W powiecie. myszkowskim jest jeden rezerwat i kilkanaście pomników przyrody, spora część powiatu objęta jest prawną ochroną w ramach jurajskiego parku krajobrazowego “Orlich Gniazd”, który w przyszłości być może zostanie przekształcony w jurajski park narodowy. Jurajski PN swym zasięgiem obejmie jednak zaledwie skrawek gm. Niegowa i gm. Zarki.
Najwięcej, bo aż 9 pomników przyrody znajduje się w gminie Żarki. Rosną tu: cis pospolity, dwie lipy drobnolistne i tyleż białych kasztanowców; w dzielnicy Żarek – Leśniowie w parku przykościelnym rośnie lipa szerokolistna. W Czatachowie są dwa pomniki przyrody – lipa (chyba najwyższe drzewo pomnikowe w powiecie, o potężnym pniu mającym w obwodzie 7 m) i klon zwyczajny, zaś w Kępinie cis pospolity. W Przybynowie na placu kościelnym rośnie lipa szerokolistna.
Równie zasobna w stare drzewa jest gmina Niegowa. W Mzurowie w dawnym parku dworskim jest dąb szypułkowy oraz wielogatunkowa grupa wiekowych drzew. W Ogorzelniku były niegdyś dwie pomnikowe lipy drobnolistne, czasów współczesnych doczekała jedna z nich. W Ludwinowie pomnikami przyrody są dwa klony oraz lipa. W gm. Koziegłowy w lesie w pobliżu Lgoty znajduje się grupa dwu dębów szypułkowych, a na terenie wytwórni wód “Jurajska” rośnie zespół 3 dębów będących pomnikiem przyrody (mających w obwodzie od 354 cm do 655 cm).
Myszków i gm. Poraj posiadają po jednym pomniku przyrody. W Myszkowie jest to cis rosnący na Nowej Wsi, a w gm. Poraj – zabytkowa wielogatunkowa aleja drzew w Choroniu, w pobliżu miejscowej szkoły. Aleję, o którą dba miejscowa społeczność, wyznacza około trzydzieści lip. Przed kilkudziesięciu laty tą alejką jeździł do kościoła miejscowy dziedzic.
“Cisy” to rezerwat przyrody utworzony w 1957 r. dla ochrony rosnących w stanie naturalnym w pobliżu sołectwa Huta Szklana w gm. Koziegłowy 80 cisów. Powierzchnia rezerwatu wynosi 2,65 ha. W rejon rezerwatu prowadzą szlaki turystyki rowerowej oznakowane przez PTTK.
Jurajski Park Krajobrazowy “Orlich Gniazd” utworzony w latach 1980-81 obejmuje praktycznie całą Wyżynę Częstochowską oraz fragment Wyżyny Olkuskiej. Na terenie parku znajduje się większość “orlich gniazd”, czyli średniowiecznych zamków wzniesionych na wyniosłych wzgórzach, obecnie w ruinie. W rzeźbie terenu dominują liczne ostańce, pasma wapiennych wzniesień oraz jaskinie i groty. Do najbardziej znanych wzniesień należą m.in. Skałki Mirowsko-Bobolickie w pow. myszkowskim. W obrębie Wyżyny Częstochowskiej jest ponad 250 jaskiń; najdłuższa z nich – Jaskinia Wierna (1027 m długości korytarzy) oraz trzecia co do długości korytarzy – Jaskinia Brzozowa (645 m) znajdują się w Trzebniowie, gm. Niegowa. Najgłębszą jaskinią ziemi myszkowskiej (czwartą pod tym względem na Jurze) jest Piętrowa Szczelina (45 m głębokości) mająca swe wejście w Górze Mirowskiej (423 m npm) – najwyższym wzniesieniu ziemi myszkowskiej.
Powiat promuje ochronę przyrody, włącza się we wrześniowe doroczne akcje “sprzątania świata” i “czysta Jura”; poznawanie pomników przyrody jest jednym z wymogów zdobywania lokalnej odznaki krajoznawczej PTTK “Miłośnik Ziemi Myszkowskiej” (regulamin odznaki opublikowano w broszurce “Atrakcje turystyczno-przyrodnicze ziemi myszkowskiej” wydanej w ub.r. staraniem Starostwa Powiatowego w Myszkowie”).
MARIAN KOTARSKI