Ważnym tradycyjnie świętem były Imieniny Marszałka Piłsudskiego, obchodzone jak zawsze bardzo uroczyście. Już dwa dni wcześniej, 17 marca 1933 roku o godzinie 19.00 w Sali Rady Miejskiej odbył się wieczór odczytowy, w całości poświęcony czcigodnemu solenizantowi. „Słowo o Marszałku” wygłosił prezes koła Peowiaków, komisarz miasta Częstochowy Józef Mazur, zaś Ryszard Juliusz Schmidt wygłosił referat „Jak Marszałek Piłsudski zdobył serca żołnierzy”.
Początki rządów totalitarnych w Niemczech
Rozpoczynamy do Rzeszy Niemieckiej, tam działy się ważne rzeczy w ciągu jednego miesiąca. Od 30 stycznia 1933 roku na czele rządu koalicyjnego stał Adolf Hitler, przywódca NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei- Narodowo- socjalistyczna Niemiecka Partia Robotników), partii mającej najwięcej miejsc w parlamencie niemieckim – Reichstagu. Na 5 marca 1933 roku ogłoszono nowe wybory.
Zanim do tego doszło po 21.00, 27 lutego 1933 roku wybuchł pożar w niemieckim parlamencie. Ogień z restauracji zaczął się szybko rozprzestrzeniać. Płomienie objęły salę posiedzeń. Na miejsce przybyło piętnaście jednostek straży pożarnej, które rozpoczęły walkę z żywiołem. Jednak wysoka temperatura uniemożliwiła dotarcie do centrum pożaru. Ratownicy musieli ograniczyć się do zahamowania rozprzestrzeniania się ognia. Pożar ugaszono 25 minut po północy 28 lutego. Obojętne, kto był podpalaczem, był to widoczny znak, że demokracja w Niemczech spaliła się wraz z gmachem parlamentu. O jego zniszczenie oskarżony został holenderski komunista Marinus von der Lubbe i szef grupy parlamentarnej Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) Ernst Togler. Tego pierwszego w płonącym parlamencie znaleziono, ten drugi opuścił gmach jako ostatni, przed wybuchem pożaru.
Również 28 lutego 1933 roku w myśl 48 artykułu konstytucji ukazał się dekret prezydenta Rzeszy Niemieckiej marszałka Paula von Hindenburga „O ochronie narodu i państwa”. Dokument ten zawieszał „czasowo” prawa obywatelskie zawarte w następujących artykułach konstytucji: 114 (wolność osobista), 115 (nietykalność mieszkania), 117 (tajemnica korespondencji), 118 (wolność słowa), 124 (wolność zrzeszania), 153 (prawo własności). Bardzo szybko uczyniono użytek z tych przepisów. Już w pierwszą noc po ich wprowadzeniu aresztowano w samym Berlinie trzysta osób. Wśród aresztowanych znaleźli się robotnicy, studenci, inteligenci, działacze społeczni i literaci. Mimo tego w życiu politycznym istniała jeszcze przeciwwaga dla nazistów, czyli wicekanclerz i prezydent państwa.
Wybory z 5 marca 1933 roku, trzecie w ciągu roku (poprzednie w lipcu 1932 r. i listopadzie 1932 r.) przyniosły następujące wyniki: NSDAP – 43,9% głosów, 288 mandatów, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) – 19,1 % głosów, 125 mandatów, Komunistyczna Partia Niemiec (KPD) 12,3 % głosów – 81 mandatów, Niemiecka Partia Centrum 11,3% głosów, 73 mandaty, Czarno – Czerwony Front Walki – sojusz DNVP – Stahlhelm (Deutchnationale Volkspartei – Niemiecko – Narodowa Partia Ludowa i Stahlhelm – Hełm Stalowy – Związek Żołnierzy Frontowych) 5% głosów – 52 mandaty, inne ugrupowania – 5,4% głosów – 28 mandatów. Było to ostatnie głosowanie demokratyczne w Niemczech. Jeszcze przed pierwszym posiedzeniem parlamentu zostały unieważnione przez rząd mandaty posłów komunistycznych, a oni sami aresztowani.
Już 12 marca 1933 roku prezydent Rzeszy Niemieckiej, marszałek Paul von Hindenburg wydał dekret, że od dnia następnego, czyli 13 marca czarno-biało-czerwona chorągiew cesarska i nazistowska flaga narodowego podniesienia, czyli chorągiew ze swastyką miały razem powiewać na państwowych i publicznych budynkach. Tego samego dnia doszło do powiększenia składu rządu, ministrem propagandy i oświecenia publicznego został nazista dr Joseph Goebbels. 15 marca kanclerz Niemiec Adolf Hitler w Poczdamie proklamował nowe państwo – III Rzeszę. 16 marca prezesem Banku Rzeszy został Hjalmar Schacht współpracownik nazistów, jeden z twórców polityki gospodarczej rządu Adolfa Hitlera. 19 marca została zdelegalizowana Komunistyczna Partia Niemiec (KPD). 22 marca z rozkazu prezydenta policji w Bawarii Heinricha Himmlera w opuszczonej fabryce amunicji na obrzeżach miasta Dachau powstał Konzentrationslager Dachau – KL Dachau dla 5 000 osób, którego celem było izolowanie przeciwników władzy, duchownych i Żydów. Był „szkołą przemocy” dla kierujących nim SS-manów, był też „wzorem” dla kolejnych obozów koncentracyjnych.
W związku z tym, że wybory nie przyniosły rozstrzygającego, większościowego zwycięstwa nazistom, pełnię władzy rządowi Adolfa Hitlera przyniosła uchwalona przez parlament 23 marca 1933 roku „ustawa o pełnomocnictwach” (pełna nazwa: „Ustawa o zabezpieczeniu narodu i państwa przed nieszczęściem”), weszła ona w życie następnego dnia. Za ustawą głosowało 444 posłów, przeciwko było 94. Rząd Rzeszy uzyskał uprawnienie do wydawania ustaw na okres czterech lat, bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Należy wyraźnie podkreślić, że chodziło tu o ustawy w ścisłym tego słowa znaczeniu, a nie o dekrety (rozporządzenia) z mocą ustawy, które w choćby niewielkim stopniu mogłyby podlegać kontroli parlamentarnej, nawet jeśli miałaby mieć czysto formalny charakter. Niemcy stawały się w ten sposób państwem autorytarnym, choć istniały jeszcze instytucje demokratyczne – choćby prezydent III Rzeszy.
Proces Rity Gorgonowej
W kraju wielkie zainteresowanie budził proces Rity Gorgonowej. Należy wspomnieć, że już trzeci, pierwszy odbył przed Sądem Okręgowym we Lwowie (sąd zasądził karę śmierci, wyroku nie wykonano, ponieważ oskarżona była w ciąży – 20 września 1932 roku urodziła córkę Ewę, której ojcem był prawdopodobnie inż. Henryk Zaremba), następnie odbyła się sprawa kasacyjna przed Sądem Najwyższym w Warszawie (sąd wyrok uchylił ze względu na uchybienia proceduralne). Po raz trzeci proces o zamordowanie w nocy z 30 na 31 grudnia 1931 roku 17-letniej Elżbiety (Lusi) Zarembianki, córki inż. Henryka Zaremby, rozpoczął się 7 marca 1933 roku przed Sądem Okręgowym w Krakowie. Rozprawa nie toczyła się tyko w tym mieście, wizję lokalną przeprowadzono na miejscu zbrodni w willi inż. Henryka Zaremby w Brzuchowicach koło Lwowa. O skali zainteresowania świadczył fakt, że gdy przewożono oskarżoną do dworku w Brzuchowicach czekało na nią 5 000 osób, chcących ją ukamienować. „Goniec Częstochowski” prowadził obszerne relacje z każdego dnia przewodu sądowego.
Decyzje władz miejskich w Częstochowie
Rada Przyboczna kierownika Tymczasowego Zarządu miasta Częstochowy (decyzją władz państwowych organy te w maju 1927 roku zastąpiły Radę miasta Częstochowy i urząd Prezydenta miasta), na posiedzeniu w dniu 7 marca 1933 roku omawiała następujące sprawy: zmianę warunków spłaty pożyczki uchwalonej ze Skarbu Państwa w roku 1926 gminie miasta Częstochowy w kwocie 100 000 złotych; umowę o oddaniu w użytkowanie Klubowi Sportowemu „Victoria” boiska miejskiego za 12 złotych rocznie płatnych 1 stycznia (Klub Sportowy „Victoria” zobowiązał się w miarę możności udzielać za odpowiednią opłatą boisko stowarzyszeniom i klubom nieposiadającym swoich obiektów); podwyżkę czynszu za dwa lokale czteropokojowe w budynku administracyjnym Wodociągów i Kanalizacji, zajętych przez lokatorów niebędących pracownikami magistratu; sprawę obniżenia opłaty placów na Nowym Rynku i Starym Rynku; sprawę odszkodowania właścicielowi młyna w Radostkowie w wysokości 12 500 złotych; wypłacenie trzymiesięcznej odprawy wdowie po doktorze Koniecpolskim, lekarzowi szpitala dla zakaźnie chorych.
Ponownie Rada Przyboczna zebrała się 14 marca 1933 roku, związane to było z likwidacją działającego od listopada 1928 roku Towarzystwa Budowy i Eksploatacji Teatru w Częstochowie Spółka Akcyjna. Firma zbudowała połowę gmachu i w skutek zadłużenia na 500 000 złotych, i braku funduszy na dalszą budowę postanowiła o swojej likwidacji. Sprawę ratowania upadającej inwestycji omawiano na posiedzeniu Rady. Jednym z członków tego gremium był Wacław Eugeniusz Kobyłecki, dyrektor Komunalnej Kasy Oszczędności w Częstochowie i to kierowana przez niego instytucja na publicznej licytacji za 366 700 złotych wykupiła powstającą siedzibę Teatru.
Imieniny Marszałka
Ważnym tradycyjnie świętem były Imieniny Marszałka Piłsudskiego, obchodzone jak zawsze bardzo uroczyście. Już dwa dni wcześniej, 17 marca 1933 roku o godzinie 19.00 w Sali Rady Miejskiej odbył się wieczór odczytowy, w całości poświęcony czcigodnemu solenizantowi. „Słowo o Marszałku” wygłosił prezes koła Peowiaków, komisarz miasta Częstochowy Józef Mazur, zaś Ryszard Juliusz Schmidt wygłosił referat „Jak Marszałek Piłsudski zdobył serca żołnierzy”.
W sobotę wieczorem, 18 marca ustawiły się na placu magistrackim oddziały wojskowe, związki byłych obrońców ojczyzny, straż ogniowa, policja. Całością ceremonii dowodził major Eugeniusz Łepkowski, raport przyjął dowódca 27. pułku piechoty, podpułkownik Władysław Konrad Czapliński. Do zebranych przemówił komisarz miasta Józef Mazur, orkiestra odegrała hymn narodowy.
W niedzielę, w dniu obchodów Imienin, uroczyste nabożeństwo odprawił przeor Klasztoru Jasnogórskiego o. Dominik Zienkowski. Starosta częstochowski Kazimierz Eustachiewicz w obecności społeczeństwa udekorował krzyżami pamiątkowymi powstań narodowych czterech weteranów powstania styczniowego: Szuberta, Jędrzejkiewicza, Chrzanowskiego i Hankiewicza. Uroczystą defiladę otworzyły oddziały trzech pułków stacjonujących w mieście. Po wojsku w długim korowodzie przeszli, m.in.: inwalidzi wojenni, związki obrońców ojczyzny, straż ogniowa, itd. Całością dowodził zastępca dowódcy 27. pułku piechoty, podpułkownik Franciszek Sękara, a defiladę odebrał Czapliński. O godz. 13.00 odbyło się otwarcie strzelnicy w parku Staszica. Na placach w śródmieściu koncertowały orkiestry. O godz. 20.00 w sali Teatru Kameralnego odbyła się uroczysta akademia z przedstawicielami władz: gen. brygady Mieczysławem Dąbkowskim, dowódcą 7. Dywizji Piechoty, starostą częstochowskim Kazimierzem Eustachiewiczem i komisarzem miasta Józefem Mazurem. Śpiewał chór „Pochodnia”, aktorzy odegrali II akt sztuki Stanisława Wyspiańskiego „Wyzwolenie”.
Częstochowski sport
Dla częstochowskiego sportu ważnym dniem był 12 marca 1933 roku. Na nadzwyczajnym walnym zgromadzeniu Kieleckiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej przyjęto uchwałę o utworzeniu na terenie tutejszego, czyli kieleckiego, okręgu Ligii Okręgowej. Ustalono ilość klubów na 10. Do ekstraklasy województwa zaliczono: Radomskie Koło Sportowe, Czarni Radom, 4. pułk piechoty Legionów – Kielce, Skrę Częstochowa, Victorię Częstochowa, Unię Sosnowiec, Zagłębie Dąbrowa Górnicza, Policyjny Klub Sportowy Będzin, Czeladzki Klub Sportowy, Wartę Zawiercie. W klasie „A” znalazły się zespoły: Klub Sportowy „Brygada”, Turyści, Myszków, Częstochówka i Orlę. Mistrz Ligii miał być mistrzem okręgu i musiał być wyłoniony do 16 lipca, awansować i spadać miały po dwa zespoły.
Robert Sikorski