Wiosna to okres kwitnienia pierwszych roślin – geofitów – pojawiających się na dnie lasu jeszcze przed rozwojem liści na drzewach jest już prawie za nami. Niestety w tym roku większość z nas nie mogła obserwować tego spektaklu natury – łanów zawilców, przylaszczek, przebiśniegów… W lesie brakło spacerowiczów, ale nie brakło pracujących w nim ludzi – leśników i pracowników zakładów usług leśnych. W tym artykule przedstawimy Państwu na czym, polega nasza dbałość o las i w jakich warunkach ją realizujemy.
Z 16,5 tys. ha lasów będących pod opieką naszego nadleśnictwa, ponad 99 proc. stanowią te, które pełnią funkcje ochronne. Wśród z nich są takie, które zostały uszkodzone przez przemysł, lecz także lasy glebo- i wodochronne wokół miast oraz rezerwaty przyrody. Ich skład gatunkowy zależy od gleby i klimatu. Południową część nadleśnictwa – okolice Olkusza i Rabsztyna, gdzie siedliska są ubogie i zdegradowane przez przemysł porastają głównie bory sosnowe i lasy bukowe. Na północy dominują siedliska o dużym stopniu naturalności, często żyzne, stąd w dużej mierze zajęte przez tereny rolnicze. Silnie rozdrobnione w tej części Nadleśnictwa lasy składają się głównie z buków, jodeł, dębów i świerków. Tam, gdzie składy gatunkowe nie są dostosowane do siedliska – prowadzimy przebudowę lasów i wprowadzamy właściwe dla danej gleby gatunki. Dzięki temu udział drzew liściastych zauważalnie wzrasta.
Żeby jednak możliwa była wspomniana przebudowa drzewostanów oraz możliwe było obsadzanie powierzchni po cięciach młodymi drzewkami konieczne jest zapewnienie odpowiednich sadzonek. Jedną z fundamentalnych zasad hodowli lasu jest pozyskiwanie nasion z tzw. drzewostanów nasiennych tworzonych przez drzewa o najlepszych cechach oraz pochodzących z właściwego regionu nasiennego. Rygorystyczne zasady regulujące wykorzystanie nasion w leśnictwie dają nam gwarancję, że kolejne pokolenia drzewostanów będą dobrze przystosowanie do lokalnych warunków. Łączna powierzchnia drzewostanów nasiennych w nadleśnictwie wynosi prawie 280 ha. Pozyskane tam, i w drzewostanach nasiennych innych nadleśnictw, nasiona wysiewane są w szkółce leśnej w Olkuszu-Pomorzanach. Wyrosłe z nich drzewka wysadza się na uprawach leśnych, dając początek młodemu pokoleniu lasu. Hodowla sadzonek na szkółce wymaga bardzo dużej uwagi, bowiem ewentualne owady, grzyby czy przymrozki mogą błyskawicznie spowodować bardzo duże szkody. Konieczna jest zatem stała obserwacja oraz dbanie o siewy i sadzonki – podlewanie, nawożenie, a w razie wystąpienia mrozów zadymianie bądź zraszanie. Na szkółce produkuje się w największej ilości sadzonki naszych głównych gatunków leśnych (ok. 2 mln sadzonek rocznie), można tu jednak kupić także sadzonki krzewów i drzew ozdobnych.
Stale dbamy, by przyszłym pokoleniom nie zabrakło lasu i wszelkich korzyści z niego płynących. Wszędzie tam, gdzie pozyskujemy drewno, zapewniamy także wzrost młodego pokolenia drzew. Gdzie to tylko możliwe, korzystamy z odnowienia naturalnego – obsiewu nasion dojrzałych drzew, głównie buków, jodeł, czasem sosen. Odnowienie naturalne jest bardziej zróżnicowane genetycznie i tańsze do wprowadzenia niż sztuczne. Nie wszędzie jednak możemy je wykorzystywać. Tam, gdzie drzewostany są słabsze, warunki siedliskowe trudne lub gdzie chcemy zmienić skład gatunkowy – stosujemy odnowienie sztuczne – sadząc sadzonki wyhodowane we wspomnianej szkółce leśnej. Tak wprowadzamy m.in. jodłę w lasach bukowych lub dąb bezszypułkowy i brzozę w sośninach. Sadzonki sadzimy wczesną wiosną, gdy w glebie zwykle jest dużo wilgoci z topniejących śniegów lub opadów atmosferycznych. Niestety tegoroczna susza sprawia, że najmłodsze pokolenie lasu będzie miało bardzo trudny start… Jeśli w przyszłych sezonach zauważymy, że posadzone teraz sadzonki się nie przyjęły – wykonamy tak zwane poprawki – czyli dosadzenie sadzonek, w miejsce tych obumarłych.
W lasach gospodarczych, nie pozostających w granicach parków narodowych czy rezerwatów drewno pozyskiwane jest tam, gdzie trzeba prowadzić zabiegi pielęgnacyjne (cięcia przedrębne) oraz tam, gdzie las osiągnął już dojrzałość: zahamował przyrost, wydał nasiona i gotowy jest do odnowienia naturalnego lub sztucznego (cięcia rębne). To czy są to rębnie zupełne, częściowe, gniazdowe czy przerębowe zależy od szeregu czynników. Przede wszystkim od wymagań świetlnych gatunków które będą w danym miejscu wzrastać, od wilgotności siedliska, od struktury drzewostanu, jaką chcemy w przyszłości uzyskać. Po ścięciu drewno należy pozbawić gałęzi, przyciąć do zadanych wymiarów i zerwać – czyli podwieźć na składnicę, gdzie odbywa się jego odbiórka i skąd zostanie wywiezione do klienta. Odbiórka drewna polega na nadaniu sztuce lub stosowi unikalnego numeru oraz określeniu gatunku, wymiarów i jakości drewna oraz wprowadzeniu tych danych do systemu komputerowego. Dopiero po przesłaniu przez leśniczego do biura transferu z takimi danymi drewno wprowadzane jest do systemu sprzedażowego. Ścinkę i zrywkę drewna wykonują pilarze i operatorzy maszyn zatrudnieni w zakładach usług leśnych. To ciężka i niebezpieczna praca, niezbędna jednak do zapewniania drewna – surowca doskonałego. Wszechstronnego, odnawialnego, biodegradowalnego, naturalnego. Otaczającego nas z każdej strony. Rzadko zwracamy uwagę na surowiec, z jakiego wykonane są otaczające nas przedmioty. Lecz już po chwili zastanowienia uzmysławiamy sobie, że drewno znajduje się w szalunkach na budowie, więźbie dachowej, parkiecie i meblach. W deskach i wałkach kuchennych, dziecięcych zabawkach, kredkach, instrumentach muzycznych i w beczkach na wino. Z niego powstaje też papier, tekturowe opakowania, węgiel w filtrach do wody i ten będący lekiem. Drewno jako surowiec opałowy uwalnia podczas spalania do atmosfery tyle CO2 ile w procesie wzrostu drzewo go z niej pobrało. Nie zwiększa zatem emisji tego cieplarnianego gazu. Ma około 30 tys. zastosowań i rzadko można znaleźć jego substytuty niebędące plastikiem. Jako leśnicy dbamy zatem by surowca tego nie zabrakło przyszłym pokoleniom. Pielęgnujemy młode drzewostany i w oparciu o 10-letnie Plany Urządzenia Lasu pozyskujemy tyle drewna, by w perspektywie długookresowej jego zasoby nie były uszczuplane. Stale też chronimy las przed czynnikami mu zagrażającymi. Młode drzewka chronimy przed uszkodzeniami przez zwierzynę – cenne uprawy grodzimy lub zabezpieczamy specjalną „farbą” zawierającą krzemionkę, niesmaczną dla jeleni i saren. Każdego roku monitorujemy stan owadów, które przy masowych pojawach mogą zagrażać lasom. W przypadku pojawienia się zagrożenia reagujemy cięciami sanitarnymi lub opryskami. Chronimy także przed kłusownictwem, zaśmiecaniem i przed najgroźniejszym – przed pożarami. Na terenie naszego nadleśnictwa szczególnie ważny jest system ochrony przeciwpożarowej. W jego ramach funkcjonują trzy wieże przeciwpożarowe z obserwatorami oraz punkt alarmowo-dyspozycyjny (PAD) przyjmujący od nich zgłoszenia. PAD, po uzyskaniu informacji z wież, lokalizuje na mapie pożar i wysyła w jego rejon służby leśne i gaśnicze. Łączność zapewniają radiotelefony, a dojazd budowane przez nadleśnictwo drogi pożarowe dostosowane parametrami – szerokością i nośnością – do wymagań samochodów straży pożarnej. Istotną rolę w akcjach odgrywają też samoloty gaśnicze czarterowane przez RDLP w Katowicach.
Pamiętamy o tym, że lasy równoważnie z gospodarczymi i społecznymi pełnią także funkcje przyrodnicze. Lasy Nadleśnictwa Olkusz słyną z bogactwa roślin. Wyróżniają się storczykami licznie reprezentowanymi nie tylko w buczynach. Obuwik pospolity, różnorakie buławniki i kruszczyki, żłobik koralowy, gnieźnik leśny, podkolan zielonawy i storzan bezlistny to gatunki, które przyciągają botaników. Oprócz storczyków uwagę zwracają też: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko i bogate stanowiska języcznika zwyczajnego, porastającego wapienne skały m.in. w Rezerwacie Pazurek i Dolinie Wodącej. Wszystkie znane nam stanowiska tych chronionych roślin podlegają corocznemu monitoringowi oraz ochronie w trakcie prowadzenia prac leśnych. Ponadto szczególną uwagę zwracamy na ptaki. Każdego roku wieszamy dla nich budki lęgowe i czyścimy te stare. Zimą ptaki dokarmiamy, a latem zapraszamy do korzystania w sadzonych w lesie drzew i krzewów owocowych.
Zależy nam, by wiedza o lesie była powszechna, a las był oczywistym miejscem spędzania wolnego czasu. Zwykle zatem, w czasach bez pandemii, prowadzimy zajęcia edukacyjne dla setek dzieci i młodzieży. Odwiedzamy je w szkołach i przedszkolach oraz zabieramy na nasze ścieżki edukacyjne w lesie oraz na szkółce leśnej. Współpracujemy też z lokalnymi stowarzyszeniami i klubami sportowymi przy organizacji zawodów sportowych. Trasy zawsze wiodą pięknymi lasami, a edukatorzy zapewniają atrakcje w naszym zielonym namiocie. Teraz jednak pozostaje nam prosić Państwa, by podejmując decyzję o pójściu do lasu wybierali Państwo mało uczęszczane miejsca, okrywali nowe ścieżki – tak, by nie kontaktować się z ludźmi, z którymi nie przebywacie na co dzień. W zaplanowaniu wyjścia może pomóc mapa dostępna pod adresem: https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy .
Tekst: Maria Gronicz
Zdjęcia: Archiwum Nadleśnictwa Olkusz
Opisy do zdjęć:
GC1: Sadzonki sosny na szkółce leśnej
GC2: Sadzenie jodły pod okapem drzewostanu
GC3: Zrywka drewna. Chwila przed odbiórką.
GC4: Nowy zbiornik przeciwpożarowy i drabinka dla płazów.
GC5: Martwe drewno będące miejscem życia innych organizmów.