Konferencja naukowa nt. Edukacja regionalna w kształtowaniu człowieka i obywatela XXI wieku Referat pt. Edukacja przyrodnicza w Muzeum Częstochowskim od połowy XX wieku do współczesności. Wybrane projekty edukacyjne.
Muzeum we współczesnym świecie to miejsce, gdzie obok realizacji zapisanych w ustawie funkcji opartych na gromadzeniu i opracowywaniu zbiorów czy organizowaniu wystaw, prowadzi się intensywną działalność na polu edukacyjnym. Tego typu aktywność muzeów ma kluczowe znaczenie w dwóch zakresach działalności – organizowania lekcji muzealnych, wykładów oraz warsztatów, a przede wszystkim udostępniania zbiorów do celów edukacyjnych. Dział Przyrody Muzeum Częstochowskiego niemal od początku swego istnienia włączył się czynnie w edukację poprzez organizowanie odczytów, prelekcji, pogadanek oraz lekcji muzealnych.
W latach 60- tych i 70 tych organizowano tzw. piątki muzealne oraz środy muzealne, prelekcje były przygotowywane nie tylko przez pracowników Działu Przyrody, ale również zapraszano gości reprezentujących różne ośrodki naukowe w Polsce.
Muzeum w Częstochowie jako pierwsze w kraju rozpoczęło organizowanie Tygodni Muzealnych, które przyjęły się jako nowa forma działalności, zastosowana przez inne placówki muzealne. I Tydzień Muzealny zorganizowany został w dniach 3-8. XII. 1962 r., w ramach hasła: Muzea Uniwersytetami Kultury. I Tydzień Muzealny został zorganizowany w Muzeum w Częstochowie w formie eksperymentu, co podkreślił na uroczystości jego zakończenia Dyrektor Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki mgr M. Ptaśnik, dodając, że jest to pierwsza tego rodzaju akcja w kraju, której wyniki są więcej niż zadowalające i która zostanie upowszechniona w całym kraju.
Bardzo ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy pełniły odczyty pracowników dotyczące głównie przyrody okolic Częstochowy. Z czasem rozpoczęto również w Muzeum cykl spotkań tzw „Spotkania z kustoszami”, które odbywały się w latach 90 – tych
W 2010 roku został powołany przez ówczesnego Viceprezydenta Miasta Częstochowy Zespół ds promocji zdrowia i ekologii wśród dzieci i młodzieży w szkołach i placówkach Częstochowy.
W skład tego zespołu weszła z ramienia Muzeum Pani dr Ewa Kaczmarzyk.
Najbardziej popularną forma upowszechniania wiedzy jest lekcja muzealna, od roku 2003
w stałej ofercie edukacyjnej Działu Przyrody funkcjonuje piętnaście tematów lekcji, które można zklasyfikować w trzy bloki tematyczne: opisujące faunę i florę naszego regionu, dzieje geologiczne okolic Częstochowy oraz tematy mówiące o ekologii i ochronie środowiska najbliższej okolicy.
Zajęcia z przyrody w muzeum są szczególną formą przekazywania wiedzy, gdyż podstawowym nośnikiem wiadomości jest eksponat, a prelekcje uzupełniane są często przez prezentacje multimedialne. W roku 2014 zaadoptowano na potrzeby edukacji przyrodniczej salę w budynku przy ulicy Katedralnej 8 co dało możliwość zwiększenia liczby eksponatów wykorzystywanych do zajęć ze względu na bliskie sąsiedztwo pomieszczeń magazynowych.
Do celów edukacyjnych wykorzystywane są także wystawy o charakterze przyrodniczym organizowane przez Dział Przyrody we współpracy z innym placówkami naukowo-badawczymi.
W latach 2003-2009 lekcje przyrodnicze prowadzone były w oparciu o następujące ekspozycje Przyroda Jury Częstochowskiej i jej badacze (2003-2004), Nauki dawne i niedawne (2006), Mikrokosmos krainy mchów. Księgozbiór botaniczny dr Tytusa Chałubińskiego (2007), Dzieje i blask bursztynu (2008). Jedną z najchętniej odwiedzanych ekspozycji zatytułowaną Najpiękniejsze owady świata prezentowaliśmy po raz kolejny w 2018. Wystawę autorstwa dr Ewy Kaczmarzyk pokazywaliśmy w Ratuszu, liczyła ona tysiąc owadów z trzech krain zoogeograficznych (krainy neotropikalnej, indoaustralijskiej oraz etiopskiej), prezentowane były również motyle nocne i chrząszcze świata.
Na wspomnianej ekspozycji prowadziliśmy lekcje muzealne, weekendowe warsztaty rodzinne oraz oprowadzanie kuratorskie. Wystawa została otwarta 16 lutego i trwała do maja. Przeprowadzono na niej 29 lekcji w których uczestniczyło 629 osób. O jakości prowadzonych przez nas zajęć świadczą przede wszystkim dane frekwencyjne, które pokazują, iż w latach 2003-2017 odbyło się 666 lekcji,
w których brało udział 12749 osób.
Warto zaznaczyć że Dział Przyrody Muzeum prowadzi szeroko pojęta edukację przyrodniczą także poprzez udzielanie wywiadów oraz konkursów, w których pracujemy jako członkowie Jury. Braliśmy również udział w konferencjach o tematyce przyrodniczej. Uczestnicząc w nich również czynnie poprzez wygłaszanie prelekcji. Każdego roku – w ramach Nocy Muzeów – organizujemy prelekcje i warsztaty. Uczestniczymy także w Europejskich Dniach Dziedzictwa.
Sprawdzianem atrakcyjności oferty edukacyjnej Muzeum Częstochowskiego stał się zorganizowany przez Dział Przyrody konkurs przyrodniczo-plastyczny Przyroda w oczach dziecka. Odbyły się trzy edycje, wzięło w nich udział 1867 uczniów, którzy złożyli 2002 prace.
Głównym celem, jaki postanowiliśmy postawić przy organizacji ww. przedsięwzięcia, było pogłębianie wiedzy o przyrodzie ziemi częstochowskiej oraz zapoznanie uczniów ze zbiorami przyrodniczymi, jakie posiadamy w Muzeum Częstochowskim.
Podobnie rzecz ma się w przypadku konkursu Jurajska przyroda w obiektywie, gdzie podczas zakończonej w bieżącym roku II edycji frekwencja zwiększyła się o 100% .
Reasumując podkreślić należy, że kontynuując dzieło naszych poprzedników nadal staramy się prowadzić edukację ekologiczną wielokierunkowo, bowiem jest to nieodzowne by właściwie ukształtować postawy proekologiczne społeczeństwa. Taka postawa będzie bowiem stałą gotowością do przestrzegania w życiu codziennym zasad etyki środowiskowej. Zadania edukacyjne podejmujemy ze świadomością, iż za rozwojem społeczeństwa idzie rozwój kultury, a to z kolei wpływa na rozwój zmysłu estetycznego u przyszłych pokoleń.
Ewa Kaczmarzyk, Elżbieta Janik