Janów to bez wątpienia jedna z najpiękniejszych gmin nie tylko naszego powiatu, ale i kraju. Do niej od lat cyklicznie przybywają szczególnie wrażliwi na piękno poeci czy artyści plastycy. Wapienne ostańce, woda, lasy, wyjątkowa roślinność i echa historii przyciągają turystów oraz ludzi, którzy postanawiają osiąść w tym miejscu na stałe.
Pierwsze ślady obecności człowieka na tym terenie pochodzą sprzed około 80 000 lat. Są to odkryte w Grocie Niedźwiedziej w Złotym Potoku krzemienne narzędzia pracy. Dużo późniejsze pozostałości, które datuje się na około VIII wiek n.e. świadczą o prężnym rozwoju tego ośrodka jeszcze przed powstaniem państwa polskiego. Tereny dzisiejszego Janowa były zapewne siedzibą znacznych władców terytorialnych, jednak po wprowadzeniu chrześcijaństwa stopniowo traciły na znaczeniu, aż do całkowitego upadku w XII wieku.
Najprawdopodobniej na początku XIV wieku, z inicjatywy Jana Muskaty, biskupa i starosty krakowskiego, rozpoczęto budowę zamku na Ostrężniku, wchodzącego w skład systemu obronnego Orlich Gniazd. Przypuszcza się, że zamek zburzono w 1391 r. na rozkaz Władysława Jagiełły, podczas ekspedycji karnej przeciwko rabującemu okoliczne ziemie Władysławowi Opolczykowi. W zachowanych, nielicznych źródłach na ten temat, zamek był bowiem opisywany jako siedziba rycerzy-rabusiów. Budowla w chwili zburzenia była prawdopodobnie nieukończona. Dziś zamek łatwo przeoczyć – gdzieniegdzie, w środku lasu widoczne są pojedyncze, wysokie na metr fragmenty ścian, wtapiające się – jak to na Jurze – w naturalne skały. Ruinę oplata dzika roślinność, co nadaje jej tajemniczości, a samo miejsce wygląda jak z bajki.
Miejscowość Janów wzięła swoją nazwę od imienia założyciela – Jana Aleksandra Koniecpolskiego, wojewody bracławskiego i sierdzkiego. Powołano ją w 1670 roku, a 26 lat później uzyskała prawa miejskie.
W kronikach pojawiają się też wzmianki o innych miejscowościach. Pod datą 25 grudnia 1220 roku Żuraw wymieniono jako wieś rycerską biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Niespełna 200 lat później, w 1411 roku potwierdzono istnienie w Żurawiu parafii pw. św. Bartłomieja.
Z 1385 roku pochodzi pierwsza wzmianka o wsi Bystronowice (dziś: Bystrzanowice), a z 1388 roku o wsi Ludsławice (dziś: Lusławice). W 1400 roku odnotowano istnienie wsi Lipnik, powstałej w gaju lipowym. W roku 1470 potwierdzono założenie osad Piasek i Czepurka, a rok później wspomniano Woli Ponikowej (dziś: Ponik). Informacje te nie są jednak suchymi kronikarskimi przekazami z datą i miejscem. Wzmianki o poszczególnych wioskach wpleciono przy okazji opisywania rozpraw sądowych, poboru podatków, budowy obiektów czy zuchwałych czynów.
Od południa przylega do Janowa Złoty Potok – największa i najstarsza miejscowość w gminie. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1153 roku. Wówczas to powstał drewniany kościół, którego budowniczym był palatyn Bolesława Krzywoustego Piotr Dunin Włostowic herbu Łabędź. Pierwszy murowany kościół powstał w 1298 roku. W XIII wieku Potok był siedzibą rodu Odrowążów a później Jelitczyków, którzy wybudowali tu dwór obronny z murowaną wieżą. W XIV w osiedlił się tutaj ród Szreniawitów, który od swojej nowej siedziby przyjął nazwisko Potockich. Kolejnymi właścicielami Potoku byli Silniccy a następnie od 1601 r. Korycińscy i Koniecpolscy, którzy założyli obok Potoku miasteczko Janów. Na początku XIII wieku właścicielami ponownie zostali Potoccy herbu Pilawa i oni prawdopodobnie, od złotego tła herbu, dodali do nazwy wisi przydomek ,,Złoty”. Następnym właścicielem był książe kurlandzki Biron, a dalej Szaniawscy, Pruszakowie, Lescy, Skarżyńscy i Pintowscy. W 1851 r. nabyli dobra złotopotockie Krasińscy, a dalej poprzez małżeństwo córki Zygmunta Krasińskiego, dobra przeszły w posiadanie Raczyńskich. Ojciec Zygmunta Krasińskiego, generał hrabia Wincenty Krasiński, przebudował stojący obok dworku pałac. Poeta Zygmunt Krasiński przebywał w dworku w Złotym Potoku z rodziną podczas wakacji w 1857 roku, od maja do września i tutaj zmarła najmłodsza jego ukochana córka Elżbietka. Poeta po wyjeździe ze Złotego Potoku nigdy już nie powrócił do kraju.
W drugiej połowie XIX wieku w Złotym Potoku rozpoczęto hodowlę pstrągów, która przetrwała do dziś, a sama ryba, przygotowana na wiele sposobów, stanowi lokalny specjał. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był hr. Edward Raczyński, właściciel Złotego Potoku. Teren przeznaczony pod gospodarstwo rybackie obejmował 22 stawy usytuowane wzdłuż rzeki Wiercicy i wylęgarnię pstrągów, i był pierwszym i największym pstrągowym gospodarstwem rybackim w kontynentalnej Europie. Hrabia sprowadził nawet Michała Girdwoynia z Litwy, który zadbał o infrastrukturę i zarybianie stawów – w 1881 roku pod jego nadzorem nastąpił pierwszy wylęg pstrąga z ikry przywiezionej z USA. Hodowlę rozszerzono o wiele odmian pstrąga: strumieniowego, jeziorowego i tęczowego oraz łososia kalifornijskiego, a oprócz tego węgorze, karpie polskie i królewskie oraz liny i brzany. To właśnie ze Złotego Potoku pstrąg rozprzestrzenił się na cały kontynent. W 1908 r. rozszerzono hodowlę karpia i wprowadzono hodowlę sandacza.
Artykuł powstał na podstawie informacji ze strony: www.janow.pl
AG