Jan hr. Szembek – Wiceminister Spraw Zagranicznych II R.P.

…z miejscowości Poręba Żegoty, właściciel Młoszowej k. Trzebini – Piłsudczyk, Dyplomata i Przyjaciel Węgier

Młodość

Jan Szembek urodził się dnia 11 lipca 1881 roku w miejscowości Poręba Żegoty – obecna Gmina Alwernia koło Krakowa. Tutaj w Parafialnym Kościele zachował się dokument z Jego aktem Chrztu Świętego. Rodzice Jego to Zygmunt hr. Szembek i Klementyna z hr. Dzieduszyckich. Dzieciństwo i młodość Jan Szembek spędził w Krakowie. Kształcił się w znanym Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, a studia odbył na uznanym Theresianum i na studiach dyplomatyczno–konsularnych w Wiedniu. Po studiach w latach 1905–1908 pracował w charakterze referenta w zarządzie krajowym Landesregierung w Bośni
i Hercegowinie. W roku 1911 ożenił się z Izabelą hr. Skrzyńską, siostrą późniejszego Premiera i Ministra Spraw Zagranicznych Aleksandra hr. Skrzyńskiego. Jan hr. Szembek w roku następnym wykupił posiadłość w Młoszowej k. Trzebini. Dobra
te nabył za kwotę 1 311 000 koron.

W 1919 r. Jan hrabia Szembek objął placówkę w Budapeszcie, najpierw jako chargé d’afiares, a w parę miesięcy później jako poseł. Z Węgier Jan hr. Szembek został w roku 1925 przeniesiony do Brukseli na szefa placówki, a w roku 1927 na podobne stanowisko do Bukaresztu, gdzie pracował ponad pięć lat. Dnia 5 listopada 1932 roku, tj. trzy dni po objęciu teki Ministra Spraw Zagranicznych przez zaufanego współpracownika Marszałka Józefa Piłsudskiego, pułkownika Józefa Becka, otrzymał nominację na Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. O awansie zadecydowały Jego kwalifikacje i Jego osobowość wykształcona w dyplomacji międzynarodowej, a nade wszystko to, iż sposobem myślenia politycznego należał do szkoły Marszałka Józefa Piłsudskiego, który poznał Jana hr. Szembeka bliżej w czasie swoich parokrotnych wizyt w Bukareszcie. Jan hr. Szembek był współodpowiedzialny za realizację polityki Belwederu, a później kontynuowanej przez Ministra Spraw Zagranicznych Józefa Becka. W rozmowach z dyplomatami, akredytowanymi w Warszawie, wyjaśniał i informował o polityce realizowanej przez swego zwierzchnika. Zadania te wykonywał bez zarzutu w sposób pełni satysfakcjonujący Ministra Becka,
pomimo odmiennej drogi życiowej, jak i pochodzenia.

Stosunki między nimi układały się dobrze, a nawet serdecznie. Jan hr. Szembek miał wrodzone talenty dyplomatyczne. Umiejętność klarownego wypowiadania się w kilku językach, niewątpliwa inteligencja, bystrość umysłu i dobra pamięć, wszystko to znajdowało uznanie w oczach przełożonego. Należy dodać, że Jan hr. Szembek odznaczał się nieskazitelnymi manierami i obyciem w świecie. Cechowało go opanowanie i spokój w każdej sytuacji, czego dowody dał w sierpniu i wrześniu 1939 roku w wielu trudnych sytuacjach. Był dyskretny i wielce sobie cenił poufność. Podczas dyskusji potrafił słuchać, a kiedy zachodziła tego potrzeba, potrafił również narzucić partnerowi swój punkt widzenia, a często nawet przekonać go do swojej
argumentacji. W oczach swoich współpracowników i otoczenia Jan hr. Szembek cieszył się opinią człowieka bardzo skromnego, życzliwego, prawego i wyrozumiałego.

Zdaniem Sekretarza Wiceministra, Szembek podporządkował wszystko pracy, traktował albowiem ją właściwie „…za rodzaj przywileju..”. Uważał, że Polska będąca krajem o bogatej i niepozbawionej świetności historii, o oryginalnym dorobku kulturowym i znaczących zasobach ekonomicznych, winna być liczącym się podmiotem na scenie europejskiej i światowej. Uważał również, że Polska musi być w swych stosunkach z innymi krajami równorzędnym Partnerem. Jan hr. Szembek z dużą systematycznością dyktował codziennie swemu Sekretarzowi Januszowi Zembrzuskiemu, bezcenne informacje (począwszy od roku 1935, aż do dnia 17 września 1939 roku).

Marszałek Józef Piłsudski w Sinaia (14 października 1931) w towarzystwie posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego w Rumunii Jana Szembeka (na lewo od marszałka) i attaché wojskowego ppłk. Romana Michałowskiego (na prawo od marszałka).

Diariusz – pamiętnik

Zapiski Jana hr. Szembeka, czynione bardzo często w czasie przeprowadzonych przez niego rozmów, lub dyktowane na gorąco, przedstawiają niezwykle cenny materiał źródłowy do historii polskiej dyplomacji międzywojennej. Minister Jan hr. Szembek prowadził swój Diariusz, aby utrwalić bieg codziennych wydarzeń, dla możliwości przekazu prawdziwych informacji dla placówek zagranicznych, lub dla podległych mu Działów Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Pierwszy tom Diariusza, obejmuje rok 1935 i składa się z dwóch głównych części. Pierwszą część stanowi „Wprowadzenie i dokumentacja od lat 1933 – 1934”, a drugą stanowi sam Diariusz, który obejmuje 259 stron oraz dokumentację dotyczącą roku1937. Lektura jego nasuwa uwagi o polskiej polityce zagranicznej tego okresu.
Charakter i styl zapisków zachęcają do analizy samej osoby Jana hr. Szembeka, który piastował tak ważną funkcję w przełomowym dla Polski okresie Historii. Jan hr. Szembek mieszkał w Warszawie w mieszkaniu przy ulicy Piusa, a obecnie
ulicy Pięknej. W swym Diariuszu Jan hr. Szembek pod datą dnia 10 stycznia 1938 roku pisał w swym pamiętniku „wchodzimy w Nowy Rok kalendarzowy pod wyraźnym znakiem dalszego pogłębiania się kryzysu Ligi Narodów”.

Trudne czasy

W roku 1938 rozpoczyna się „wielka gra dyplomatyczna” w MSZ na ulicy Wierzbowej w Warszawie. Jan hr. Szembek pisze o bieżącej pogarszającej się sytuacji w Polsce i w Europie w swych zapiskach, w Diariuszu. Rozważa także sprawę słowacką i znaczenie niemieckich posunięć na Rusi Przykarpackiej. Od późnej jesieni 1938 roku na horyzoncie politycznym polsko–niemieckim, zaczyna występować sprawa „autostrady przez Pomorze”. Pogarszają się jednak z biegiem czasu również stosunki na linii Warszawa – Berlin w związku ze sprawą słowacką, ruską i węgierską. Jan hr. Szembek notuje też i inne sprawy, które przypominają nam smutną atmosferę późniejszych lat trzydziestych. Wobec zbliżającej się wojny Jan hr. Szembek „pozostaje czujny”, ale nie widzi słabej sytuacji Polski na arenie międzynarodowej. Historycy Dyplomacji zaznaczają,
że warto czytać Diariusz Jana hr. Szembeka, gdyż jest to bardzo ciekawy materiał o Historii Dyplomacji Polski, Europy i Świata, i naświetla niektóre mało znane fakty przed wybuchem nieuchronnej II wojny światowej.

II wojna światowa

Wrzesień 1939 roku, zamknął nieodwołalnie karierę dyplomatyczną Jana hr. Szembeka. Pomimo przyjaznych gestów, ciepłych słów i pozytywnych na ogół opinii poszczególnych polskich polityków wchodzących do nowej elity władzy Polskiego Rządu Londyńskiego, nie otrzymał już żadnego stanowiska, ani w nowo powołanym Ministerstwie Spraw Zagranicznych, ani w innej instytucji państwowej. Fakt, że nie znalazł się Ministerstwie Spraw Zagranicznych na obczyźnie, przesądził sam Generał Władysław Sikorski, który nie chciał zapomnieć Janowi  hr. Szembekowi, jego pracy jako Wiceministra Spraw Zagranicznych na ulicy Wierzbowej w Warszawie, przed 1939 rokiem. To właśnie Jan hr. Szembek jak nikt inny, posiadał bogaty zasób informacji o przedwrześniowej polityce Ministerstwa Spraw Zagranicznych i polityce Ministra Józefa Becka i pretendowało go to do objęcia Teki Ministra Spraw Zagranicznych. To nieufne stanowisko Rządu Polskiego w Londynie, nieuznające doświadczenia dyplomatycznego Jana hr. Szembeka, zaowocowało wieloma błędami Polskiego Rządu w zakresie polskiej dyplomacji i w polityce zagranicznej, a w konsekwencji zakończonej tragedią w Gibraltarze. Jest to komentarz znawcy Historii Dyplomacji Polskiej polskiego dyplomaty i historyka, profesora dr hab. nauk Bogdana Grzelońskiego, wypowiedziany na jednej z konferencji dyplomatycznych, zorganizowanej przez miejscowości Poręba Żegoty, właściciel Młoszowej k. Trzebini – Piłsudczyk, Dyplomata i Przyjaciel Węgier.

Wiele konferencji dyplomatycznych, Towarzystwo nasze zorganizowało o Janie hr. Szembeku w Trzebini, obok Pałacu Jana hr. Szembeka w Młoszowej, a także w miejscu urodzin Jana hr. Szembeka w miejscowości Poręba Żegoty – Gmina Alwernia.
Dodać należy ze Towarzystwo nasze w roku 2012 uzyskało zgodę Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach Pana profesora Jana Pyki, aby na frontonie Pałacu Jana hr. Szembeka w Młoszowej k. Trzebini odsłonić pamiątkową tablicę poświęconą Wiceministrowi II R.P. Janowi hr. Szembekowi. Inicjatywa wmurowania tej pamiątkowej tablicy pamiątkowej została złożona przez Towarzystwo Historyczne im. Szembeków i Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Pana Ministra dr Jana Stanisława Ciechanowskiego.  Tablicę odsłonili na frontonie Pałacu: Władysław Ryszard Szeląg Prezes Zarządu Towarzystwa Historycznego im. Szembeków, ówczesny Minister Sprawiedliwości Jarosław Gowin oraz ówczesny Minister Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych dr Jan Stanisław Ciechanowski. Dodać należy, iż w 2015 roku Towarzystwo Historyczne zorganizowało dwudniową konferencję pt. „Dyplomacja Europejska i Teki Jana hr. Szembeka”
z okazji 70 rocznicy śmierci Wiceministra Spraw Zagranicznych II R.P. Jana hr. Szembeka oraz 25-lecia działalności Towarzystwa Historycznego im. Szembeków na Ziemi Małopolskiej, która odbyła się w Trzebini i Porębie Żegota w dniach 24 i 25 września 2015 roku.
Nadmieniamy uprzejmie, że Patronat Honorowy dla tej Konferencji w Trzebini i miejscowości Poręba Żegoty udzielili:
 Jego Eminencja Metropolita Krakowski Kardynał Stanisław Dziwisz.
 Szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Pan Minister
dr Jan Stanisław Ciechanowski.
 Ambasador Francji w Warszawie Pan Pierre Buhler.
 Konsul Generalna Węgier w Krakowie Pani Adrienne Körmendy.
 Wojewoda Małopolski Pan Jerzy Miller.
 Marszałek Województwa Małopolskiego Pan Marek Sowa.
 Ambasador Tytularny Polskiego Instytutu Dyplomacji imienia Jana
Paderewskiego Pani Dyrektor Katarzyna Skórzyńska.
 Starosta Powiatu Chrzanowskiego Pan Janusz Szczęśniak.
 Burmistrz Trzebini Pan Adam Adamczyk.
 Patronat Medialny: TVP POLONIA, TVP KRAKÓW oraz Radio Kraków.
Również z inicjatywy Towarzystwa Historycznego im. Szembeków w końcu 2015 roku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Janowi hr. Szembekowi w Jego Gimnazjum w Krakowie do którego uczęszczał za młodu, z udziałem Pary
Prezydenckiej w II Liceum Ogólnokształcącym im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. Należy zaznaczyć, iż Pan Prezydent Andrzej Duda również jest absolwentem tego Liceum. W odsłonięciu udział wzięli m.in. Przedstawiciele Węgier: Konsul Generalna Węgier w Krakowie Pani Adrienne Körmendy oraz Sekretarz Stanu w Węgierskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych dr Csaba Balogh. W odsłonięciu tablicy udział wzięli m.in. Prezes Towarzystwa Historycznego im. Szembeków Pan Władysław Ryszard Szeląg. Obecni byli m.in. Wiceprezydent Krakowa dr Katarzyna Cięciak, Małopolski Kurator Oświaty Aleksander Palczewski, dyr. Jerzy Giza, gen. Cezary Podlasiński, płk Adam Jangrot, infułat Bronisław Fidelus i kapelan J.E. Pana Prezydenta R.P., ks. Zbigniew Kras.
To tylko kilka, z wielu uroczystości organizowanych przez Towarzystwo Historyczne im. Szembeków o Janie hr. Szembeku.
Towarzystwo Historyczne im. Szembeków, od chwili założenia Stowarzyszenia, to jest od maju 1990 roku, przywraca godną pamięć o Janie hr. Szembeku – już niezmiennie prze prawie 32 lata swego istnienia. Warto tę wybitną i zasłużoną postać Jana hr. Szembeka dla Historii Polski, ale i także zasłużoną dla Historii Węgier jak i Europy, i świata, ocalić skutecznie od zapomnienia.
Ostatnią zorganizowaną uroczystość w dniu 7 września 2022 roku, przez Towarzystwo Historyczne im. Szembeków, jako międzynarodową konferencję naukową, z okazji 80. rocznicy męczeńskiej śmierci Ks. Włodzimierza hr. Szembeka
w niemieckim koncentracyjnym obozie zagłady w Auschwitz, poświęciliśmy także dla przypomnienia pamięci Jego Brata Jana hr. Szembeka Wiceministra Spraw Zagranicznych II Rzeczypospolitej Polskiej w Porębie Żegoty k. Krakowa. Na tej konferencji naukowej, podkreśliłem jako Prezes Zarządu Towarzystwa Historycznego im. Szembeków ze szczególnym naciskiem, że Polacy doby współczesnej jeszcze sobie nie zdają sprawy, z wielkiego wkładu Jana hr. Szembeka z małej miejscowości Poręba Żegoty, w wielki i dyplomatyczny wkład jako Wiceministra Spraw Zagranicznych II R.P. w Dzieje Polski, Europy i Świata.
Zgłębiając Jego zasługi dla naszej Ojczyzny i nie tylko, podnosimy dzisiaj fakty z życia Jana hr. Szembeka, jako Członkowie Towarzystwa Historycznego im. Szembeków, iż możliwe jest sprowadzenie doczesnych szczątków Jana hr. Szembeka i Jego Żony, z obcej portugalskiej ziemi do Polski. Jan hr. Szembek zasłużył sobie całą swą życiową służbą dyplomatyczną dla Suwerennej i Wolnej Polski, aby sprowadzić do Krypty Rodowej na cmentarzu w Porębie Żegoty, ciało Jego pochowane obecnie na obczyźnie w miejscowości Estoril k. Lizbony, w Portugalii – w Grobowcu Jego Przyjaciół.
Pragniemy dzisiaj przypomnieć stanowczo, że historycy podnoszą, iż władze ówczesnych Niemiec, doby lata 1939 roku, zakładały że Naród Polski miał zostać całkowicie wyniszczony!!! Nasze wielogodzinne rozmowy, ze znawcą Historii Dyplomacji, Panem prof. Bogdanem Grzlońskim i byłym Ambasadorem Polski w Kanadzie, potwierdziły fakt związany z osobą Jana hr. Szembeka, jako jednego z najwyższych przedstawicieli władz ówczesnej II Rzeczypospolitej Polskiej, które zadecydowały
o podjętej przez te władze decyzji, aby przedstawiciele Polskiej Armii Wojska Polskiego, wydali w lipcu 1939 roku, wojskowym przedstawicielom Francji oraz Anglii, rozszyfrowaną przez Polaków już w 1932 roku, maszynę szyfrującą Enigma armii niemieckiej. Decyzja ta zapadła w związku z faktem, że znane były ścisłemu gronu władz polskich II Rzeczypospolitej Polskiej z dużym wyprzedzeniem, rozkazy niemieckie, nieuniknionego ataku militarnego na Polskę, we wrześniu 1939 roku.
Stosowne rozkazy wydał swej armii niemieckiej sam Hitler. Historycy doby obecnej i przedstawiciele Anglii i Francji podkreślają, że dzięki przekazaniu tej wiedzy przez Polaków właśnie Anglikom i Francuzom, w lecie 1939 roku, II wojna światowa skończyła się o kilka lat wcześniej. Podkreślają także, że uratowano w ten sposób – około ponad 10 milionów istnień ludzkich, w wyniku tej polskiej operacji przekazania metodyki czytania szyfrów niemieckich wojsk. Także historycy doby obecnej, posiadają już wiedzę, że w przypadku wygranej wojny światowej przez Niemców, krematoria niszczące ślady po ludobójstwie w niemieckim obozie koncentracyjnym zagłady w Auschwitz – Birkenau, miały być wielce rozbudowane, aby zacierały jeszcze lepiej i sprawniej masowe ślady niemieckich zbrodni ludobójstwa. Także miały zacierać ślady ludobójstwa na Narodzie Polskim – aż do ostatniego Polaka!!!
Z naszych wcześniejszych konferencji dyplomatycznych organizowanych, dla przypomnienia pamięci Polskiego Dyplomaty Jana hr. Szembeka jako Wiceministra Spraw Zagranicznych II R.P., wiemy z obszernego referatu pt. „600 lat dyplomacji angielsko – polskiej”, przygotowanego specjalnie na naszą konferencję, przez Ambasadora Wielkiej Brytanii w Polsce Damiana Roderica „Ric” Todda, że decyzja przekazania przez władze ówczesnej Polski szyfrów Enigmy, zarówno Francuzom i Anglikom, przesądziła że II wojna światowa została wygrana znacząco wcześniej i oszczędziła wiele milionów ludzkich istnień. Było to dla nas członków Towarzystwa pierwsze przyjęcie przyznania się publicznego Anglików, do otrzymania szyfrów Enigmy od Polaków !!! Francuzi dużo wcześniej potwierdzali ten fakt publicznie po II wojnie światowej – Anglicy natomiast nie przyznawali Polakom tego znaczącego faktu, wpływającego na losy II wojny światowej, Europy i całego Świata.Mogę zakończyć niniejsze opracowanie stwierdzeniem, że mieszkańcy miejscowości Poręby Żegoty gdzie się urodził, oraz wszyscy Polacy bądźcie dumni ze swego Rodaka Jana hr. Szembeka !!!
Jan hr. Szembek Wiceminister Spraw Zagranicznych II R.P., jako człowiek głębokiej wiary w Boga, odmienił losy ludzi ówczesnej zniewolonej Polski, Europy i Świata i pracował jak tylko mógł w Służbie Dyplomatycznej, dla ratowania istnień ludzkich, dla ratowania cywilizacji życia, a także swą postawą i Dyplomacją w służbie jak Jan hr. Szembek, Jego działaniami i decyzjami związanymi między innymi z Enigmą, zmieniał losy świata – z wojny w Pokój oraz zmieniał cywilizację śmierci, w cywilizację życia – czyli prawdziwy Pokój!!!
Postać i życie Jana hr. Szembeka, swą wymową zawstydza zarówno dzisiejszych Polaków, ale i również samych Niemców i Europejczyków, gdyż Ród Szembeków w przeszłości został sprowadzony do Polski przez Króla Zygmunta Starego w XV w. z Niemiec, i całkowicie się spolonizował piękną kulturą chrześcijańskiej Polski – całkowicie będącej kulturą cywilizacji życia. Przedstawiciele Rodu Szembeków, są wielce zasłużeni w Dziejach Polski, dla Sprawy Jej Wolności i Suwerenności. Warto go przypominać również dzisiaj, wszystkim naszym sąsiadom w Europie, ale i na Świecie oraz samym Niemcom. Każdemu natomiast pracownikowi w służbie dyplomacji polskiej, powinien być świetnie znany i przez nich przypominany w dobie ludobójstwa rosyjskiego – obserwowanego przez cały cywilizowany świat w agresji rosyjskiej na Ukrainie. Świat który w słowach
na swych ustach ma wyraz „pokój” powtarzany po miliony razy, ale w swej wymowie nie potrafi go wprowadzić w życie praktycznie – ma z tym bardzo wiele problemów. 
Postać Jana hr. Szembeka Wiceministra Spraw Zagranicznych jest godnym wzorem postawy Polaka, a także godnej do naśladowania – także w dobie współczesnej, pokazującej wielkie umiłowanie wartości takich jak „Bóg, Honor,
Ojczyzna”.

Opracował:

Władysłąw Szeląg
Prezes Zarządu Towarzystwa Historycznego im. Szembeków