południu kraju i w górach. W niektórych regionach umieszczano pod sufitem sady, wyplecione ze słomy koła ze „światem” w środku.
Wierzono, że podłaźniczki przynosiły domownikom zgodę, szczęście i bogactwo. Chroniły również przed chorobami. Zielonymi gałązkami przyozdabiano także drzwi wejściowe i ramy obrazów.
Choinka do Polski przywędrowała na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z niemieckimi protestantami. Początkowo przyjęła się w dużych miastach, a do mieszkańców wsi trafiła dopiero w latach 20. XX wieku. Natomiast zwyczaj jej ubierania rozpowszechnił się najpierw w Alzacji (XV–XVI w.), a w wieku XIX objął teren całej Europy.
O tradycji ozdabiania drzewka wspominał wybitny etnograf, Zygmunt Gloger w swojej „Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej”: „Za tzw. czasów pruskich, tj. w latach 1795–1806, przyjęto w Warszawie od Niemców zwyczaj w Wigilię Bożego Narodzenia ubierania dla dzieci sosenki lub jodełki orzechami, cukierkami i mnóstwem świeczek woskowych (…)”. Tak ustrojona w tamtych czasach choinka, była długo oczekiwanym przez dzieci wigilijnym prezentem.
Zieleń drzewka od zawsze oznaczała nadzieję, trwanie, witalność, odradzanie się. Natomiast błyszcząca gwiazda na szczycie choinki symbolizuje Gwiazdę Betlejemską, która wiodła Trzech Króli do Dzieciątka Jezus. W czasie zaborów srebrne łańcuchy nabierały znaczenia narodowego. Był to tzw. „Łańcuch Niewoli”.
Obecnie w kwestii ubierania choinek panuje całkowita dowolność. Obok nowoczesnych, lśniących bombek, pojawiają się również na gałązkach jabłka, cukierki oraz ozdoby wykonane ze słomy i szyszek. Drzewko ustawiamy zawsze w miejscu widocznym, centralnym, bowiem tworzy ono uroczysty i wyjątkowy nastrój. W jednym ze swoich wierszy Julian Tuwim pisał: „wszechświat stał w pokoju świąteczną choinką”. Niezwykłą oprawę Świąt Bożego Narodzenia obrazują również szopki bożonarodzeniowe, stawiane pod iglastymi gałęziami. Symbolizują one jedność rodziny i pokój.
Barbara Szymańska
Źródła:
-
Hryń-Kuśmierek R. Rok polski. Zwyczaje i obrzędy. Poznań 2010
-
Ogrodowska B. Święta polskie – tradycja i obyczaj. Warszawa 2000
Fot. 1 Wacław Boratyński, 1935. polona.pl
Fot. 2 Wacław Boratyński, przed 1939. polona.pl
Fot. 3 Wacław Boratyński, przed 1935. polona.pl