Działacz społeczny, jeden z twórców spółdzielczości spożywców w Częstochowie
Józef Mężnicki urodził się 14. marca 1876 roku w Częstochowie, w rodzinie mieszczańskiej. Był synem Ludwika (1845-1935) i Teodory. Jego ojciec brał udział w Powstaniu Styczniowym, później był długoletnim radnym miasta Częstochowy, założycielem i członkiem zarządów szeregu stowarzyszeń społecznych i gospodarczych, między innymi Towarzystwa Kredytowego i Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego.
Józef Mężnicki naukę rozpoczął w rządowym gimnazjum rosyjskim w Częstochowie (obecnie IV Liceum Ogólnokształcące im. H. Sienkiewicza). W czwartej klasie, za kolportowanie książek o powstaniu listopadowym, został wyrzucony z gimnazjum. W wyniku starań ojca pozwolono mu zdawać egzamin końcowy w gimnazjum rządowym w Piotrkowie. Wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Po ukończeniu studiów Mężnicki otrzymał 29. sierpnia 1899 roku święcenia kapłańskie na Jasnej Górze. Niedługo potem został wikariuszem w Rozprzy pod Piotrkowem, a później w Kole nad Wartą.
Na początku maja 1908 roku przeniesiono go do Częstochowy, gdzie objął (na miejsce ks. Czackiego) funkcję wikariusza w kościele św. Zygmunta. Proboszczem tej parafii był wówczas ks. kanonik Marian Fulman. Czas wolny od obowiązków kościelnych ks. Józef Mężnicki poświęcał na szeroką działalność społeczną, przede wszystkim na rozwój spółdzielczości spożywców. Był współorganizatorem i opiekunem wielu stowarzyszeń spożywczych na terenie miasta i najbliższej okolicy. Z podziwu godną wytrwałością pomagał poszczególnym spółdzielniom w prowadzeniu ich działalności gospodarczej, uczył prowadzenia ewidencji księgowej i finansowej, jak również prowadził niezbędną korespondencję z władzami i kontrahentami.
Należy wspomnieć, że w 1909 roku, w obrębie obecnych granic Częstochowy działało 15 samodzielnych stowarzyszeń spożywców. Były to jednostki małe, jednosklepowe, o słabym potencjale gospodarczym, uniemożliwiającym im rozwój. We własnym zakresie organizowały zakupy towarów i sprzedaż. Posiadały wybierany przez członków zarząd Stowarzyszenia i własne fundusze. Borykały się jednak stale z dużymi trudnościami finansowymi. Działając w pojedynkę stanowiły zbyt słaby potencjał gospodarczy, nie dający większych perspektyw rozwojowych i możliwości przetrwania na rynku.
Jednym z pierwszych zwolenników konsolidacji stowarzyszeń spożywczych był ks. Józef Mężnicki, który, na konferencji zarządów 15 stowarzyszeń z Częstochowy i 9 z okolic miejscowości w dniu 14. lutego 1909 roku, doprowadził do powołania w Częstochowie Okręgowej Komisji Wspólnych Zakupów. Podczas obrad Komisji został wybrany przewodniczącym.
Wspólna praca i korzyści wynikające z zakupów hurtowych po niższych cenach zbliżyły zarządy poszczególnych spółdzielni i stopniowo doprowadziły do likwidacji wzajemnych uprzedzeń i niechęci. Uwieńczeniem współpracy było podjęcie uchwały na posiedzeniu Komisji Wspólnych Zakupów w dniu 24. września 1911 roku o uruchomieniu wspólnej piekarni zaopatrującej w pieczywo sklepy spożywcze. Jednocześnie podjęto uchwałę o założeniu w Częstochowie spółdzielni pod nazwą “Nasza Piekarnia”. Członkami założycielami nowej spółdzielni zostało 8 stowarzyszeń spożywczych z Częstochowy oraz Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe.
Zarząd nowej spółdzielni, przy współpracy z ks. Józefem Mężnickim, zdołał uzyskać kredyt pod koniec czerwca 1912 roku na nabycie nieruchomości przy ul. Stradomskiej 6 (obecnie 1 Maja 6, mieści się tu główna siedziba Społem). Przekazanie piekarni do produkcji odbyło się 23. listopada 1913 roku.
Ks. Józef Mężnicki, w czasie swojego pobytu w Częstochowie, brał również udział w innych przedsięwzięciach natury społecznej: był członkiem zarządu Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, patronował Stowarzyszeniu Rzemieślniczo-Przemysłowemu, a w latach 1910-1913 był kapelanem Ochotniczej Straży Ogniowej w Częstochowie.
Po zakończeniu pierwszego etapu konsolidacji spółdzielczości częstochowskiej, ks. Józef Mężnicki opuścił swe rodzinne miasto. W połowie czerwca 1913 roku, przeniesiony został przez władze kościelne do miejscowości Rajsko koło Kalisza, gdzie został administratorem miejscowej parafii. Rajsko zawdzięcza ks. Mężnickiemu wybudowanie domu spółdzielczego i domu ludowego oraz odnowienie zabytkowego kościoła.
Na początku lat trzydziestych został proboszczem parafii w Kole nad Wartą. Wybudował tam duży dom parafialny. W tym okresie został mianowany honorowym kanonikiem Kolegiaty Kaliskiej oraz dziekanem.
26. sierpnia 1940 roku został aresztowany i osadzony w obozie przejściowym w Szczeglinie, a następnie przeniesiony 29. sierpnia 1940 roku do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Tam, zaraz przy wejściu do obozu, został przez esesmanów pobity. Był poniewierany przy ćwiczeniach i “sportach” obozowych, których nie mógł dokładnie wykonać, prześladowany przez blokowego. Zmarł 11. listopada 1940 roku.
Dzieło Księdza Józefa Mężnickiego jest kontynuowane przez kolejne pokolenia działaczy i pracowników Społem Powszechnej Spółdzielni Spożywców Jedność w Częstochowie. Spółdzielnia prowadzi działalność w zakresie handlu detalicznego, hurtowego, produkcji oraz usług. Handel detaliczny prowadzony jest w 63 placówkach, z których 60 zlokalizowanych jest w Częstochowie, 1 w Blachowni, a 2 w Kłobucku. 20 placówek wpisanych jest do Społemowskiej sieci placówek tylu Lux i Lux mini.
Działalność produkcyjna Spółdzielni prowadzona jest w 2 piekarniach, 1 ciastkarni, 1 zakładzie garmażeryjnym. Zakłady produkują bogaty asortyment wyrobów, za które otrzymują szereg prestiżowych wyróżnień, certyfikatów i nagród. Działalność usługowa Społem PSS Jedność prowadzona jest w Ośrodku Praktyczna Pani, który świadczy profesjonalne usługi w zakresie fryzjerstwa i kosmetyki. Ośrodek Praktyczna Pani prowadzi również wypożyczalnię sprzętu gospodarstwa domowego.
JERZY MUCHA