Czas zaborów nie był dla żadnej grupy społecznej Polaków czasem łatwym. Niepowodzenia zrywów powstańczych budziły w wielu kręgach poczucie zniechęcenia i apatii, ale jednocześnie dla innych były genezą i inspiracją nowego spojrzenia na rzeczywistość. Szczególnie w drugiej połowie XIX wieku budziła się potrzeba działań pozytywistycznych i dostrzeżenia wagi wysiłków gospodarczych jako tych, które w perspektywie mogą przynieść silne podstawy niezależnego bytu państwowego.
Jednocześnie należy zauważyć, iż w tym samym czasie budziły się w Europie nowe nurty społeczno-polityczne. W środowisku robotniczym był to socjalizm, a na wsi nurt ludowy. W obu środowiskach pojawiła się potrzeba głębszej identyfikacji i zrozumienia potrzeb narodowych. Polacy łączyli zrozumienie dla oczekiwań środowisk z poczuciem i potrzebą patriotyczną. Dlatego też nie tylko wśród ziemian, ale także wśród robotników i chłopów kształtowała się potrzeba odbudowy tradycji patriotycznej i walki o własne państwo. Na tym tle wśród ziemian i przedsiębiorców związanych z Częstochową pojawiła się idea zorganizowania w Częstochowie – mieście, do którego od wieków zmierzały rzesze pielgrzymujących Polaków, modlących się o dobro własne i narodu – Wystawy Rolniczo-Przemysłowej.
Ta idea, dzięki determinacji i wysiłkowi kilkunastu osób inicjujących, w tym przede wszystkim: księcia Stefana Lubomirskiego, hrabiego Karola Raczyńskiego, dr. Władysława Biegańskiego, ojca Euzebiusza Rejmana – ówczesnego przeora Jasnej Góry oraz proboszcza parafii św. Zygmunta – księdza Mariana Leona Fulmana, zakończyła się pełnym sukcesem. Wystawa zorganizowana w 1909 roku zgromadziła wystawców z całego świata, a uczestniczyło w niej kilkaset tysięcy zwiedzających. W trakcie dwóch miesięcy jej trwania pokazano nowoczesne na ówczesne czasy maszyny i urządzenia rolnicze, prezentując także zwierzęta, a w szczególności konie i bydło, nowe trendy w budownictwie inwentarskim i gospodarskim. Przedstawiano sztukę, dorobek kulturowy polskiej wsi i wiele innych dziedzin.
Niestety kolejne lata nie przyniosły kontynuacji dorobku pierwszej wystawy, a próby zorganizowania kolejnych w okresie międzywojennym i powojennym miały charakter raczej karykaturalny. Szczególnie lata 50. napiętnowane walką ideologiczną i niszczeniem wszelkiej własności prywatnej doprowadziły do zaniechania organizacji wystaw. Ponownie pomysł zorganizowania wystawy rolniczej w Częstochowie pojawił się na początku lat 80. ubiegłego wieku.
Inicjatywa spotkała się z życzliwym przyjęciem kościoła katolickiego, a miejsce zaproponowane do organizacji wystawy, podobnie jak w 1909 roku było szczególnym nie tylko w kraju, ale i w Europie.
U szczytu Klasztoru Ojców Paulinów na Jasnej Górze co roku gromadziły się olbrzymie rzesze pielgrzymów, którzy w czasie stanu wojennego przybywali do Matki Bożej z prośbą i modlitwą o wolność i dobrobyt. Ponury czas represji uświadomił również środowiskom chłopskim potrzebę organizowania się w celu przywrócenia podmiotowej roli rolnikom. To właśnie tu, w trakcie modlitwy powstała idea powołania Duszpasterstwa Rolników, a także bardziej politycznego przedsięwzięcia – Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników, który sprzeciwiał się komunistycznemu systemowi władzy.
O dziwo, inicjatywa wystawiennicza uzyskała aprobatę ówczesnych władz, liczących zapewne na to, że wystawa odciągnie mieszkańców Częstochowy i pielgrzymujących rolników od modlitwy. Stało się się jednak inaczej, a w kolejnych latach wystawa okazała się elementem ubogacającym i poznawczym dla środowiska wiejskiego przybywającego na Jasną Górę. Ostatnie wystawy są poszerzone o szereg działów tematycznych, zwłaszcza cieszy obecność polskiej nauki i innowacji. Niezwykłe zainteresowanie wśród uczestników budzi wystawa zwierząt hodowlanych, w trakcie której organizatorzy prezentują nie tylko drobny inwentarz, ale również bydło opasowe i owce, a w tym roku także ciężkie konie zimnokrwiste.
Mimo przeszkód i barier organizacyjnych oraz niebezpieczeństw związanych z trwającą epidemią Covid-19, ŚODR spotkał się z życzliwością i zrozumieniem Duszpasterstwa Rolników, a także Ojców Paulinów na Jasnej Górze, za co szczególne podziękowanie należą się Duszpasterzowi Ks. Biskupowi Leszkowi Leszkiewiczowi, jego poprzednikowi Ks. Biskupowi Edwardowi Białogłowskiemu, Przeorowi Klasztoru na Jasnej Górze Ojcu Samuelowi Pacholskiemu oraz Ks. prof. Stanisławowi Sojce – Sekretarzowi Duszpasterstwa Rolników. Dzięki nim możemy budować perspektywę rozwojową dla Krajowej Wystawy i mieć nadzieję, że w przyszłości uda się zorganizować w Częstochowie wydarzenie o charakterze międzynarodowym, nie zatracając przy tym celu zmierzających po błogosławieństwo na Jasną Górę rolników.
MAREK DZIUBEK
Dyrektor Śląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie