Znany w różnych regionach Polski jako jarzębina, jarząbek i inne lokalne nazwy. Należy do rodziny różowatych.
Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) jest krzewem, ale częściej drzewem dorastającym do wysokości nawet 20 m. Korona drzewa rzadka, kora jasnopopielata, liście nieparzystopierzaste, kwiaty białe lub kremowe zebrane we wzniesione podbaldachy. Owoce koloru pomarańczowego lub jasnoczerwonego. W owocu kształtu jabłkowego o wymiarze do 10 mm znajdują się trzy ziarna. Roślina kwitnie w maju, jest miododajna, owoce dojrzewają we wrześniu-październiku, mają goryczkowy smak.
Jarząb pospolity występuje w umiarkowanej strefie euroazjatyckiej, w wielu zbiorowiskach leśnych, alejach, parkach, na obrzeżach lasów, gdzie stanowi niezastąpiony pokarm dla naszych ptaków pozostających przez zimę, jak również dla tych, co przylatują do nas z północy przezimować.
Ponieważ jarząb zjadany jest chętnie przez ptaki, za ich pomocą rozsiewany bywa w lasach, parkach i ludzkich osiedlach. Jarząb należy do uroczych drzew, szczególnie po przebarwieniu się owoców, jest ozdoba wielu działek rekreacyjnych, parków i ulic miast obsadzanych tym gatunkiem.
Surowiec drzewny z jarzębiny nie przedstawia większej wartości użytkowej, ale jest drzewem dekoracyjnym i pożądanym ze względu na swoje zalety zdrowotne, a są nimi kwiaty jarzębiny i owoce. Kwiaty zbiera się na początku kwietnia (maj), a owoce głównie po pierwszych przymrozkach dla celów spożywczych (więcej cukru, mniej goryczki), zaś dla potrzeb leczniczych w pierwszej fazie dojrzałości.
W owocach jarzębiny występują kwasy organiczne jak jabłkowy, parasorbowy, a także glukoza, fruktoza, witamina C, garbniki i pektyny.
Owoce jarzębiny działają ściągająco, lecz łagodnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, zwiększają też znacznie wydalanie moczu. Ponadto stosuje się je w stanach zapalnych nerek, kamicy moczowej, a także w zaburzeniach krążenia obwodowego. Mieszanki jarzębiny z innymi roślinami stosowane bywają w nieżycie żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego, głównie u dzieci i osób starszych (przy biegunkach).
W lecznictwie ludowym herbatki z owoców jarzębiny stosowane były dla wzmocnienia pracy serca, a nalewka spirytusowa lub wino z jarzębiny jako antyafrodyzjak pobudliwości płciowej u mężczyzn, co raczej rzadko bywało stosowane i nie bardzo mile widziane przez panie. Z działalności leczniczych jarzębiny należy wymienić jeszcze kwiaty, którym przypisuje się właściwości moczopędne i rozwalniające.
Duże ilości owoców zużywa przemysł spirytusowy do wyrobów wódek i likierów. Kto z osób starszych nie pamięta “jarzębiaku”, który miał zastąpić zagraniczne koniaki, czy zastąpił, to zależało od gustu i smaku a także portfela smakoszy mocniejszych trunków.
Poza jarzębiną pospolitą na terenie kraju występują też: jarząb pospolity – odmiana słodka (owoce bez goryczy) jarząb mączny (mąkinia), jarząb brekinia (brzęk) i jarząb szwedzki. Mają owoce znacznie większe (brekinia i szwedzki) i nadają się na przetwory kulinarne.
Zarówno jarząb brekinia jak i jarząb szwedzki objęte są ochroną gatunkową.
FRANCISZEK KASPRZAK