Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. nr 3 art. 23.1) z dnia 16.10. 1991 definicja rezerwatu przyrody, bo o nim będzie mowa brzmi: “Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturalnych bądź krajobrazowych.
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. nr 3 art. 23.1) z dnia 16.10. 1991 definicja rezerwatu przyrody, bo o nim będzie mowa brzmi: “Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturalnych bądź krajobrazowych.
Rezerwat przyrody powstaje na podstawie rozporządzenia właściwego wojewody, w szczególnych przypadkach ministra ochrony środowiska np. kiedy za rezerwat przyrody uznaje się obszar, którego ochrona wynika z porozumień i zobowiązań międzynarodowych.
Rezerwaty przyrody powstają w oparciu o wnioski, które mogą składać do wojewody (wcześniej składano do jego odpowiednika): Wojewódzki Konserwator Przyrody, organizacje przyrodnicze np. Liga Ochrony Przyrody, organizacje społeczno – kółka rolnicze, koła myśliwskie i wędkarskie, osoby prywatne związane z naturalną przyrodą, miłośnicy, którzy pragną zachować piękno i bogactwo oraz różnorodność przyrody – świadka naszej historycznej i zamierzchłej przeszłości.
Rezerwaty dzielimy na ścisłe, gdzie przyroda rządzi się sama, bez ingerencji człowieka i rezerwaty te służą głównie celom naukowym. W rezerwatach częściowych występuje pewna działalność gospodarcza, ale nie ukierunkowana na korzyści materialne, a mające na celu ochronę zagrożonych np. roślin, zwierząt czy ochronę obiektów nieożywionych jak ostańce, jaskinie itp.
Rezerwaty ze względu na charakter i przedmiot ochrony dzielimy na: biocenotyczne, florystyczne, faunistyczne, przyrody nieożywionej i krajobrazowe.
Pierwsze rezerwaty przyrody na ziemi częstochowskiej powstały w 1953 roku – “Wielki las” i “Borek” 19 marca, a “Zielona Góra” w kwietniu tegoż roku. Istniejące obecnie, na naszym terenie 24 rezerwaty obejmują swoim obszarem 895 ha. Pod tym względem nie należymy raczej do czołówki dawnych województw, bo w ciągu ostatnich 25 lat utworzono zaledwie 3 rezerwaty: “Szachownicę” w 1978 roku, “Bukową Kępę” w 1995 i “Górę Grojec” w 1996 roku.
Rezerwaty noszą najczęściej nazwy lokalne nadane im przez miejscową społeczność. Nie będę szczegółowo opisywał uroków i walorów poszczególnych rezerwatów, bo na to brakłoby miejsca, mogę natomiast zachęcić Czytelników do zapoznania się z treścią książki prof. Janusza Hareźniaka pt. “Rezerwaty Przyrody Ziemi Częstochowskiej” , o której kiedyś wspomniałem, że jest poświęcona temu tematowi i stanowi bogactwo wiadomości z tej dziedziny.
Pod względem rozmieszczenia i bogactwa niezwykle ciekawe i przydatne nauce zasoby chronione znajdują się na Jurze Częstochowskiej. Mamy tu i ostańce, i jaskinie, unikatowe gatunki roślin i zwierząt, które nie występują poza Jurą Krakowsko-Częstochowsko-Wieluńską. Szkoda, że dotąd nie objęto ochroną przyrody w formie rezerwatów takich siedlisk jak torfowiska, stanowiska wodne i stepowe oraz florystyczne. Najwięcej mamy rezerwatów leśnych, bo łatwiej powstają na terenach Lasów Państwowych, niż na gruntach prywatnych. Trudniej utworzyć rezerwat przyrody na gruntach prywatnych, z których właściciele działek i tak nie korzystają np. na torfowiskach, gdzie brak ochrony tych terenów powoduje zanikanie i wymieranie rzadkich gatunków świata roślinnego i zwierzęcego, ale to właścicieli nie interesuje.
FRANCISZEK KASPRZAK