Poza oficjalnymi i formalnymi działaniami na rzecz ochrony przyrody możliwe i wielce pożądane są społeczne inicjatywy na rzecz przyrody. Nie ma bowiem możliwości by wszystkie walory przyrodnicze były chronione metodami ochrony konserwatorskiej, a dla zachowania pełnego spektrum różnorodności biologicznej potrzebne też jest zrównoważone użytkowanie zasobów przyrodniczych na dużych obszarach, a więc i poza obszarami chronionymi i poza terenami których właścicielem jest państwo.
Ochrona rzadkich i zagrożonych gatunków i siedlisk wymaga więc również społecznej odpowiedzialności za przyrodę i społecznych działań na jej rzecz. Szczególną rolę mogą w tych działaniach odgrywać właściciele gruntów (głównie rolnicy i właściciele lasów) oraz organizacje społeczne zajmujące się zagadnieniami ochrony przyrody.
Ponieważ trudno liczyć na to, że rolnicy i właściciele lasów z pobudek czysto etycznych będą zachowywali się w sposób przyjazny dla przyrody i że będą posiadali dostateczną wiedzę by tak się zachowywać, to potrzebne są różne formy motywowania ich do takich działań. W krajach zachodnich (przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych) już wiele lat temu wypracowano metody tego typu działań – część z nich włączona została do oficjalnego nurtu polityki rolnej Unii Europejskiej w ramach tzw. II filaru tej polityki i jest stosowana również w Polsce od czasu uzyskania członkostwa przez nasz kraj. W ramach tzw. programów rolnośrodowiskowych rolnicy mają możliwość podejmowania na swoich terenach działań na rzecz przyrody i przestawiania sposobu gospodarowania na bardziej przyjazny środowisku (rolnictwo ekologiczne i rolnictwo zrównoważone) i są za te działania dodatkowo wynagradzani. Podobny mechanizm może być stosowany wobec właścicieli lasów – mechanizm tego typu wprowadzony został już w Unii Europejskiej, ale w Polsce nie jest jeszcze wykorzystywany.
Organizacje społeczne mają szerokie możliwości działań na rzecz przyrody i wiele z nich to wykorzystuje – również w Polsce. Mogą one stosować różne formy działań w odniesieniu do obszarów, które uznają za cenne lub w stosunku do gatunków roślin czy zwierząt, które ich zdaniem wymagają działań ochronnych – między innymi mogą one:
· przejąć określone grunty na własność (poprzez zakup lub darowiznę), albo innymi sposobami uzyskać prawo gospodarowania gruntami (poprzez zawarcie umów lub porozumień o użytkowaniu, użytkowaniu wieczystym, użyczeniu, wynajmie, dzierżawie czy administrowaniu) i na pozyskanych terenach realizować ochronę w różny sposób – realizować czynną ochronę przyrody w odniesieniu do określonych siedlisk lub gatunków; niektóre z realizowanych przez organizacje programów i projektów mają bardzo duży zasięg, a wiele z nich ogromne znaczenie (nieraz są doceniane przez profesjonalne gremia);
· podejmować bezpośrednią współpracę z właścicielami gruntów i zachęcać ich do działań przyjaznych dla przyrody oraz mniej lub bardziej formalnie zawierać z nimi porozumienia w tej sprawie, w ramach których właściciele zobowiązywali by się do działań na rzecz przyrody (np. w zamian za jakieś gratyfikacje lub innego typu pomoc ze strony organizacji), albo organizacje uzyskiwałyby możliwość wykonywania niektórych działań ochronnych na gruntach właścicieli lub możliwość prowadzenia na tych gruntach monitoringu stanu przyrody i badań naukowych, a także prowadzić doradztwo w sprawach ochrony przyrody dla właścicieli gruntów;
· prowadzić działania o charakterze naukowo-inwentaryzacyjnym poświęcone dokumentowaniu i waloryzowaniu zasobów przyrodniczych i na ich podstawie przygotowywać propozycje objęcia oficjalnymi formami ochrony przyrody zbadanych miejsc – nieraz tego typu inicjatywy skutkowały powołaniem rezerwatów, użytków ekologicznych, czy pomników przyrody, a w ostatnich latach organizacje przyrodnicze przygotowały propozycję znacznego poszerzenia listy proponowanych obszarów do sieci Natura 2000 (tzw. Shadow List)
· prowadzić kampanie informacyjne i działania edukacyjne poświęcone zagadnieniom ochrony przyrody skierowane do różnych grup odbiorców.
Działania organizacji pozarządowych mają często wymiar międzynarodowy, gdyż wiele projektów realizowanych jest wspólnie z organizacjami partnerskimi z innych krajów – nieraz odbywa się to w ramach porozumień organizacji należących do dużych międzynarodowych organizacji sieciowych, skupiających organizacje krajowe (np. BirdLife International, Eurosite, IUCN, WWF).
R
Materiał ukazał na stronie: “Częstochowska Gazeta Ekologiczna” (wydanie papierowe), której publikację współfinansuje Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
r