Ważne dla konsumentów – zmiany od 1 stycznia 2023 roku

 Z dniem 1 stycznia 2023 r. uzyskamy jako konsumenci nowe uprawnienia związane z zawieraniem umów na odległość, zwłaszcza za pośrednictwem sieci Internet. Ogrom potencjału handlu elektronicznego i jego upowszechnienie (wg. raportu  „E-commerce w Polsce 2022” 77% internautów zawiera umowy online) powoduje, że bezpieczeństwo transakcji w sieci i prawa przysługujące konsumentom w takich przypadkach to materia szczególnie aktualna i istotna. W dobie rozwoju nowych technologii coraz większe znaczenie znajduje obrót dobrami niematerialnymi jakimi są tzw. treści cyfrowe i usługi cyfrowe, którym poświęcone jest niniejsze opracowanie.  

 

II. Treści cyfrowe i usługi cyfrowe 1.Treści cyfrowe Treści cyfrowe to dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej. Samego pojęcia danych w postaci cyfrowej nie wyjaśniono w przepisach, przy czym w literaturze prawniczej uznaje się za nie „dane, dla których odkodowania i przetworzenia na wartość informacyjną niezbędne jest wykorzystanie odpowiednich urządzeń informatycznych i oprogramowania (D. Lubasz, Komentarz do art. 2 [w:] D. Lubasz, M. Namysłowska (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz, Wolters Kluwer, 2015, Lex 2022). Chodzi więc o to, że aby korzystać z nich należy posiadać odpowiednie urządzenie z zainstalowanym na nim odpowiednim oprogramowaniem. Co istotne, żeby dane uznać za treść cyfrową, muszą być zarówno wytworzone w postaci cyfrowej jak i w tej postaci dostarczone, tak więc o ile treścią cyfrową będzie plik z digitalizacją treści uprzednio analogowych, to już sprzedany wydruk e-booka taką treścią nie będzie. W preambule tzw. dyrektywy cyfrowej, którą wdrażają nowe przepisy, jako przykłady treści cyfrowych przywołano: programy komputerowe, aplikacje, pliki wideo, pliki audio, pliki muzyczne, gry elektroniczne, e-booki lub inne publikacje elektroniczne. Mogą to być także różnego rodzaju newslettery czy e-mail marketing.   2.Usługi cyfrowe Usługa cyfrowa to usługa pozwalająca konsumentowi na:

1. a)wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej,
2. b)wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,

c) inne formy interakcji za pomocą danych w postaci cyfrowej Preambuła przywołanej dyrektywy cyfrowej jako przykłady takich usług podaje usługi typu „oprogramowanie jako usługa”, takie jak udostępnianie treści wideo i audio (serwisy VOD i radia internetowe) oraz innego rodzaju hosting plików, edycja tekstu lub gry oferowane w chmurze obliczeniowej i w mediach społecznościowych. Omawianymi usługami będą także funkcjonalności kont sklepów internetowych; w przypadku jednak tych ostatnich i innych nieodpłatnych usług cyfrowych przepisy prawa konsumentów nie będą miały jednak zastosowania. Praktyczne wątpliwości jak się wskazuje w doktrynie budzi czy umowy ramowe np. z serwisem VOD będą umowami o dostawę usług cyfrowych czy tylko umowy zawarte w ich wykonaniu (M.Czeladzka [w:] Dostarczanie treści i usług cyfrowych  oraz sprzedaż towarów z elementami cyfrowymi – nowe zasady dla przedsiębiorców, PARP 2021)   Katalog omawianych treści i usług jest więc szeroki i będzie ulegał powiększeniu, mając na uwadze na szybki rozwój technologiczny. Dla ustalenia czy mamy do czynienia z treściami lub usługami cyfrowymi pomocny może okazać się sposób ich dostarczania obejmujący poza przekazaniem na nośniku materialnym (np. płycie CD lub DVD czy pamięci przenośnej), charakterystyczne sposoby takie jak: pobierane przez konsumentów na ich własne urządzenia, przesyłane strumieniowo, dostęp do danych przechowywanych w chmurze obliczeniowej lub dostęp do mediów społecznościo­wych.

 

3.Umowa o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych – uprawnienia konsumenta

Aktualnie istnieje duża wątpliwość  jakie przepisy stosować do umów o dostawę treści cyfrowych, zwłaszcza w świetle braku odesłania do przepisów o sprzedaży. W praktyce powstał dla konsumenta problem co do sposobu dochodzenie swoich praw dotyczących „wadliwych” treści cyfrowych. Przepisy o rękojmi dotyczą bowiem rzeczy (a więc przedmiotów materialnych), a przepisy o licencji mają węższy zakres i dotyczą praw autorskich. Natomiast przepisy ogólne o umowach wymagają istnienia winy po stronie przedsiębiorcy.

 

Nowe przepisy wyeliminują tę wątpliwość wprowadzając odrębny typ umów (o dostarczenie treści lub usługi cyfrowej) i w przypadku niezgodności treści lub usługi z umową przyznają konsumentom możliwość skorzystania z jednego z trzech uprawnień:

1. żądania doprowadzenia do zgodności z umową,
2. żądania obniżenia ceny,
3. odstąpienia od umowy.

Wątpliwości budzi jednak brak przewidzenia prawa do dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej na skutek niezgodności, które jest często wykorzystywanym roszczeniem w przypadku wad.

 

Zasadą będzie w pierwszej kolejności skorzystanie z żądania doprowadzenia do zgodności z umową. Z uwagi na specyfikę omawianych treści i usług często nie będzie to możliwe, nawet z uwagi na okoliczności za które przedsiębiorca nie odpowiada. Skorzystanie z dwóch następnych uprawnień będzie zasadniczo dopuszczalne w dalszej kolejności, przy czym nie będzie można od umowy odstąpić gdy niezgodność będzie nieistotna (a więc nie mająca znaczenia dla zawarcia umowy), choć fakt nieistotności będzie musiał udowodnić przedsiębiorca.

 

4.Wyłączenie prawa odstąpienia od umowy bez podania przyczyny przy treściach cyfrowych

Do nowelizacji pojęcie treści cyfrowych miało dla konsumenta praktyczne znaczenie przede wszystkim w kontekście możliwości wyłączenia prawa do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość. Dotychczasowe przepisy zostają w omawianym zakresie  niezmienione różnicując tym samym sytuację w przypadku zawarcia umowy o dostarczanie treści i usług cyfrowych. W przypadku usług cyfrowych nie będzie więc możliwości wyłączenia prawa konsumenta do odstąpienia od umowy bez podania przyczyny, a prawo takie będzie można wyłączyć przy treściach cyfrowych.

 

5.Nośnik materialny

W świetle dotychczasowych przepisów gdy treść cyfrowa była dostarczana na materialny nośniku należało stosować przepisy o sprzedaży rzeczy (nośnika), a więc przepisy o rękojmi. Po nowelizacji gdy towar będzie stanowił tylko materialny nośnik treści cyfrowej (płyta CD lub DVD lub pamięć przenośna) konsument będzie miał opisane powyżej trzy uprawnienia wobec zapisanej na takim nośniku  treści cyfrowej.

 

1. Zgodność z umową

1.Termin dostarczenia treści i usługi cyfrowej

Nowe przepisy w sposób szczególny regulują dostawę treści i usługi cyfrowej, które, jeżeli strony nie postanowią inaczej, powinny zostać dostarczone niezwłocznie po zawarciu umowy.

Treść cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy:

1. a) treść cyfrowa lub środek, który pozwala na uzyskanie dostępu do treści cyfrowej lub pobranie treści cyfrowej, zostały udostępnione konsumentowi lub fizycznemu lub wirtualnemu urządzeniu, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, lub
2. b) gdy konsument lub takie urządzenie, uzyskali do niej dostęp.

Natomiast usługę cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy konsument lub fizyczne lub wirtualne urządzenie, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, uzyskali do niej dostęp.

 W dyrektywie cyfrowej wskazuje się, że chodzi o to aby środki  służące do uzyskania dostępu do takich treści/usług  lub ich pobrania dotarły do sfery konsumenta i nie były konieczne ze strony przedsiębiorcy żadne inne działania, aby umożliwić konsumentowi zgodne z umową korzystanie z nich.

 

Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, konsument będzie uprawniony do:

1. a) wzywania do ich dostarczenia,
2. b) a gdy przedsiębiorca nie zastosuje się do wezwania lub w szczególnych przypadkach nawet bez takiego wezwania – do odstąpienia od umowy.

 

2. Podstawowym obowiązkiem ciążącym na przedsiębiorcy jest dostarczenie treści i usługi cyfrowej zgodnej z umową. Opisane wyżej uprawnienia konsumenta pojawią się więc, gdy treść lub usługa cyfrowa nie będą zgodne z umową, przy czym taka niezgodność może mieć charakter subiektywny, jak i obiektywny.

 

1. Subiektywne wymogi zgodności z umową

Subiektywne wymogi zgodności z umową dotyczą spełniania przez treść i usługę cyfrową oczekiwań konsumenta wynikających z zawartej przez strony umowy, w tych takich o których wyraźnie powiadomił on przedsiębiorcę. Dotyczy to podstawowych cech takich jak opis, rodzaj, ilość, kompletność i funkcjonalność, a także cech typowych dla rzeczywistości cyfrowej jak kompatybilność i interoperacyjność oraz dostępność wsparcia technicznego i aktualizacji.

 

1. Obiektywne wymogi zgodności z umową

Obiektywne wymogi zgodności z umową  związane są z nadawaniem się treści i usługi cyfrowej do celów, w których zazwyczaj używa się treści i usługi cyfrowej tego rodzaju, oraz odpowiadaniu opisowi i zgodności z wersjami próbnym lub zapowiedziami udostępnionym konsumentowi przed zawarciem umowy. Treści i usługi cyfrowe powinny mieć takie opisane powyżej podstawowe cechy (z wyjątkiem jak się wydaje nie wymienionej interoperacyjności), jakie:

1. a) nie tylko są typowe dla treści i usług cyfrowych danego rodzaju, lecz także:
2. b) jakich konsument może zasadnie oczekiwać, biorąc pod uwagę publiczne oświadczenia składane przez dostawcę lub inne podmioty zaangażowane w obrót towarem(np. producenta i dystrybutorów), w szczególności w reklamie i na etykiecie.

Jeśli więc w reklamie, a także na targach czy wreszcie w Internecie przedsiębiorca zapewniał o istnieniu określonej cechy jej brak będzie oznaczał niezgodność z umową, chyba że przed zawarciem umowy zostały one sprostowane lub nie miały wpływu na decyzję konsumenta.

Aktualnie, co podkreśla się w literaturze, w realiach w których umowy z konsumentami  zawierane są na masową skalę i bez kontaktu stron, a więc w sposób uniemożliwiający poznanie wymagań drugiej strony co do właściwości, fundamentalne znaczenie będą miały obiektywne wymogi zgodności z umową(M.Maciejewski „Nowe zasady sprzedaży konsumenckiej towarów, w tym tzw. towarów z elementami cyfrowymi”).

 

Dodatkowo aby treści i usługi cyfrowe były zgodne z umową należy dostarczyć je konsumentowi wraz z akcesoriami lub instrukcjami, których może on zasadnie oczekiwać.

 

3.Czas trwania odpowiedzialności

Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanych jednorazowo lub w częściach, który istniał w chwili ich dostarczenia i ujawnił się w ciągu dwóch lat od tej chwili. Jeżeli jednak brak zgodności ujawnił się w ciągu 1 roku będzie domniemywać się, że istniał w chwili dostarczenia, tak więc przedsiębiorca będzie musiał udowodnić, że powstał później. Przedsiębiorca może uwolnić się od tego domniemania, gdy przed zawarciem umowy poinformuje konsumenta, że środowisko cyfrowe konsumenta nie jest kompatybilne z wymaganiami technicznymi, o których poinformował przedsiębiorca. Jest to więc kolejny przepis wymagający od przedsiębiorcy, aby informował jakie środowiska nie są kompatybilne dla oferowanych treści i usług cyfrowych.

Natomiast za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanych w sposób ciągły, przedsiębiorca odpowiada przez cały czas, w którym zgodnie z umową miały być one dostarczane.

 

4.Najnowsza wersja

Nowe przepisy wprowadzają zasadę, że treść i usługa cyfrowa powinny zostać dostarczone w najnowszej wersji dostępnej w chwili zawarcia umowy. Strony mogą umówić się jednak inaczej, co w wielu przypadkach będzie standardem, zwłaszcza w przypadku gier komputerowych.

 

5.Dostępność aktualizacji

Jednym z zasygnalizowanych powyżej wymogów zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową jest dostępność aktualizacji. Nowe przepisy precyzują ten ogólny wymóg nałożeniem na przedsiębiorcę obowiązków nie tylko informowania konsumenta o aktualizacjach, ale i dostarczania konsumentowi aktualizacji. Chodzi przede wszystkim o aktualizacje dotyczące zabezpieczeń ale także i inne zapewniające zgodność z umową, a więc i dalsze prawidłowe funkcjonalnie treści i usługi.

Aktualizacje w przypadku treści i usług cyfrowych dostarczanych w sposób ciągły powinny być dostarczane przez cały czas trwania umowy.

Natomiast w pozostałych przypadkach obowiązek dostarczania aktualizacji obejmuje czas „zasadnie oczekiwany przez konsumenta”, co będzie wymagało doprecyzowania w praktyce orzeczniczej. Pewne wskazówki daje tu dyrektywa cyfrowa w preambule, zgodnie z którą w odniesieniu do treści cyfrowych lub usług cyfrowych, których cel nie jest ograniczony w czasie, okres, w którym aktualizacje powinny być zapewniane konsumentowi, może być równy okresowi ponoszenia odpowiedzialności za brak zgodności z umową lub może wykraczać poza ten okres, co może mieć miejsce szczególnie w przypadku aktualizacji zabezpieczeń. W praktyce wydaje się, że będzie to pierwszy ze wskazanych okresów.

 

Istotne jest przy tym aby konsument dokonał instalacji dostarczanych aktualizacji. Przedsiębiorca nie będzie bowiem ponosi odpowiedzialności za brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wynikający wyłącznie z braku aktualizacji, jeżeli spełnione zostaną łącznie następujące warunki

1. a) konsument nie zainstaluje w rozsądnym czasie aktualizacji dostarczonych przez przedsiębiorcę
2. b) przedsiębiorca poinformował konsumenta o aktualizacji i konsekwencjach jej niezainstalowania;
3. c)niezainstalowanie lub niewłaściwa instalacja aktualizacji nie wynikały z błędów w instrukcji instalacji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

  6.Integracja Zwłaszcza w przypadku treści cyfrowych niejednokrotnie niezbędne będzie dokonanie tzw. integracji tj. połączenia z elementami środowiska cyfrowego konsumenta i włączenie ich do tych elementów. Przedsiębiorca będzie ponosił odpowiedzialność za brak zgodności towaru z treści cyfrowej lub usługi cyfrowej wynikający z niewłaściwej integracji jeżeli:

– została ona przeprowadzona przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność

– niewłaściwa integracja przeprowadzona przez konsumenta wynikała z błędów w instrukcji dostarczonej przez przedsiębiorcę

 

7.Kompatybilność i interoperacyjność

Jak to już zasygnalizowano dla danych w postaci cyfrowych kluczowe znaczenie mają odpowiednie urządzenie i oprogramowanie, do których odnoszą się wprowadzone do nowych przepisów pojęcia kompatybilności i interoperacyjności.

 

Kompatybilność to zgodnie z nowymi przepisami „współdziałanie ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem, które są zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej lub usługi cyfrowej tego samego rodzaju, bez konieczności ich przekształcania”. Konsument w świetle nowych przepisów będzie mógł wymagać działania treści lub usług bez zakłóceń, ale jedynie we współdziałaniu ze sprzętem zazwyczaj używanym do korzystania z takich treści lub usług. Wydaje się, że obejmie to większość typowych urządzeń i środowisk. Pewną wątpliwość może budzić współdziałanie urządzeń mobilnych korzystających z oprogramowania innego niż Android, przy czym w praktyce dostępność do nich będzie jedynie z poziomu dedykowanych aplikacji sklepowych np. Sklep Google Play.

 

Natomiast interoperacyjność zgodnie z definicją ustawową to „zdolność do współdziałania ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem innymi niż te zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru tego samego rodzaju”. Chodzi więc o możliwość korzystania bez zakłóceń ale za pośrednictwem urządzeń nie dedykowanych danym treściom czy usługom, przy czym taka cecha jak się wydaje będzie musiała wynikać bądź z wyraźnych uzgodnień stron bądź co najmniej z zapewnień przedsiębiorcy. Można przywołać tu urządzenia typu smart (lub generalnie urządzenia wyposażone w oprogramowanie) inne niż takie przy pomocy których zazwyczaj korzysta się z danych treści i usług cyfrowych.

 

III. Zmiana treści lub usługi cyfrowej

Przedsiębiorca będzie miał ograniczone prawo do zmiany treści lub usługi cyfrowej, która nie będzie niezbędna do zachowania zgodności z umową. Zmiana taka będzie dopuszczalna:

1. a) tylko jeżeli umowa (a więc i regulamin) tak stanowi,
2. b) jedynie z uzasadnionych przyczyn w tej umowie (regulaminie) wskazanych.

Przedsiębiorca będzie musiał poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o dokonywanej zmianie.

 

Dodatkowe wymogi i uprawnienia konsumenta powstaną, gdy zmiana istotnie i negatywnie wpływa na dostęp konsumenta do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub korzystanie z nich. W takim przypadku:

1. a) konsument może wypowiedzieć umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia w ciągu 30 dni od dnia dokonania zmiany, lub poinformowania o tej zmianie, jeżeli nastąpiło ono później niż zmiana

– prawo do wypowiedzenia będzie jednak wyłączone, gdy konsumentowi zostanie zapewnione uprawnienie do zachowania, bez dodatkowych kosztów, treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zgodnych z umową, w stanie niezmienionym

1. b) przedsiębiorca jest zobowiązany poinformować konsumenta z odpowiednim wyprzedzeniem na trwałym nośniku o właściwościach i terminie dokonania tej zmiany oraz o powyższym prawie do wypowiedzenia.

Istotne jest więc to, że zmiana nie będzie mogła dotyczyć treści i usług dostarczanych jednorazowo, a

aby uniemożliwić wypowiedzenie umowy (a więc skuteczne na przyszłość) niezbędne będzie zapewnienie trwania, a więc funkcjonalności i wsparcia treści/usługi w dotychczasowej formie.

 

1. Towary z elementami cyfrowymi

Nowe przepisy wprowadzają rozdział między przypadkami, gdy treści i usługi cyfrowe są samodzielnymi zamówionymi przez konsumenta dobrami a przypadkami, gdy są one połączone z towarem w taki sposób, że ich brak uniemożliwiałby prawidłowe funkcjonowanie towaru. Ta druga sytuacja została określona w nowych przepisach jako towar z elementami cyfrowymi. Przykładem będą tu zintegrowane ze smartfonem czy smart TV aplikacje. Natomiast samodzielnymi usługami cyfrowymi będą dodatkowe aplikacje umożliwiające korzystanie z usług innych podmiotów.

 

Ma to istotne znaczenie, gdyż nowe przepisy do umów o przeniesienie własności towarów z elementami cyfrowymi i wykonanie usługi, pomimo, że w istocie towary te zawierają również usługi, a nawet treści cyfrowe, nakazują stosować przepisy dotyczące umowy o przeniesieniu własności, a więc i o odpowiedzialności za zgodność towarów (nie treści i usług cyfrowych) z umową, z zastrzeżeniem szczególnych przepisów uregulowanych w ustawie. Wprowadzono przy tym domniemanie, że w razie wątpliwości poczytuje się, że treść cyfrowa lub usługa cyfrowa były objęte umową zobowiązującą do przeniesienia własności, , że przedmiotem umowy był towar.

 

W przypadku więc umów o dostarczanie towarów z elementami cyfrowymi nieprawidłowości dotyczące treści lub usług cyfrowych stanowiły będą w istocie niezgodność towaru z umową. Konsument będzie mógł w pierwszej kolejności domagać się co do zasady ich naprawy lub wymiany na nowe. Interesujące jest przy tym to, że przedsiębiorca będzie ponosił odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili, chyba że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy. Będzie to prowadziło do istotnych praktycznych problemów, czy w przypadku udzielenia dłuższej gwarancji przez producenta także odpowiedzialność dostawcy nie będzie odpowiednio wydłużona.  Co więcej w przypadku towarów z elementami cyfrowymi domniemanie, że ujawniona niezgodność także treści lub usługi cyfrowej istniała w dniu ich wydania zostanie wydłużone do 2 lat (w stosunku do regulacji dotyczących samych treści i usług cyfrowych).

 

Jednocześnie w przypadku towarów z elementami cyfrowymi dla ich zgodności z umową wymagana będzie dodatkowo aby zgodne z umową były dodatkowo kompatybilność, interoperacyjność (ta druga jak się wydaje tylko gdy strony tak uzgodnią lub przedsiębiorca to zadeklaruje) i dostępność aktualizacji. Wątpliwości może budzić czy omawiane przepisy wprowadzają wprost obowiązek informowania o aktualizacjach i ich dostarczania (wobec braku odesłania do odpowiednich przepisów o odpowiedzialności za treść lub usługę cyfrową), przy czym leży to w interesie przedsiębiorcy gdyż w przeciwnym wypadku nie zostanie dochowany wymóg zapewnienia funkcjonalności towaru tj. zdolności do pełnienia jego funkcji zgodnie z przeznaczeniem.

 

Co więcej, gdy umowa zobowiązująca do przeniesienia własności towaru z elementami cyfrowymi przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej w sposób ciągły, treść cyfrowa lub usługa cyfrowa musi pozostawać zgodna z umową przez oznaczony w umowie czas jej dostarczania. Czas ten nie może być krótszy, niż dwa lata od dostarczenia towaru z elementami cyfrowymi.

 

 

 

Stowarzyszenie Ochrony Konsumentów Aquila

 

r.pr. Tomasz Świeboda