W marcu tego roku minęło 70 lat od pierwszego koncertu częstochowskiej Orkiestry, co jest też uznawane za początek działalności Filharmonii.
Tradycje muzyczne Częstochowy w okresie międzywojennym
Jej powstanie zaraz po zakończeniu II wojny światowej, było możliwe dzięki tradycji muzycznej, ukształtowanej w pierwszej połowie XX wieku. Wówczas działały stowarzyszenia śpiewacze i muzyczne, szkoły muzyczne, zespoły chóralne oraz instrumentalne. W Częstochowie odbywały się spektakle operowe i operetkowe, recitale i koncerty z udziałem najwybitniejszych polskich solistów i zagranicznych muzyków. Gościły zespoły chóralne, instrumentalne i baletowe, a także kabarety i piosenkarze. Koncertowali miejscy instrumentaliści i zespoły wokalne, wśród nich Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, zarejestrowane w 1900 roku, a zawieszone 39 lat później. W okresie międzywojennym muzycy Towarzystwa występowali z repertuarem symfonicznym, także ze specjalną dedykacją dla uczniów.
Przy miejscowych zakładach przemysłowych działały amatorskie grupy artystyczne (np. Towarzystwo Teatralno-Muzyczne Fabryki Częstochowianka”), przy szkołach chóry i orkiestry młodzieżowe. Ważną rolę w rozwoju częstochowskiego środowiska muzycznego spełniła Szkoła Muzyczna L. Wawrzynowicza, działająca w latach 1904-1946. Prócz niej w Częstochowie funkcjonowały też inne, prywatne szkoły muzyczne, Instytut Muzyczny Feliksa Witeszczaka (1926-1939) oraz Szkoła Muzyczna im. S. Moniuszki Bolesława Grzewińskiego (1933-1939). Ponadto, niemal każda szkoła podstawowa i ponadpodstawowa posiadała zespół chóralny. Również częstochowskie parafie posiadały zespoły muzyczne. Chóry i orkiestry istniały przy Katedrze św. Rodziny z Nazaretu, parafii św. Antoniego i parafii św. Zygmunta, oraz przy klasztorze oo. Paulinów na Jasnej Górze.
We własnym lokalu
Częstochowska orkiestra symfoniczna, która powstała po zakończeniu II wojny światowej , czerpała z tradycji muzycznej okresu międzywojennego. Proces formacyjny rozpoczął się jeszcze przed wkroczeniem wojsk sowieckich do Częstochowy. Grono instrumentalistów zwiększyło się znacznie, ponieważ miasto i okoliczne miejscowości zamieszkało wielu muzyków, którzy musieli opuścić zniszczoną Warszawę. W 1944 roku uzyskano zgodę okupacyjnych władz niemieckich na wystawienie Jasełek betlejemskich. Grupa muzyków rozpoczęła próby pod kierunkiem H. Czarneckiego, który był znany jako kierownik grupy teatralnej, wystawiającej w okresie międzywojennym w Częstochowie wiele spektakli operetkowych. Wtedy jeszcze Orkiestra nie miała swojego miejsca, koncerty organizowano w siedzibie Straży Pożarnej, Teatru Miejskiego, oraz sali kina „Wolność”. 2 marca 1945 roku, miał miejsce koncert symfoniczny, który traktuje się jako pierwszy oficjalny występ Orkiestry Symfonicznej. Wkrótce Orkiestra usamodzielniła się i otrzymała pierwszą siedzibę przy ulicy Dąbrowskiego 16, która służyła jej przez 20 lat. Mimo remontów i prób dostosowywania lokalu do potrzeb orkiestry, nie spełniała podstawowych wymagań – nie posiadała odpowiedniej akustyki i dysponowała zbyt małą widownią (mogła pomieścić tylko 380 osób). Brakowało garderób, szatni, holu oraz pomieszczeń biurowych. W 1954 roku podjęto starania o budowę Sali koncertowej. Pod przyszłą filharmonię władze miasta przeznaczyły teren u zbiegu ulic braci Konkielów (obecnie Wilsona) i Garibaldiego, na którym znajdowały się ruiny zniszczonej przez Niemców synagogi. Prace budowlane trwały w latach 1955-1965, a ich koszt w 30 procentach pokryli mieszkańcy miasta. Po ich zakończeniu nowa siedziba zyskała miano Domu Kultury „Filharmonia”.
Odtąd do Częstochowy chętniej przyjeżdżali wybitni dyrygenci i soliści, występowały także zespoły zagraniczne m.in.: Lozańska Orkiestra Kameralna, Moskiewska Orkiestra Symfoniczna. Poza tradycyjnymi formami koncertów symfonicznych, kameralnych i szkolnych, Orkiestra stała się gospodarzem i organizatorem trzech festiwali: Polskiego Festiwalu Skrzypcowego im. G. Bacewicz, Ogólnopolskiego Festiwalu Jeunesses Musicales i Festiwalu Muzyki Młodzieżowej.
Orkiestra w randze filharmonii
W wyniku nowego podziału administracyjnego i utworzenia województwa częstochowskiego, zmieniła się ranga miasta, które odtąd było stolicą województwa. Wówczas Orkiestra zyskała miano Filharmonii, co było wielkim wydarzeniem w życiu kulturalnym miasta. Od tego momentu zwiększyła się liczba koncertów, zróżnicowały się również ich formy, obejmując wszystkie gatunki muzyczne, od dzieł oratoryjno-kantatowych poprzez symfoniczne, popularne i rozrywkowe do koncertów kameralnych i recitali. Powstały również instrumentalne zespoły kameralne złożone z muzyków Orkiestry. Bardzo liczną część imprez stanowiły koncerty dla dzieci i młodzieży, zarówno symfoniczne, jak i kameralne, odbywające się nie tylko w siedzibie zespołu, ale również w wielu miejscowościach województwa. Z myślą o najmłodszych organizowane były również niedzielne poranki muzyczne, które wznowiono w 2006 roku. Był to również czas koncertów wyjazdowych na terenie kraju, a także pierwszych podróży zagranicznych do Bułgarii, Czechosłowacji, Włoch, Francji i Niemiec.
Rozwój autorskich festiwali
W roku 1984 powołano festiwal „Ars Chori”, przekształcony w 1991 roku w Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”. Filharmoniczny Chór Mieszany i Chór Kameralny były kontynuatorami dobrych tradycji częstochowskiej chóralistyki. Jego pomysłodawcami byli Krzysztof Pośpiech i ks. Lucjan Nowakowski. W 1997, w 50. rocznicę śmierci Bronisława Hubermana, odbył się po raz pierwszy Festiwal Wiolinistyczny jego imienia. Festiwal kontynuuje tradycje dwóch prestiżowych festiwali częstochowskich: Festiwalu Skrzypcowego im. Grażyny Bacewicz i Jeunesses Musicales.
Od początku 1998 roku do końca roku 2002, działała przy Filharmonii Częstochowskiej Scena Operowo-Operetkowa, w ramach której odbyły się premiery m.in.: G. Donizettiego „Don Pasquale”, St. Moniuszki „Straszny dwór” i „Halka”, W. A. Mozarta „Wesela Figara”. Filharmonia Częstochowska stała się również współorganizatorem Międzynarodowego Festiwalu Piosenki „Majowa Nutka”, a także organizatorem Festiwalu Jazzu Tradycyjnego, którego pierwsza edycja odbyła się w maju 2002 roku – Ist Hot Jazz Spring Częstochowa 2002. Od roku 2008 Filharmonia Częstochowska włącza się w przywracanie pamięci o rodzeństwie Jana, Edwarda i Józefiny Reszków – słynnych na całym świecie w XIX wieku śpiewaków, którzy swe losy związali z naszym regionem. We wrześniu 2012 roku rozpoczął działalność Chór Filharmonii Częstochowskiej „Collegium Cantorum” pod dyrekcją Janusza Siadlaka. Prócz działalności we własnej siedzibie, Orkiestra występuje gościnnie w kraju i za granicą m.in. we Włoszech, Hiszpanii, Austrii, Francji, Niemczech, Holandii, Szwecji i Korei Południowej.
Orkiestra Filharmonii Częstochowskiej niejednokrotnie zapewniała oprawę muzyczną imprezom o zasięgu międzynarodowym: Kongres Mariologiczny (1990r.), Światowy Kongres Polonii Medycznej (1991r.), Światowy Dzień Młodzieży z udziałem papieża Jana Pawła II (1991r.). Od marca 2010 roku do października 2012 roku gmach Filharmonii Częstochowskiej był modernizowany. Podczas oficjalnej inauguracji działalności po tej przerwie, Filharmonia Częstochowska otrzymała oficjalnie imię Bronisława Hubermana.
Artykuł powstał na podstawie: W. Malko, „70 lat Orkiestry Symfonicznej w Częstochowie”, Częstochowa, 2015; www.filharmonia.com.pl.
KG