Każde nauczanie powinno być przekazywaniem
innym treści głęboko przemyślanych.
Stefan Swieżawski
W kwietniu tego roku minęło czterdzieści pięć lat od śmierci profesora Edwarda Mąkoszy. Jego życie różnorodne w swych przejawach, spięte klamrą dwóch dat 1886–1974, budzi do dziś uznanie i podziw. Droga, którą podążał była prosta i zrozumiała, choć nie pozbawiona trudności i przeciwności dnia codziennego. Talent, pracowitość, perfekcyjność, rozległe zainteresowania budują przejrzysty portret profesora. Był postacią znaną i szanowaną w częstochowskim środowisku muzycznym.
„Gdyby ktoś ogłosił ankietę na temat najpopularniejszych osobistości naszego miasta, niezawodnie Mąkosza zająłby w niej poczesne miejsce. Działalność Jego zrosła się z Częstochową. Nie ma koncertu, akademii, kiermaszu lub zabawy, aby w nich nie brał udziału (…). Urodzony optymista, zawsze pogodny, koleżeński, nie pozbawiony zalet towarzyskich”. – czytamy na łamach „Gońca Częstochowskiego” z grudnia 1937 roku.
Kim zatem był Edward Mąkosza? – Przede wszystkim wybitnym pedagogiem ukochanym przez młodzież, kompozytorem, dyrygentem, organistą, badaczem kultury ludowej, społecznikiem.
Urodził się 13 października 1886 roku w Liskowie koło Kalisza. Pochodził z muzykalnej rodziny. Wcześnie rozpoczął naukę gry na organach i fortepianie. Już wówczas wiedział, że jego życie ściśle związane będzie z muzyką. W 1907 roku ukończył z wyróżnieniem Szkołę Muzyczną w Łodzi. Następnie kształcił się w Warszawie pod opieką i kierunkiem pedagogów: Zygmunta Noskowskiego, Mieczysława Surzyńskiego. Natomiast naukę śpiewu solowego pobierał u braci Jana i Edwarda Reszków. Swoją wiedzę muzyczną pogłębiał również studiując w Pradze.
W 1912 roku Mąkosza zamieszkał w Częstochowie. Otrzymał posadę organisty w kościele św. Zygmunta. Niebawem został nauczycielem śpiewu w Gimnazjum Żeńskim Wacławy Golczewskiej-Chrzanowskiej (dzisiejsze Liceum im. J. Słowackiego) i w Gimnazjum Męskim im. Henryka Sienkiewicza. Z Gimnazjum Sienkiewicza związany był przez trzydzieści pięć lat, gdzie zorganizował chór i orkiestrę symfoniczną. „Nie było chyba w przedwojennej Polsce drugiej takiej szkoły, która stałaby na tak wysokim poziomie pod względem kultury muzycznej.”
Do wybuchu drugiej wojny światowej Mąkosza kierował Społecznym Towarzystwem Śpiewaczym „Lutnia”. Był również kapelmistrzem orkiestry Ochotniczej Straży Pożarnej. Niestrudzenie wygłaszał odczyty i prelekcje, popularyzując wiedzę muzyczną.
Lata okupacji nie ograniczyły jego dynamiczności i inwencji. Rozpoczął konspiracyjną pracę pedagogiczną. Uczył śpiewu w Tajnym Wyższym Seminarium Duchownym Paulinów.
Ogromny dowód odwagi i patriotyzmu dał Edward Mąkosza 16 stycznia 1945 roku, ratując Jasną Górę przed pożarem wznieconym przez uciekających Niemców.
Tuż po wojnie z dużym optymizmem podejmował się realizacji wielu ważnych inicjatyw. Przyczynił się do powstania gmachu Filharmonii Częstochowskiej. Wraz z Ludwikiem Wawrzynowiczem, jego synem Tadeuszem i innymi pedagogami współuczestniczył w odbudowie szkolnictwa muzycznego w mieście. Jego wielką zasługą było powołanie do życia Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Częstochowskiej (obecna nazwa – Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa” ).
Od dzieciństwa fascynowała go muzyka ludowa. Gdy zamieszkał w naszym mieście, szczególnie zainteresował się folklorem z okolic Częstochowy. Odwiedził wiele miejsc. Przed zapomnieniem i zniszczeniem ustrzegł ponad dwa tysiące utworów. „(…) Znając dobrze trzy regiony – kaliski, piotrkowski i częstochowski – mogę powiedzieć, że Ziemia Częstochowska swoimi pieśniami nie tylko nie ustępuje innym, ale przewyższa je pod względem formy oraz wynalazczością melodii i rytmu(…)”.
Mimo nieuchronnie postępującego wieku, profesor nadal pozostawał człowiekiem czynnym. Była w nim duża witalność. Nie odstąpił od pracy z młodzieżą. Regularnie współpracował z Polskim Radiem, do końca także prowadził Jasnogórski Chór Żeński „Kółeczko”.
Imponujący jest dorobek twórczy kompozytora. Obejmuje on: pieśni solowe, elegie, kantaty na chór z solistami i orkiestrą symfoniczną, preludia na kwintet smyczkowy, suity, utwory na wiolonczelę.
Za zasługi, które położył w nauczaniu młodzieży, za działalność artystyczną i społeczną otrzymał liczne odznaczenia, m.in.: Krzyż Oficerski „Polonia Restituta”, Złoty Krzyż Zasługi. 10 listopada 1965 roku został również uhonorowany Orderem „Pro Ecclesia ist Pontifice” nadanym przez papieża Pawła VI (od 2018 św. Paweł VI ).
Profesor Edward Mąkosza zmarł 25 kwietnia 1974 roku w wieku 88 lat. Spoczął na cmentarzu Kule. Pozostawił po sobie pamięć mądrego i szlachetnego człowieka. Muzyka była treścią i pasją jego życia.
Barbara Szymańska
Przedłożone w tekście fragmenty pochodzą:
1. Jubileusz Edwarda Mąkoszy, „Goniec Częstochowski” 1937, nr 280, s. 4.
2. Mąkosza E., Pieśń ludowa ziemi częstochowskiej. W: Ziemia Częstochowska T. 4, s. 168.
Fot. Edward Mąkosza, „Goniec Częstochowski” 1937, nr 280, s. 4
fot. Archiwum Filharmonii Częstochowskiej