KAZIMIERZ JÓZEF ZARANKIEWICZ
(1902–1959)
Nie sama nauka, ale jej cel sprawia,
że może być ona czymś wyjątkowym.
W Częstochowie, w przemysłowej części dzielnicy Wyczerpy-Aniołów, znajduje się ulica profesora Kazimierza Zarankiewicza. Był on wybitnym polskim matematykiem, popularyzatorem nauki, profesorem mechaniki teoretycznej Politechniki Warszawskiej, założycielem i pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego.
W swoich badaniach naukowych profesor zajmował się głównie topologią, teorią grafów, teorią liczb oraz astronautyką. Budził powszechny szacunek i uznanie zarówno w środowisku naukowym, jak i wśród studentów. Cechowała go śmiała myśl badawcza i duży talent pedagogiczny. Wszyscy, którzy bliżej znali Kazimierza Zarankiewicza, byli pod wrażeniem potęgi jego umysłu oraz umiejętności skupienia i koncentracji nad matematycznymi zagadnieniami.
Na świat przyszedł 2 maja 1902 roku w Częstochowie w rodzinie Zarankiewiczów, Stanisława i Józefy z Borkowskich. W rodzinnym mieście wychował się i spędził dzieciństwo. Jego starszym bratem był Stefan Zarankiewicz (ur. 1893), również matematyk, który przez wiele lat pracował jako nauczyciel w częstochowskim szkolnictwie.
Kazimierz szkołę średnią ukończył w Będzinie i po zdaniu matury w 1919 roku, obrał studia na kierunku matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Już w wieku dwudziestu jeden lat uzyskał stopień doktora. Otrzymał wówczas stanowisko asystenta w Politechnice Warszawskiej. Jego kariera zawodowa rozwijała się dynamicznie. Był przykładem autentycznego entuzjasty pracy naukowej, która stanowiła ogromną wartość w jego życiu.
Po złożeniu pracy habilitacyjnej, w 1929 roku został docentem matematyki. Dalszą wiedzę pozyskiwał i rozwijał, przebywając w Wiedniu, gdzie pracował pod kierunkiem austriackiego matematyka, Karla Mengera. Po powrocie do kraju wykładał statystykę matematyczną w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Wybuch drugiej wojny światowej przed środowiskiem akademickim postawił nowe i bardzo ważne zadania. Likwidacja przez okupanta szkolnictwa średniego i wyższego sprawiła, iż nauczanie musiało zejść do podziemia. Docent Zarankiewicz z dużym zaangażowaniem prowadził konspiracyjne zajęcia w szkołach zawodowych i stowarzyszeniach studenckich. Przez pewien czas był także wykładowcą na tajnych Kursach Akademickich w Częstochowie. Za tę działalność został aresztowany i wywieziony w głąb Niemiec do obozu pracy. Do stolicy powrócił pod koniec 1945 roku i podjął przerwaną przed laty pracę w Politechnice. W 1946 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a następnie profesorem zwyczajnym Politechniki Warszawskiej.
Jego badania i osiągnięcia zapewniły mu miejsce w gronie zasłużonych naukowców w Polsce i za granicą. Na przełomie lat 1948 i 1949 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Wykładał na Uniwersytecie Harvarda. Był także gościem innych amerykańskich uczelni.
Jako autorytet w dziedzinie astronautyki, uczestniczył w wielu Międzynarodowych Kongresach Astronautycznych w: Rzymie (1956), Barcelonie (1957), Amsterdamie (1958), Londynie (1959). Jego dorobek naukowy liczy kilkadziesiąt prac, w tym kilka podręczników.
Profesor Zarankiewicz zmarł nagle, 5 września 1959 roku w Londynie podczas obrad
X Kongresu Międzynarodowej Federacji Astronautycznej. Na kilka dni przed śmiercią naukowca, ukazała się nakładem Państwowego Wydawnictwa Naukowego praca pt. „Astronautyka popularna”.
Profesor spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w Alei Zasłużonych.
Barbara Szymańska
Fot. 1 Kazimierz Zarankiewicz, 1935. https://en.wikipedia.org/
Fot. 2 Ulica profesora Kazimierza Zarankiewicza. Częstochowa. Dzielnica Wyczerpy- Aniołów. fot BS