W dalszym ciągu pozostając w kręgu imion protoplastów Staropolski, uzupełnimy najpierw rozpoczęty opis imienia Miromir, po czym przejdziemy do imion dwóch pozostałych kasztelanów naszego regionu, tj. Widorada i Siewierza.
W dalszym ciągu pozostając w kręgu imion protoplastów Staropolski, uzupełnimy najpierw rozpoczęty opis imienia Miromir, po czym przejdziemy do imion dwóch pozostałych kasztelanów naszego regionu, tj. Widorada i Siewierza. Choć nie znamy w pełni kolei losów głównych bohaterów tej historii, to jednak z dziejów ich imion, utrwalonych przecież w nazwach wielu miejsc, a przeto z badań archeologicznych tych osad, możemy w pewnym stopniu zrekonstruować jej zarys. Opowieść o Częstochu i Miromirze, pomimo tajemnic i legend jakie kryje, pozostaje wszakże opowieścią historyczną, tworząc zręb – trzon materii – miejscowego, lokalnego eposu, posiadającego jednak również ogólniejszy wymiar.
Pośród wielu imion zakończonych na „-mir” możemy wymienić ponadto następujące: Godzimir i Strzeżymir, Chocimir (stąd miejscowość Chocimierz, w skrócie Chocim), Bożymir i Świętomir, Włościmir i Włodzimir (nie zaś Włodzimierz, co jest nazwą osady), Gościmir i Rościmir, Radomir (stąd miejscowość Radomierz, czyli Radom, oraz staropolskie Radomsko), Myślimir i Mądromir, Jaromir i Krzesimir, Sulimir i Skarbimir, Drogomir i Wrocimir, Witomir (Wicimir) i Więcemir, Imiemir (Imimir), jak też Wszemir, oraz jeszcze inne. Niektóre spośród imion zakończonych na „-mir” można odwrócić, zmieniają one jednak wtedy całkowicie swój sens. Przykładowo: Boromir i Mirobor, Częstomir i Miroczest, Mścimir i Miromiest, Myślimir i Miromysł, Jaromir i Mirozar (gdyż nie ma imienia Mirojar), czy wreszcie Miłomir i Miromił. Niekiedy człon „-mir” zmienia nieco swoje znaczenie, zwłaszcza w semantycznie jednoczłonowych imionach dziecięcych, na przykład: Niemir znaczy „niesforny”, a Nadmir „zbyt spokojny”, czyli flegmatyczny. Natomiast imię Niedamir może być zarówno skrócone do Niemira, jak też stanowić osobne określenie dziecka, które często starszym „nie daje spokoju”.
Warto jeszcze tu wspomnieć o pewnym niezwykłym i rzadkim u nas imieniu, a mianowicie Adamir. Że takie imię w staropolszczyźnie było używane, można wywnioskować z nazwy osady Adamierz, leżącej w środku Wielkopolski, niedaleko Zagórowa. Nie jest to jednak bynajmniej złożone imię biblijno-słowiańskie. Adamir czy Admir, które to imię występuje nie tylko w słowiańszczyźnie, ale i w ormiańskim, jest w istocie bowiem przerobionym imieniem pochodzenia germańskiego, które brzmi Adomar (Ademar) i znaczy: „znakomity bojownik, słynny wojownik, wybitny żołnierz”. W podobnej formie występuje ono zresztą w innych językach europejskich, np. francuskie Adhémar, włoskie Ademaro, czy hiszpańskie Aymar. Najbardziej jednak pomysłowo – jak widać – bo z całkiem odmiennym, biblijnym skojarzeniem, zapożyczono je właśnie w polszczyźnie.
Słowiańskiemu elementowi nazwowemu „mir” odpowiada zresztą dość ściśle germańskie „mar”, występujące w takich choćby imionach, jak Waldemar czy Ingmar. Ale już Wismar to nazwa prasłowiańska, mianowicie połabska, oznaczająca gród Wizimierz, którego założycielem był Wizymir. W niektórych językach ponadto wyraz „mir”, znaczący jak wiadomo w rodzinie indoeuropejskiej najczęściej tyle, co „świetny, znakomity, dostojny”, pełni funkcję dodawanego do nazwiska honorowego tytułu. Tak na przykład perski tytuł „mirza” użyty przed imieniem znaczy tyle, co „wielmożny, dostojny pan”, zaś dodany po imieniu wskazuje na potomka jakiegoś władcy. „Mir-za” to bowiem dosłownie „syn możnowładcy”. Samo „mir” po persku znaczy zatem „pan”, w swym najbardziej dostojnym wymiarze, a więc „wielki pan, władca, emir”, itp. Stąd u Tatarów – również tych polskich – tytuł „mirza” oznacza wodza, zaś „mir” pana. Tak samo w języku urdu (Pakistan) tytuł „mehr” czy „mihira” nosi przywódca szczepu, jego naczelnik lub zwierzchnik starszyzny plemiennej. Być może więc też we wczesnym języku prasłowiańskim wyraz „mir” pełnił podobną funkcję i oznaczał zwierzchnika danego szczepu (np. Warcian). Pozostałością tej samej roli jest – jak się wydaje – również dzisiejsze niemieckie „Mehr” oznaczające wielkość, większość. Angielskie „more” i celtyckie (irlandzkie) „mór” zapewne dawniej także pełniły analogiczną funkcję.
Wreszcie cząstka „mir” występuje w nazwach wielu miejsc – wszędzie tam, gdzie jako rodzime używane są języki indoeuropejskie – oznaczając wtedy zwykle punkt z którego rozciąga się świetny widok. Tak na przykład liczne francuskie Mirabeau i Mirabel to miejscowości, gdzie są w ogóle „piękne widoki”, Miramont to natomiast „znakomity widok górski”, zaś Miraval „świetny widok w dolinę”. Obok tego są także miejscowości, jak Mirepoix, gdzie widoki są szczególnie ładne nad rzeką, czy Mirvaux, gdzie z kolei musiał być niegdyś urokliwie wyglądający zagajnik. Najpopularniejsze są jednak te miejsca, gdzie cząstka „mir” (świetny widok) łączy się z cząstką „mar” (morze lub jezioro), oznaczając w ten sposób ładnie położone nadwodne kurorty. Stąd mamy nazwy takich miejscowości, jak Miramar koło Cannes (znakomity widok na morze), Miramar nad jeziorem Mar Chiquita w Argentynie (doskonały widok na jezioro), Isla Miramar – zatem wyspa – w meksykańskiej Kalifornii, Miramas w Prowansji, Miramare we Włoszech i wiele innych. W nazwach orientalnych ta sama cząstka „mir” przybiera jednak swoisty odcień znaczeniowy: Mirpur w Kaszmirze to „miasto słońca (lub Słońca, w sensie: Pana)”, zaś Miraj (Miri) w Afganistanie i Miraj w Indiach to po prostu dawne siedziby owych „mirów”, czyli wodzów szczepowych. Jak widać, nazwa Miraj znaczy dokładnie to samo, co staropolski Mirów.
Przechodząc do charakterystyki imion pozostałych kasztelanów regionu, zacznijmy najpierw od opisu imienia ówczesnego kasztelana Ziemi Wieluńskiej, czyli Widorada. Imię to wskazuje na kogoś, kto udziela mądrych rad i ma ono ścisły znaczeniowy odpowiednik w takim samym imieniu niemieckim. Natomiast podobne imię Witerad znaczy już całkiem co innego, a mianowicie wskazuje na kogoś, kto z radością wita przybyszów. Pomiędzy imionami zakończonymi na „-rad” w sensie „radzić”, a zakończonymi na „-rad” w sensie „być radym”, jest taka różnica, że pierwsze po tej cząstce przed jerem twardym miały pierwotnie jeszcze jer miękki, drugie natomiast w zakończeniu tylko jer twardy. Od imienia Widorad mamy następujące skrócenia oraz formy zdrobniałe: Wido, Widko, Widek i Widuś. Imiona Widusz, Widzisz czy Widosz, oraz Widuch i Widoch, są semantycznie jednoczłonowe i nie wskazują na imię Widorad.
Formy żeńskie stanowią: Widorada, Widoradka, Wida, Widka i Widusia. Pomijając już niektóre formy odimienne, wskażmy tu jedynie na podstawowe: żona Widorada to Widoradowa (Widawa, Widawka, Widzia), synowie to Widoradzice, córki to Widorzanki, wnuki to Widoraty, wnuczki to Widoratki, zaś prawnuki – Widoracice, a prawnuczki – Widoracianki. Dodajmy jeszcze, że od imienia kasztelana Widorada bierze początek nie tylko nazwa jego kasztelańskiego grodu Widoradz, ale także nazwy takich osad, jak Widzów i Widzew.
Kasztelanem Ziemi Sieradzkiej, to jest dzisiejszego Zagłębia (zarówno tzw. Czarnego, czyli Dąbrowskiego, jak też Białego, czyli Jurajskiego), w czasach Miromira był Siewierz, któremu to jednak imieniu należy się pewne uściślenie. Dokładniej, Siewierz to nazwa grodu utworzona od imienia Siewier lub Siewior. Ale jeszcze poprawniej forma tego imienia winna brzmieć Wsiewior, to znaczy ten, który cieszy się zaufaniem wszystkich. Innymi imionami z członem „wsze-” są na przykład Wszerad (stąd Sierad z Sieradza), Wszemir (Siemir), czy Wszebor (Siebor). Od imienia Siewior (Wsiewior, Wszewior) są następujące formy skrócone i zdrobnienia: Siewo (Wsiewo), Siewko (Wsiewko), Siewek (Wsiewek), itp. Można jednak stosować wobec niego również skrócenia drugiego członu, a zatem: Wiero, Wierko, Wierek i Wieruś. Podobnych zdrobnień z członu drugiego, czyli Rado, Radko, Radek i Raduś, nie można wszakże stosować do Widorada, a to właśnie z powodu obecności wspomnianego wyżej wyłącznie twardego jeru po tej cząstce. Na Widorada jedynie można powiedzieć analogicznie Radzio lub Radzik.
Żeńskie formy od imienia Siewior (Siewier) to: Siewiera (Wsiewiera), Siewierza (Wsiewierza), a stąd Siewierka, Siewka, Wiera, Wierka, Wierunia, Wierusia i także Wieruś. Żona Siewiora to Siewiorowa (Wsiewiorowa), ale też chyba używano formy Siewierzyna (Wsiewierzyna), podobnie jak w przypadku Widoradowej również formy Widoradzina (zapewne w sensie: pani na Siewierzu, na Widoradzu). Synowie Siewiora to Siewierzyce (Siewierce), córki to Siewierzanki, wnuki to Siewieroty (Siewieruty, stąd też jest imię Wieruta), wnuczki to Siewierotki (Wierotki, Wierutki), zaś prawnuki – Siewierczyce, a prawnuczki – Siewierczanki.
Opowieść o Częstochu i Miromirze, o pozostałych kasztelanach Staropolski, czyli Widoradzie i Siewierzu, o Krzepie, Mście i Luchu, oraz wielu nieznanych już z imienia bohaterach, którzy przeciwstawili się najazdowi Brzetysława, to w istocie opowieść epicka, materia stanowiąca epos, wprawdzie tylko regionalny, lecz o charakterze uniwersalnym. Jest to historia o tym, jak niewielka grupa ludzi, w wydawałoby się beznadziejnej już sytuacji kraju, do końca zachowała zimną krew, a przede wszystkim rozsądek i trzeźwy plan, co pozwoliło nie tylko im samym przetrwać, ale i w efekcie uratować kraj. Był to więc być może kluczowy moment w dziejach tworzenia się państwowości polskiej. Gdyby nie opór trzech kasztelanii Staropolski, kraj mógłby już nigdy się nie zjednoczyć i dziś mielibyśmy w tym miejscu co najmniej trzy różne republiki. Nie jest to zatem bynajmniej opowieść lekka i romantyczna. Ponieważ w historii tej występuje także król Kazimir Odnowiciel, saksońskiego pochodzenia królowa Rycheza, a nawet bawarskiego rodu cesarz Henryk III, stąd opowieść ta ma zarazem wymiar ogólnoeuropejski. Natomiast Częstochna (Czenka), Mirowianka (Mirzka) oraz Borunianka (Brunka), a nie zapominajmy, że przecież występuje tu również kasztelanowa Mirzyna, dodają tej historii owego subtelnego kobiecego uroku, który sprawia, że opowieść ta jest nie tylko prawdziwa, ale także piękna.
Rysunek: Widoradz – zarys grodziska
ADAM KRÓLIKOWSKI