Zwiedzamy rezerwaty
Jest to rezerwat leśny utworzony 17 maja 1957 r. w celu ochrony rosnących tutaj w stanie naturalnym cisów w liczbie 80 i w wieku ok. 90 lat (wg danych umieszczonych na tablicy).
Początkowo obszar ochrony miał zaledwie 1,70 ha, ale w 1978 roku powiększono go do 2,65 ha. Jest częściowo ogrodzony drewnianymi palami przybitymi do pionowych słupków. Od strony wschodniej urządzono dość obszerny plac na kilka samochodów z dojazdem wąską drogą asfaltową łączącą się z szosą Pińczyce-Koziegłowy.
Rezerwat położony jest tuż za domami Huty Szklanej. Natomiast wieś Huta Stara znajduje się za szosą do Pińczyc, w odległości ok. 3 km od obszaru chronionego. Drogą leśną przebiegającą częścią zachodnią rezerwatu i między wzgórzami, wyznaczony został szlak rowerowy koloru czarnego, długości ok. 11 km, łączący wieś Pińczyce poprzez Hutę Szklaną, Mysłów i Koziegłówki z Koziegłowami.
Rezerwat cisów pod względem geologicznym leży na wychodniach górnego triasu oraz liasu, na tzw. Progu Woźnickim i Garbie Herbskim. Są to charakterystyczne, obłe pagórki wznoszące się średnio do wysokości ok. 350 m n.p.m., zbudowane z wkładów wapieni dolomitycznych zwanych “woźnickimi”, które zanurzone są w pstre i czerwone iły triasowe kajpru górnego retyku i w dodatku przykryte jeszcze od strony wschodniej grubymi płatami piasków i żwirów wieku liasowego, zwanych “połomskimi”. Wapienie woźnickie i iły czerwone to osad lądowo-morski powstały ok. 185 mln lat temu w różnych lagunach, estuariach i wysładzających się jeziorzyskach przy brzegu morza. Natomiast warstwy połomskie liasu – to wytwór lądowy powstały dzięki rwącym potokom i rzekom podgórskim a może nawet okresowym, częstym i długotrwałym powodziom.
Wapienie woźnickie obfitują w źródła wody bardzo dobrej jakości; dają one początek licznym strumieniom spływającym po stoku wzgórz do Warty, Brynicy i Małej Panwi, tworząc po drodze obszary mokradeł i wilgotnych łąk.
Żwiry połomskie natomiast były i są eksploatowane jako surowiec budowlany w wielu miejscach tych terenów, a obecnie w Mysłowie, gdzie istnieje duża żwirownia.
Kopalne szczątki drzew z rodziny praprzodków cisowatych znane są w geologii światowej od górnego triasu i dolnej jury, natomiast w Polsce od trzeciorzędu. Według analizy pyłkowej torfowiska na Babiej Górze – cis był pospolitym drzewem w ówczesnych lasach okresów międzylodowcowych. W czasach historycznych w Polsce był tak rozpowszechniony, że z jego drewna budowano nawet okręty wojenne. Doprowadziło to do całkowitego wyniszczenia tego cennego drzewa. Proceder ten nie został zahamowany nawet wówczas, gdy król Jagiełło wydał surowy zakaz jego wycinania. Sprawca zbrodniczego wyrębu miał być “przez Pana lub dziedzica pojman i lochem pokaran”.
Dzisiaj z dawnych puszcz cisowych pozostały żałosne resztki w postaci kilkunastu rezerwatów w całej Polsce, a w województwie śląskim mamy ich zaledwie 4 (słownie: cztery!). Jednym z nich jest właśnie opisany rezerwat cisów w Hucie Starej koło Pińczyc. Występują tu na małym obszarze również liczne dęby bezszypułkowe, sosny zwyczajne, świerki oraz olcha czarna.
W warstwie krzewów spotkamy jarzębinę, tarninę, kruszynę i derenia świdwę. Nierzadka jest trzmielina brodawkowata i malina właściwa.
Natomiast w runie z ciekawszych roślin można zaobserwować konwalijkę dwulistną, kopytnik pospolity, zawilec gajowy i przylaszczkę pospolitą. Wszystkie one są roślinami zarówno lekarskimi, jak i trującymi. Z innych ciekawszych i rzadziej spotykanych należy wymienić kokoryczkę wonną, gruszyczkę jednostronną i czworolist pospolity, którego jedyny – zwykle granatowy – owoc jest silnie trujący, ale w medycynie ludowej służy jako skuteczne remedium zewnętrzne na odciski. W miejscach nasłonecznionych rośnie tu obficie inna jeszcze, ciekawsza roślina – podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria) o bogatych własnościach leczniczych i dodatkowo użytkowana kulinarnie, bowiem młode jej ogonki liściowe można spożywać jako warzywo.
Ze świata zwierząt występują w rezerwacie liczne owady: z chrząszczy – kozioróg dębosz, z motyli – m.in. pawik i rusałka żałobnik.
Zarejestrowani są tu nieliczni przedstawiciele płazów (traszki, żaby trawne), gadów (żmija zygzakowata, padalec, jaszczurki), ptaków (dzięcioły, gołębie, wilgi, szczygły) i ssaków (lis, tchórz, kuna leśna, niektóre gatunki nietoperzy, wiewiórka, dzik, sarna). Ten ubogi rejestr zwierząt jest zapewne spowodowany tym, że rezerwat był niegdyś trudno dostępny i z tego względu rzadko penetrowany przez zoologów.
Nie pretendując do miana uczonego przyrodnika, wczesną wiosną 2002 r. udało mi się zaobserwować ciekawą ze wszech miar roślinę: lepiężnika różowego (Petasites officinalis), rozkrzewioną w szeroki, bogaty łan, całkowicie zaścielający zaciszny wąwozik wytworzony przez bystry strumień wypływający spod wzgórza zwanego “Góra Rudzina”, zlokalizowanego na północo-wschód od rezerwatu, już poza jego granicą.
Jest to roślina raczej górska, o ciekawym pokroju, liściach o wymiarach 100×60 cm i kłączach niespotykanie grubych i nasionach z obfitym, białym puchem, i o interesujących dziejach starej rośliny leczniczej. Piszą o niej m.in. Paracelsus (1493 – 1541) twórca jatrochemii, czyli nauki o lekach roślinnych, oraz Dioskorydes, lekarz grecki z I w. n.e. W średniowieczu sądzono, że roślina ta przeciwdziała dziesiątkującej ludność strasznej zarazie, jaką była dżuma.
Zalesione wzgórza wokół rezerwatu cisów, takie jak Tuleb, Rudzica czy Kusiowizna powinny tworzyć jego otulinę i w związku z tym pewną ochronę przed niszczącym – niestety – działaniem miejscowej ludności. Wówczas zniknęłyby może obrzydliwe sterty śmieci zalegające wokół chronionego terenu, m.in. w jego części południowo-wschodniej.
Jak dojechać do opisywanego rezerwatu? Z Częstochowy autobusem PKS do miejscowości Koziegłowy, skąd z placu centralnego w kierunku Koziegłówek szlakiem rowerowym czarnym do Huty Szklanej ok. 6 km. Z innych miejscowości (najlepiej z Myszkowa) również autobusem PKS do Pińczyc, skąd pieszo 3 km szlakiem rowerowym czarnym.
ZBIGNIEW ZADRUSKI