Przebywali w Częstochowie
Pseudonimy: “Śmigły”, “Tarłowski”, “Adam Zawisza” – działacz niepodległościowy, generał, generalny inspektor sił zbrojnych, Marszałek Polski, naczelny wódz w 1939. Ur. 11.03.1886 w Brzeżanach na Podolu, z ojca Tomasza, zawodowego podoficera i Marii Babiak. Po śmierci rodziców wychowywany przez rodziców matki. W 1905 uzyskał maturę w Brzeżanach z odznaczeniem. Uczęszczał do ASP w Krakowie pod kierownictwem L. Wyczółkowskiego i T. Axentowicza. Jednocześnie studiował hist. sztuki i filozofię na UJ oraz malarstwo w Monachium, Norymbardze i Wiedniu. W 1908 pracował w tajnym Zw. Walki Czynnej. 1910 – 1911 odbył służbę w wojsku austriackim otrzymując stopień chorążego. Po utworzeniu Związku Strzeleckiego w 1912 ukończył szkołę oficerską z pierwszą lokatą. W 1913 objął komendę Związku Strzeleckiego okręgu lwowskiego. We wrześniu 1914 wstąpił do oddz. strzeleckich J. Piłsudskiego. Został dowódcą III bat. kadrowego i brał udział w ciężkich bojach pod Nowym Korczynem. Wykazał waleczność i odwagę. “Tam gdzie uderza Śmigły, tam musi być wynik dodatni”. Za umiejętne dowodzenie i męstwo 9.10.1915 otrzymał stopień majora. Brał udział w bitwach pod Chyżówkami, Stopnicą, Pińczowem, jako dowódca I pp Legionów Polskich, otrzymując awans podpułkownika. Za znaczące sukcesy pod Jabłonką, Kuklami (400 jeńców) 10.05.1916 awansował na pułkownika. Po wycofaniu Legionów z frontu przebywał w Baranowiczach, a potem w Modlinie. Od paźdz. 1917 – Komendant Główny POW. 21.11.1918, wraz z K. Sosnkowskim, otrzymał od J. Piłsudskiego nominację na gen. brygady. Podczas działań wojennych polsko-ukraińskich został dowódcą grupy taktycznej “Kowal”. 21.01.1919 gen. Rydz-Śmigły zajął Wilno. 8.08. dowodzone przez niego oddziały zajęły Mińsk Litewski. 3.01.1920, wraz z sojuszniczymi oddz. łotewskimi, zdobył Dyneburg oraz Latgalię, dawne Inflanty Polskie. Przed wyprawą kijowską 21.04.20 J. Piłsudski mianował Rydza Śmigłego gen. dywizji. Po przełamaniu frontu, zdobyciu Żytomierza i Berdyczowa, Rydz Śmigły objął dowództwo 3. Armii, która 7 maja wkroczyła do Kijowa. Po przerwaniu frontu przez Budionnego jednostki polskie walcząc, wycofywały się w kierunku zachodnim. W tym czasie, od 7 do 15.08.1920, Rydz Śmigły był dowódcą Frontu Środkowego. 16.08., po manewrze wojsk polskich znad Wieprza, Rydz Śmigły atakował tyły i skrzydła XVI armii sowieckiej, którą rozbił. Zdobył Grodno i Lidę. W Wilnie 9.05.1921 został mianowany inspektorem Armii nr 1. W 1922 Piłsudski, jako przewodn. Ścisłej Rady Wojennej, dokonał wnikliwej charakterystyki kadry wojskowej. Na swojego następcę w wojsku wytypował E. Rydza Śmigłego. Tę ściśle tajną decyzję, z opinią 94 generałów, złożył z zastrzeżeniem upublicznienia po jego śmierci. W nocy, z 12 na 13.05.1935, w kilka godzin po śmierci Piłsudskiego, Rydz Śmigły otrzymał nominację na generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. 10.11. mianowany do stopnia gen. broni, otrzymał też buławę marszałkowską z rąk prez. Mościckiego. Po klęsce wrześniowej przebywał w Rumunii. 25.10.41 udał się nielegalnie do okupowanej Polski. W Warszawie był 30.10.41. Zmarł na zawał serca 2.12.1941, pochowany potajemnie na Powązkach, jako nauczyciel “Adam Zawisza”. Na pniu drzewa opodal grobu umocowana jest tablica z tekstem:
Mogiła na Powązkach
z daleka od alei zasłużonych kwater
leży polna mogiła pod brzozowym krzyżem
a pod darnią pierwszego oporu bohater
na listach strat mijany milczenia prestiżem
Wśród wianuszków tarcz szkolnych lilijek harcerzy
na zakręcie historii tu wódz Śmigły leży.
W PRL istniała tendencyjna negatywna opinia dot. jego osoby, która z czasem złagodniała w latach osiemdziesiątych. Posiadał odznaczenie: Order Orła Białego, Krzyż Virtuti Militari kl. II i V, Krzyż Niepodległości z Mieczami, Order Polonia Restituta I, II, III kl., Krzyż Walecznych 4-krotnie, Krzyż Armii Krajowej (pośmiertnie). Posiadał też wysokie odznaczenia zagraniczne: Francji, Japonii, Jugosławii, Estonii, Łotwy, Rumunii, Węgier, Włoch i USA. Marszałek Rydz Śmigły w Czarncy i Częstochowie. 12.11.1930 przybył do Częstochowy w godzinach nocnych na dwudniową inspekcję pułku, jako Główny Inspektor Armii. Zatrzymał się w hotelu “Polonia”. W dniach 15 i 16.10.1937 przebywał w Czarncy k. Włoszczowej na uroczystości przeniesienia trumny z prochami hetmana Stefana Czarnieckiego do nowego sarkofagu w odnowionym kościele. Znaczący udział w przygotowaniu tej uroczystości o zasięgu ogólnopolskim miało częstochowskie Koło Oficerów Rezerwy. Z Częstochowy przybył dodatkowy pociąg z uczestnikami. Był obecny chór “Pochodnia”. 6.02.1938 zatrzymał się na częstochowskim dworcu specjalny pociąg z prezydentem I. Mościckim i Marszałkiem Rydzem Śmigłym. Zapewne wizyta ta nie była docelowa, ale władze miejskie o niej wiedziały, skoro “Mościckiemu podała kwiaty podsadzona do okna pociągu przez burmistrza miasta uczennica… Irma Ihnatowicz”.
Źrodła: Polski Słownik Biograficzny, Kalendarium częstochowskie. Kropka 2001.
ROMAN WINIAREK