Europejski Tydzień Szczepień obchodzony jest co roku pod koniec kwietnia z inicjatywy Europejskiego Regionalnego Biura WHO. W tym roku obchody przypadają od 26 kwietnia do 2 maja pod hasłem „Zapobiegaj. Chroń. Zaszczep”, które ma promować w społeczeństwach – wśród rodziców i opiekunów dzieci, pracowników opieki medycznej, polityków i w mediach – wiedzę o tym, że szczepienia zapobiegają chorobom i chronią życie. Celem Europejskiego Tygodnia Szczepień jest zwiększenie wyszczepialności dzieci, młodzieży i dorosłych. Partnerami kampanii są m.in. UNICEF oraz Europejskie Centrum Prewencji i Kontroli Chorób (ECDC)[1].
Każdego roku szczepienia zapobiegają milionom zgonów ludzi na świecie
i są uważane za jedną z najskuteczniejszych interwencji medycznych[2]. Pandemia
COVID-19 przypomniała ludziom, jakie zagrożenie niosą ze sobą choroby zakaźne. W 2020 r. rozpoczął się wyścig w pracach nad skutecznymi szczepionkami przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2. Eksperci WHO podkreślają, że wyszczepienie większości populacji szczepionkami przeciw COVID-19 może sprawić, że będziemy mogli znowu wrócić do naszych kontaktów społecznych, spotkań towarzyskich czy służbowych, działalności gospodarczej i kulturalnej[3].
Zdaniem ekspertów WHO oraz UNICEF w obliczu pandemii i ograniczonej wydolności systemów ochrony zdrowia realizacja narodowych programów szczepień jest ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej[4]. W Polsce w ostatnich latach w ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO) zaczęto szczepić obowiązkowo dzieci przeciw pneumokokom (od 1 stycznia 2017 r.) oraz rotawirusom (od 1 stycznia 2021 r.)[5].
Najcięższą postacią zakażenia pneumokokami jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). Występuje ona jako: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa (posocznica) i zapalenie płuc z bakteriemią. W IChP śmiertelność jest wysoka – gdy dojdzie do wstrząsu septycznego może przekraczać 50 proc. IChP może powodować wiele trwałych powikłań: niedosłuch i głuchotę, objawy neurologiczne (np. padaczka), trudności w koncentracji i nauce[6].
W ramach PSO dzieci szczepione są szczepionką 10-walentną (PCV-10)[7]. W jej skład wchodzą polisacharydy otoczkowe serotypów: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. Szczepionka jest zarejestrowana dla dzieci od 6. tygodnia życia do 5. roku życia. Co ważne, serotyp 19F zapewnia krzyżową ochronę przeciw serotypowi 19A[8].
Obowiązujący w Polsce system dobrowolnego przesyłania materiału pacjentów do KOROUN ogranicza możliwość pełnej oceny skuteczności prowadzonych programów szczepień. Nawet mimo tych ograniczeń, dostępne dane NIZP-PZH pokazują, że już po trzech latach powszechnych szczepień (2017–2019) zapadalność na pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) spadła o 41 proc. wśród dzieci do 1. roku życia i aż o 47 proc. w trzecim roku życia[9]. Ewidentne pozytywne zmiany w epidemiologii IChP wśród polskich dzieci są efektem dobrej akceptacji i wysokiego poziomu realizacji obowiązkowych szczepień przeciw pneumokokom – wyszczepialność dzieci urodzonych w latach 2017–19 wyniosła na koniec 2019 roku około 90 proc.[10]
Do najważniejszych szczepień zalecanych (niefinansowanych z budżetu Ministra Zdrowia) zalicza się szczepienia przeciwko meningokokom[11]. Meningokoki (Neisseria meningitidis) wywołują jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych człowieka – inwazyjną chorobę meningokokową (IChM). Najczęściej przebiega ona pod postacią sepsy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, samej sepsy lub samego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. IChM rozwija się bardzo szybko i błyskawicznie (w ciągu 24 godzin) może doprowadzić do zgonu. W przypadku sepsy śmiertelność może sięgać nawet do 70 proc[12]. Najczęściej chorują dzieci do piątego roku życia, ale szczyt zachorowań przypada u dzieci do pierwszego roku życia[13].
W Polsce IChM wywołują głównie meningokoki typu B. W 2019 r. aż 66 proc. zgłoszonych i potwierdzonych przypadków było wywołanych właśnie przez serogrupę B[14]. Dlatego eksperci zalecają, by małe dzieci w Polce w pierwszej kolejności szczepić przeciwko meningokokom typu B[15]. Jedną ze szczepionek przeciw meningokokom typu B można stosować już u dzieci w wieku dwóch miesięcy[16].
Wśród szczepień zalecanych dla dorosłych istotne są m.in. szczepienia
przeciw pneumokokom, przeciw grypie, WZW A i B, dawki przypominające przeciw krztuścowi. Ze względu na zagrożenie, jakie niesie ze sobą zachorowanie na krztusiec u osób dorosłych, do Programu Szczepień Ochronnych wprowadzono zalecenie o przyjmowaniu przez wszystkich dorosłych (od 19. roku życia) pojedynczej dawki przypominającej szczepionki co 10 lat[17].
W komunikacie wydanym przez Ministra Zdrowia i Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie wykonywania szczepień w czasie pandemii COVID-19 podkreślono, że bieżące wykonywanie szczepień ochronnych jest bardzo ważne[18]. Szczepienia podczas pandemii są bezpieczne, ponieważ lekarze i pielęgniarki stosują procedury mające zminimalizować ryzyko zakażenia SARS-CoV-2[19].
Komunikat prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku z XXVI edycją warsztatów z cyklu Quo Vadis Medicina, pt. Szczepienia szansą na życie, zorganizowanych z okazji Europejskiego Tygodnia Szczepień, kwiecień 2021.
[1] European Immunization Week, informacje WHO , dostępne online: https://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/vaccines-and-immunization/european-immunization-week [dostęp: 16.04.2021].
[2] World Immunization Week 2021 – Vaccines bring us closer, informacje WHO, dostęp online: https://www.who.int/news-room/events/detail/2021/04/24/default-calendar/world-immunization-week-2021 [dostęp: 16.04.2021], por. także: Ten threats to global health, Raport WHO, 2019, dostępny online: https://web.archive.org/web/20190627025209/http://www.who.int/emergencies/ten-threats-to-global-health-in-2019
[3] Ten threats to global health, dz. cyt.
[4] WHO/UNICEF joint statement – Maintaining routine immunization services vital during the COVID-19 pandemic, WHO, publikacja online: https://www.euro.who.int/en/media-centre/events/events/2020/04/european-immunization-week-2020/statements/whounicef-joint-statement-maintaining-routine-immunization-services-vital-during-the-covid-19-pandemic [dostęp: 16.04.2021].
[5] Bezpłatne szczepienia przeciw pneumokokom, informacje NIZP-PZH, dostępne online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/bezplatne-szczepienia-przeciw-pneumokokom/ [dostęp: 16.04.2021]; por. także Komunikat w sprawie realizacji szczepień przeciwko rotawirusom w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych na rok 2021, Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 31.21.2020, publikacja online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-w-sprawie-realizacji-szczepien-przeciwko-rotawirusom-w-ramach-obowiazkowego-programu-szczepien-ochronnych-na-rok-2021 [dostęp: 16.04.2021].
[6] Pneumokoki – O chorobie, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/?strona=2#czym-jest-zakazenie-pneumokokowe
[7] Meningokoki – Jak wiele zakażeń meningokokowych występuje w Polsce?, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/?strona=4#jak-wiele-zakazen-meningokokowych-wystepuje-w-polsce [dostęp: 16.04.2021].
[8] Por. Pneumokoki – O szczepionce, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/?strona=4#jakie-rodzaje-szczepionek-przeciw-pneumokokm-sa-dostepne-w-polsce [dostęp: 16.04.2021].
[9] Na podstawie porównania danych epidemiologicznych NIZP-PZH dotyczących IChP z okresów 2014–2016 i 2017–2019; źródło danych: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html [dostęp: 16.04.2021].
[10] Szczepienia przeciw pneumokokom realizowane w ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO), raport HTA Consulting, 04.02.2021, publikacja dostępna online: https://hta.pl/pl/wp-content/uploads/sites/7/2021/02/Szczepienia_przeciw_pneumokokom_realizowane_w_ramach_PSO_2021_final.pdf [dostęp: 16.04.2021].
[11] Meningokoki – Podsumowanie – Szczepionka przeciw meningokokom, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/ [dostęp: 16.04.2021].
[12] Meningokoki – Jak zakażenie meningokokami przebiega u małych dzieci?, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/?strona=3#jak-powazne-moga-byc-objawy-zakazenia-meningokokami [dostęp: 16.04.2021].
[13] Meningokoki – Jak wiele zakażeń meningokokowych występuje w Polsce?, dz. cyt.
[14] Tamże.
[15] Meningokoki – Kto powinien zostać zaszczepiony przeciw zakażeniom meningokokowymi?, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/?strona=6#kto-powinien-zostac-zaszczepiony-przeciw-zakazeniom-meningokokowymi [dostęp: 16.04.2021].
[16] Meningokoki – O szczepionce, informacje NIZP-PZH, 26.02.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/meningokoki/?strona=5#jakie-rodzaje-szczepionek-przeciw-zakazeniom-meningokokowym-sa-dostepne-w-polsce [dostęp: 16.04.2021].
[17] Program szczepień ochronnych (PSO), Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 23.12.2020, publikacja online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-szczepien-ochronnych-pso- [dostęp: 16.04.2021].
[18] Komunikat w sprawie wykonywania szczepień ochronnych w czasie pandemii COVID-19, NIZP-PZH, 15.12.2021, publikacja online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/szczepienia-w-czasie-pandemii-covid-19-2-2/ [dostęp: 16.04.2021].
[19] B. Siewert, J. Wysocki, Szczepienia przeciwko meningokokom grupy B w dobie pandemii COVID-19, „Pediatria po Dyplomie”, wrzesień 2020.