Odsłonięcie pierwszego religijnego pomnika Sienkiewiczowskiego
1 września 2008 r. prof. Lech Ludorowski, prezes Towarzystwa im. Henryka Sienkiewicza Zarząd Główny w Lublinie, skierował do nas „Apel” (drukowany w nr 3 „Gazety Częstochowskiej” z roku 2009) o ocalenie mogiły Matki twórcy „Quo vadis?”: „Ratujmy ten grób – tę wyjątkową narodową pamiątkę – przed całkowitą zagładą i godnie uczcijmy miejsce Jej wiecznego odpoczywania!”. Na szlachetną inicjatywę ogólnopolską częstochowianie i mieszkańcy powiatu częstochowskiego odpowiedzieli od razu, a ponadto przez cały czteroletni okres realizacji niezwykle trudnego zamierzenia wspierali datkami projekt renowacji dotychczasowej skromnej płyty nagrobnej i wzniesienia obok niej pomnika godnego pamięci Stefanii z Cieciszowskich Sienkiewiczowej. I oto 5 września 2012 r. nastąpiło na cmentarzu w Okrzei (powiat łukowski) uroczyste poświęcenie i odsłonięcie okazałego, pięknego monumentu (mierzy 5,5 m, waży 20 ton) dłuta artysty Witolda Marcewicza.
Po raz pierwszy pomnik „Matki i Syna” ujrzało w krainie chłopięcych lat naszego Noblisty ponad 2 tysiące uczestników wspaniałej i wzruszającej ceremonii religijno-patriotycznej. Nie zabrakło tam również przedstawicieli Częstochowy (tak znamiennie wpisanej w twórczość i życie naszego Noblisty) oraz jej okolic. Na uroczystości te wspólnie udali się ze sztandarami m. in. uczniowie placówek Sienkiewiczowskich: Zespołu Szkół w Rzerzęczycach, Szkoły Podstawowej Nr 14, a także IV Liceum Ogólnokształcącego – jednej z najstarszych w kraju szkół noszących imię Sienkiewicza.
Wydarzenie kulturalne rozpoczęła Msza Święta koncelebrowana (z udziałem 16. duchownych, pod przewodnictwem ks. prymasa seniora kardynała Józefa Glempa w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, zbudowanym w latach 1790-1793 przez prababkę pisarza. Homilię wygłosił ks. biskup siedlecki Zbigniew Kiernikowski, a pieśni śpiewał Chór Wojska Polskiego w barwnych kontuszach pod dyrekcją Pawła Szkopa. Po liturgii Barbara Wachowicz, przewodnicząca Ogólnopolskiego Komitetu Ratowania Grobu Matki Henryka Sienkiewicza, odczytała listy gratulacyjne od hierarchów kościelnych (ks. prymasa Józefa Kowalczyka, abpa Józefa Michalika, abpa Stanisława Wielgusa, bpa Kazimierza Górnego, bpa Antoniego Dydycza, bpa Józefa Zawitkowskiego) i pismo nadesłane z kancelarii prezydenta Rzeczypospolitej. Następnie Anna Świetlicka, aktorka Teatru Juliusza Osterwy w Lublinie, przeczytała „Akt Erekcyjny”, po czym dokument ten został w świątyni podpisany.
Na czele procesyjnego przemarszu na cmentarz parafialny jechała Konna Straż Ochrony Przyrody i Tradycji w strojach staropolskich, podążała grając orkiestra wojskowa z Dęblina i chór, maszerowało 50 pocztów sztandarowych, szli księża i liczny tłum wiernych. „Akt Erekcyjny” niósł wnuk pisarza Juliusz, a towarzyszyła mu siostrzenica Anna.
Pomnik święcili prymas Glemp i biskup Kiernikowski, „Akt Erekcyjny” wmurował w podstawę monumentu jego wykonawca, odsłonięcia dokonały dzieci z miejscowego Zespołu Szkół im. Sienkiewicza, chór zaśpiewał „Mazurka Dąbrowskiego” i „Rotę”. Odnowiony grób śp. Stefanii Sienkiewiczowej został uczczony pokłonem 50. pocztów sztandarowych oraz złożeniem kwiatów. Inicjator i koordynator przedsięwzięcia, prof. Ludorowski, wygłosił okolicznościowe przemówienie i podziękowanie.
Zespół Szkół w Okrzei gościnnie przyjął wszystkich uczestników uroczystości smacznym bigosem i pysznymi ciastami. Tutaj odbył się też koncert śpiewu pieśni narodowych w wykonaniu Chóru Wojska Polskiego, a przedstawiciele władz różnych szczebli państwowych w swoich wystąpieniach gratulowali Prezesowi i Zarządowi Głównemu Towarzystwa im. Henryka Sienkiewicza doniosłego dzieła pomnikowego. Ostatnim punktem programu było spotkanie członków Towarzystwa z zaproszonymi gośćmi w „Dworze Sienkiewicz”.
Jak zaznaczył w wywiadzie dla Katolickiego Radia Podlasie pomysłodawca dzieła, prof. Lech Ludorowski – pomnik „Matki i Syna”, wzniesiony ze środków uzyskanych od Rodaków z kraju i zagranicy, jest oryginalny pod każdym względem. To pierwszy w naszej Ojczyźnie religijny monument Sienkiewiczowski. Dzieło sztuki zaprojektowane i wykonane przez artystę rzeźbiarza Witolda Marcewicza, swoją urodą dorównujące najpiękniejszym pomnikom w Rzymie i Szczawnicy autorstwa prof. Czesława Dźwigaja. Należy do najbardziej udanych w całej galerii dwudziestu jeden pomników Sienkiewiczowskich. Wyraża wiele. Przede wszystkim ukazuje matkę, która przekazała talent pisarski Henrykowi, dlatego jego słowa z roku 1900: „Matce mojej zawdzięczam pociąg do literatury” – zostały wyryte na jednej z czterech tablic na potężnym cokole. Drugą wykutą w piaskowcu postacią jest mały chłopiec, jeszcze gimnazjalista, w objęciu matczynego ramienia pochylający się nad otwartą księgą na kolanach matki – pani Stefania była bowiem pierwszą nauczycielką przyszłego Noblisty. Dwa zespolone wspólnym ramieniem krzyże sugerują, że ten chłopiec, któremu matka przekazuje wiarę, będzie w przyszłości wielkim pisarzem katolickim wiernym Bogu i Ojczyźnie.
Towarzystwo im. Henryka Sienkiewicza wzniosło pomnik „Matki i Syna” oraz odnowiło skromną płytę nagrobną Stefanii Sienkiewiczowej w miejscu szczególnie ważnym dla tradycji i kultury narodu polskiego. Jest to przestrzeń sakralna, miejsce pamięci, do którego dążą wycieczki krajowe i z różnych stron świata. Tym samym został zrealizowany szlachetny zamysł prof. Ludorowskiego, by to miejsce poddać gruntownej renowacji i podkreślić jego znaczenie pomnikiem godnym świetlanej pamięci Macierzy autora „Trylogii”. Cel został osiągnięty po czterech latach zarówno bardzo trudnych, niesłychanie złożonych, skomplikowanych starań, jak również wielu niespodziewanych trudności i przykrych wydarzeń (inicjatywa pomnikowa miała, niestety, zdecydowanych przeciwników!). Tak oto szlak pielgrzymi w Okrzei od kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła (tu rodzice pisarza wzięli ślub i tu Henryk został ochrzczony), przez cmentarz parafialny i mogiłę matki, do kopca z pięknym popiersiem Sienkiewicza zyskał wyjątkowo wartościowy obiekt o dużych walorach estetycznych, religijnych, historycznych, edukacyjnych, patriotycznych, który skłania do refleksji modlitewnej, kontemplacji i nauki.
Nowy pomnik w Okrzei, będąc wyrazem hołdu składanym „zasłużonej dla Polski Matce” (jak czytamy na tablicy frontowej), sławi jednocześnie zasługi jej Wielkiego Syna. Właśnie służba Henryka Sienkiewicza dla narodu polskiego i wszystkich ludzi w imię miłości Ojczyzny, chrześcijańskiej miłości bliźniego i godności każdego człowieka stanowiła motyw najczęstszy wystąpień podczas uroczystości. Prymas senior kardynał Józef Glemp w słowie kończącym Mszę Świętą powiedział dobitnie: „On odsłaniał nam Polskę. Odsłonił w sposób szczególny w tej przeszłości, kiedy trzeba było dawać życie za Ojczyznę. Sam potrafił służyć, kiedy przyszła wielka bieda i polityczna niepewność”. Opierając swoją homilię na wskazaniu św. Pawła: „jesteśmy sługami”, ksiądz biskup prof. Zbigniew Kiernikowski ukazał Sienkiewicza jako wzór człowieka dającego siebie dla drugich i w ten sposób odkrywającego siebie w Bogu. W uzasadnieniu twierdzenia, iż twórca „Quo vadis?” miał wyczucie nie tylko spraw ludzkich i ojczystych, ale i Bożych, kaznodzieja zacytował znamienną wypowiedź Sienkiewicza o książce Renana „Żywot Jezusa”:
„(…) kto by stracił wiarę, ten by ją mógł odzyskać widząc, jak ten, rozumny zresztą, filister chce, a nie może dostroić się do przedmiotu, który go przewyższa, tak jak np. Alpy przewyższają jakieś narzędzie geometryczne, którymi się je mierzy”.
Poprzedzające Mszę Świętą wystąpienie krajowego duszpasterza środowisk twórczych ks. Wiesława Niewęgłowskiego nakreśliło warunki historyczne działalności Henryka Sienkiewicza i już na wstępie uroczystości skłoniło licznie przybyłych do Okrzei rodaków z całego kraju do uzmysłowienia sobie, jak bardzo Polacy potrzebują takich wodzów duchowych jak Sienkiewicz, by wokół nich się jednoczyć wobec zagrażającej Polsce (tak często w historii) polityki europejskiej.
Istotę postawy służby oraz misji narodowej autora „Potopu” pięknie i najdobitniej wyraził prof. Ludorowski tekstami na tablicy memoratywnej pomnika i w „Akcie Erekcyjnym”:
„Wieki Polak, niezłomny patriota, wielbiący Boga krzewiciel świętej wiary, pisarz katolicki, wierny syn Kościoła, konfrater ojców paulinów na Jasnej Górze, człowiek wyjątkowej dobroci i szlachetności, współtwórca Niepodległej Ojczyzny. Klasyk literatury narodowej, autor nieśmiertelnych nowel i powieści – arcydzieł obecnych trwale w kulturze ludzkości. Pierwszy wśród polskich i słowiańskich pisarzy uhonorowany Nagrodą Nobla. Dla swoich wiekopomnych zasług dla Ojczyzny w czasach niewoli przez współczesnych słusznie nazywany Hetmanem Duchowym Polaków i Wielkim Jałmużnikiem Narodu. Niech Jego imię, czyny i dzieła będą błogosławione i pozostaną dla potomnych wiecznym źródłem szlachetności, narodowej dumy i siły”.
W dokumencie erekcyjnym prof. Ludorowski ponadto zawarł między innymi podziękowanie dla „wszystkich szlachetnych darczyńców”: ofiarodawców anonimowych oraz imiennych, „których szczodrość materialna i dary duchowe pozwoliły dzieło budować i doprowadzić je do szczęśliwego ukończenia” – „z niemałym trudem dla pokrzepienia serc”; a także umieścił modlitewną prośbę do Boga o błogosławieństwo dla wszystkich, którzy tę „narodową pamiątkę” współtworzyli i będą otaczać ją wraz z grobem Matki Henryka Sienkiewicza „troskliwą opieką” i czcić „nabożną modlitwą”.
Tłum wiernych, przedstawiciele duchowieństwa i władz państwowych, liczne delegacje szkół oraz instytucji ze sztandarami tudzież potomkowie pisarza byli świadkami doniosłego wydarzenia kulturalnego. Spełniło się pragnienie prezesa Towarzystwa im. H. Sienkiewicza, by odsłonięcie pomnika „Matki i Syna” stało się „ogólnopolskim świętem narodowym, łączącym Polaków”.
Nie wszystkie koszty zbudowania Sienkiewiczowskiego monumentu zostały już pokryte, dlatego Towarzystwo im. Henryka Sienkiewicza prosi o datki na konto 42 1240 2500 1111 0000 3765 9293.
Zbigniew Miszczak