Z cyklu „Pisane przy świeczce” cz.1
Była sobota przed południem 8 stycznia 2010 roku, gdy zgasło światło w moim domu. Siedziałam przy komputerze i nanosiłam ostatnie poprawki do artykułu na temat ryzyka inwestycyjnego w energetyce.
W pierwszej chwili zaczęłam się śmiać. Od paru miesięcy, każdą wolną chwilę spędzałam na czytaniu informacji na temat bezpieczeństwa energetycznego, stanu polskiej energetyki, awarii sieci energetycznych, a tu -o ironio losu! – sama doświadczam skutków awarii sieci energetycznej.
Potem zdenerwowałam się na siebie, że do ostatniej chwili nie dokonałam tych poprawek Następnego dnia mijał termin internetowego przesłania artykułu. Awaria mnie nie zdziwiła. Dzień wcześniej, w piątek, padał gęsty śnieg. Pogotowie energetyczne przez telefon udzieliło mi informacji: „Napięcie może będzie za godzinę.” Do mojego domu dostawę energii elektrycznej przywrócono za trzy godziny… A za kolejne 30 minut, znów zapadły ciemności! Nie było wyjścia. Zapaliłam świeczkę i zaczęłam pracę z papierowymi notatkami. Miałam wielkie szczęście, bo już następnego dnia z domowego komputera mogłam przesłać artykuł. Jednak wielu mieszkańców Częstochowy i okolic, jeszcze długo pozostawało w budynkach bez dostaw energii elektrycznej przy bardzo niskich temperaturach. W takich okolicznościach powstał pomysł i tytuł tego artykułu.
Od ponad 20 lat jestem czynnym zawodowo energetykiem. Nie jestem uprawniona, by pisać o lokalnej energetyce. Również nie chcę być posądzona o brak obiektywizmu. Chcę pisać na temat zagadnień związanych z energetyką w Polsce i na świecie. Pragnę przybliżyć zagadnienia z nią związane i problemy jakie je trapią. Chciałabym zainteresować czytelnika i przedstawić informacje, które z racji ostatnich awarii energetycznych i zmian w polskim sektorze energetycznym, stały się istotne.
Awaria systemowa typu blackout – to potoczny termin określający utratę napięcia w sieci elektroenergetycznej na znacznym obszarze. Przyczyny i przebieg tego zjawiska są w każdym przypadku inne, ale można mówić o podobnym schemacie dochodzenia do blackoutu. W wyniku nałożenia się kilku losowych zdarzeń dochodzi do przekroczenia krytycznych wartości i podstawowych parametrów technicznych pracy systemu, automatycznego odłączenia się od sieci elektrowni i utraty napięcia na całym obszarze objętym zakłóceniem.
Po 14 sierpnia 2003 roku temat blackoutu na długo nie schodził z łam wszystkich światowych gazet. W tym dniu w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych oraz południowo-wschodnich prowincjach Kanady miała miejsce największa awaria sieci elektroenergetycznej w historii Ameryki Północnej. W sumie przerwa w dostawie energii elektrycznej, objęła około 50 mln ludzi. W wyniku awarii wyłączonych zostało ponad 100 elektrowni w USA i Kanadzie, w tym 22 elektrowni nuklearnych. Ten blackout według Departamentu Energetyki pochłonął koszty rzędu 4-6 mld USD.
Potem do historii przeszły kolejne wielkie awarie, które wprowadziły chaos na obszarze swojego działania niemal w każdej dziedzinie życia gospodarczego i społecznego:
28 sierpnia 2003 r. Wielka Brytania – w wyniku wyłączenia transformatora nastąpiła zmiana rozpływu mocy, powodując przeciążenia linii, co zabezpieczenia rozpoznały jako zwarcie. Przerwa w zasilaniu sparaliżowała 410 tys. odbiorców i transport miejski południowego Londynu.
23 września 2003 r. Szwecja i Dania – wyłączenie dużej elektrowni atomowej spowodowało zmiany rozpływów prądów, przeciążenie w części systemu, błędne zadziałanie zabezpieczeń odległościowych i wyłączenia kolejnych linii. Pozbawiono dostaw energii elektrycznej do 4 mln gospodarstw na południu Szwecji i Danii.
28 wrzesień 2003 r. – awaria energetyczna pogrąża w ciemnościach Włochy.
12 lipca 2004 r. – pomyłka w elektrowni powoduje gigantyczną awarię i pozbawia dostaw energii Grecję.
18 listopada 2004 r. – chaos w centralnych dzielnicach Madrytu spowodowany pożarem jednej stacji transformatorowej przy jednoczesnej awarii drugiej stacji.
18 stycznia 2005 r. – zerwanie linii wysokiego napięcia podczas burzy pozbawia energii elektrycznej zachodnią część Szwecji. Giną też dwie osoby pod kołami wozu strażackiego spieszącego z pomocą ludziom uwięzionym w windach.
24 maj 2005 r.- blackout w rosyjskim systemie elektroenergetycznym obejmujący swym zasięgiem (rejony moskiewski, tulski, kałuski i riazański) od 1,5 do 2 mln ludzi w 24 miastach w tym w Moskwie.
26 czerwiec 2006 r. – awaria w zespole Elektrowni Ostrołęka S.A. oraz elektrowni Kozienice pozbawiła prądu mieszkańców północno wschodniej Polski. PSE Operator tłumaczył, że awaria energetyczna nastąpiła w ekstremalnie trudnych warunkach pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego, a spowodowało ją jednoczesne pojawienie się wielu niekorzystnych okoliczności jak: wyjątkowo wysoki i nieoczekiwany poziom zapotrzebowania na moc czynną w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym, odstępstwa od wymaganych wymuszeń spowodowane awaryjnymi postojami jednostek wytwórczych. Według nieoficjalnych opinii, powodem tej awarii były pieniądze, bowiem część odstępstw od wymaganych wymuszeń nie była spowodowana wysokimi temperaturami, lecz celowym działaniem niektórych elektrowni. Elektrownie, które z powodu zbyt wysokich temperatur wody nie mogły wytwarzać energii, musiały zostać zastąpione przez inne elektrownie. W takich sytuacjach PSE Operator nakazuje innym elektrowniom tzw. pracę w wymuszeniu. Niestety, nie podjęły one pracy tłumacząc się awarią. Cena energii za pracę w wymuszeniu była ceną urzędową, niższą od cen na rynku.
5 listopad 2006 r. – awaria niemieckiej sieci energetycznej powoduje przerwę dostaw energii elektrycznej dla ok. 10 mln osób we Francji, Niemczech, Belgii, Włoszech i Hiszpanii. Brak energii elektrycznej znacząco sparaliżował komunikację w Niemczech i Belgii. Jedną z przyczyn tej awarii było wyłączenie linii wysokiego napięcia w związku z przepłynięciem żaglowca przez rzekę, przy równoczesnym zakłóceniu wykorzystania dostaw energii wytwarzanej z elektrowni wiatrowych.
26 kwietnia 2007 r. – sabotaż partyzantki kolumbijskiej pozbawia prądu całą Kolumbię w raz z jej stolicą. Stanęły systemy komputerowe, windy i giełda w Bogocie.
27 luty 2008 r. – seria burz z silnymi wyładowaniami atmosferycznymi powoduje awarie sieci, pozbawia dostaw energii elektrycznej ponad 4,4 mln mieszkańców Florydy i powoduje awarie 8 stanowych elektrowni.
8 kwietnia 2008 r. – awaria sieci energetycznej w Szczecinie wywołana obfitymi opadami śniegu z deszczem. Wpływ na rozmiary katastrofy, oprócz złych warunków pogody, miały zaniedbania i zaniechania operatorów sieci, takie jak: fatalny przepływ informacji między energetykami, lista niezbędnych, lecz niezrealizowanych inwestycji, które pozostały tylko na papierze, braku doświadczenia w reagowaniu na awaryjne sytuacje itp. W sumie szereg uchybień i nieprawidłowości, które w zdecydowany sposób przyczyniły się do zwiększenia rozmiarów, czasu trwania i skutków katastrofy energetycznej. Koszty obliczono na 55,5 mln zł.
14 październik 2009 r. – awaria północnej Polski (Gdańsk, Elbląg, Toruń). Złe warunki atmosferyczne powodują uszkodzenie 4 procent linii Energa.
Od godzin wieczornych w piątek 8 stycznia 2010 r. w rejonie Częstochowy zaczęły się intensywne opady śniegu, przechodzące stopniowo w opady deszczu. ENION S.A. w komunikacie prasowym potem poinformował: „Marznący deszcz pokrył drzewa grubą warstwą lodu. Pod jego ciężarem łamią się konary, przewracają drzewa i czynią prawdziwe spustoszenie w liniach przesyłowych. W sobotę rano bez napięcia było 14 tysięcy odbiorców, po południu 30 tysięcy, a w niedzielę już 81 tysięcy. Mimo wysiłków wszystkich dostępnych brygad monterskich (ok. 200 osób) dopiero w niedziele wieczorem energia zaczęła powracać do domów. Podłączono m.in. prąd w Koniecpolu i Włoszczowej. Uruchomiono 4 GPZ (Główne Punkty Zasilania) i prawie 300 spośród 1600 nieczynnych stacji transformatorowych. Nadal jednak bez prądu pozostawało ok. 51 tysięcy odbiorców. Uszkodzeniu uległo również kilkanaście linii wysokiego napięcia. W nocy z niedzieli na poniedziałek kolejnych 11 linii średniego napięcia zostało uszkodzonych. O godz. 22 włączono zasilanie 7,5 tysiąca odbiorców w Olsztynie. Po 1,5 godzinie znów byli bez prądu, bo kolejne drzewa złamały się i uszkodziły wcześniej naprawioną linię. W południe 11 stycznia bez zasilania pozostawali mieszkańcy wielu miejscowości w powiatach częstochowskim, lublinieckim, kłobuckim i myszkowskim. Przy usuwaniu awarii, których rozmiar jest największy w historii elektroenergetyki częstochowskiej, pracują wszystkie brygady Oddziału ENION SA w Częstochowie.”
Coraz częstsze blackouty powodują poważne i wymierne straty. Zaburzają funkcjonowanie wysoko rozwiniętych krajów opartych na skomputeryzowanych i energochłonnych technologiach. Zdarzenia te powodują konieczność głębszej analizy i badań występowania blackoutu oraz przyczyniają się do rewidowania polityki energetycznej kolejnych krajów.
Po awarii sieci w okolicach Szczecina, na wniosek Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego, Najwyższa Izba Kontroli podjęła kontrolę na temat bezpieczeństwa sieci energetycznych w zakresie niezawodności dostaw energii odbiorcom końcowym. Jednocześnie NIK, z własnej inicjatywy, przeprowadziła kontrolę restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego. W sierpniu 2009 roku Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport z przeprowadzonej kontroli w dokumencie o nazwie „Informacja o wynikach kontroli restrukturyzacji elektroenergetyki oraz bezpieczeństwa sieci energetycznych” Osobom ciekawym aktualnego stanu polskiej energetyki, polecam lekturę tego raportu. Jest on ogólnodostępny na stronach internetowych Najwyższej Izby Kontroli. Dokładny adres strony internetowej: http://nik.gov.pl/docs/inform/091001_elektroenergetyka.pdf
Coraz częściej pada pytanie: Czy można uniknąć blackoutu?
Odpowiedź na to pytanie będzie tematem następnego artykułu z cyklu „Pisane przy świeczce”.
mgr inż. Krystyna Baum absolwentka Politechniki Częstochowskiej, Politechniki Warszawskiej i Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Pracownik energetyki od 1983 roku.
Krystyna Baum