MSTÓW
W zespole kościelno-klasztornym kanoników regularnych laterańskich we Mstowie trwają prace konserwatorskie przy kościele klasztorno-parafialnym. Obecny kościół zbudowano w latach 1718-1742 w stylu późnobarokowym z wykorzystaniem murów i fundamentów wcześniejszych kościołów.
Pierwszy etap prac polegał na osuszeniu i izolacji fundamentów kościoła i klasztoru. Drugi etap obejmuje prowadzone aktualnie prace konserwatorskie przy fasadzie świątyni, polegające na uzupełnianiu i malowaniu tynków kościoła.
W wyniku podjętych działań odkryto m.in. fundamenty dawnej, dodatkowej kruchty powstałej przed dodatkowym wejściem mieszczącym się w nawie bocznej południowej, na osi dawnego głównego budynku bramnego (obecna tzw. dzwonnica). Kruchta ta widoczna jest na obrazie pochodzącym z drugiej połowy XVIII w. zwanym fundacyjnym, wiszącym w kościele nad tym wejściem. Na znaczeniu wejście to wraz z kruchtą straciło po przebudowie obecnej bramy głównej, jaka miała miejsce po odbudowie kościoła po pożarze z 1776 roku. Data rozbiórki tej kruchty nie jest znana. Odkryto również niezidentyfikowane mury przy wschodniej ścianie południowego ramienia transeptu oraz przy ścianie południowej i szczytowej prezbiterium. Są to najprawdopodobniej relikty po wcześniejszym kościele gotyckim wybudowanym w XV wieku za prepozyta Mikołaja Isnera, oraz romańskie mury pierwszego kościoła murowanego.
Pierwotnie południowa część świątyni wyglądała o wiele bardziej okazale, zwłaszcza południowe ramię transeptu, którego ściana szczytowa zwieńczona była ozdobnym szczytem (podobnym do szczytu północnego ramienia transeptu) w formie wolutowej aediciuli. Niestety w latach 60-tych XX w. w wyniku prowadzonych prac remontowych przy kościele południowe ramię transeptu utraciło bezpowrotnie zarówno kapitele zdobiących je pilastrów, jak i obramienia płycin i wnęk okiennych, natomiast wiele lat wcześniej ozdobny szczyt wolutowy (obecnie trójkątny).
To, czy zostaną zrekonstruowane (wraz ze szczytem) będzie zależało m.in. od kierownika delegatury służby ochrony zabytków w Częstochowie.
(Zdjęcie z przed remontu z lat 60-tych XX w. ze zniszczonymi wówczas detalami znajduje się w zbiorach IS PAN, nr 4354, jak również w artykule Pawła Dettloffa Kościół kanoników regularnych w Mstowie. Kwart. Arch. I Urb. T. XLIII:1998, z. 4 s.298.).
Andrzej Sochacki