Jednym z ciekawszych obszarów Ziemi Częstochowskiej jest Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Został on powołany celem ochrony i zachowania jego wyjątkowych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych oraz udostępnienia tych wartości dla turystyki.
Tereny te są atrakcyjne ze względu na urozmaicone ukształtowanie powierzchni. Znajdziemy tu wypiętrzenia skalne, jary, wąwozy, jaskinie, schroniska skalne powstałe w skałach wapiennych na skutek zjawisk krasowych (wymywanie przez wodę skał wapiennych). Zmieniające się warunki klimatyczne w minionych epokach wytworzyły bogatą mozaikę gleb, a co za tym idzie bogatą szatę roślinną i zwierzęcą. Ziemia ta jest rajem dla speleologów. Na obszarze Parku Krajobrazowego “Orlich Gniazd” znajduje się ok. 500 jaskiń i schronisk. Najgłębsza jaskinia “Studnisko” osiąga głębokość 75,5 m, a najdłuższą jaskinią jest jaskinia “Wierna” 1020m. Znajdują tu schronienie nietoperze (11 gatunków), pajęczaki i niektóre owady.
Tereny te są doskonałe do prowadzenia turystyki pieszej i rowerowej. Znajdą tu rozrywkę zwolennicy sportów wspinaczkowych i motolotniarze. Są tu doskonałe miejsca do przeprowadzania zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży.
Ten, kto chce odpocząć od zgiełku i hałasu znajdzie tu masę cichych i przepięknych miejsc, gdzie odda się medytacjom lub będzie podziwiać cuda przyrody.
Naszą wędrówkę proponuję rozpocząć we wsi Złoty Potok w gminie Janów.
Jednym z ciekawszych obszarów Ziemi Częstochowskiej jest Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Został on powołany celem ochrony i zachowania jego wyjątkowych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych oraz udostępnienia tych wartości dla turystyki.
Tereny te są atrakcyjne ze względu na urozmaicone ukształtowanie powierzchni. Znajdziemy tu wypiętrzenia skalne, jary, wąwozy, jaskinie, schroniska skalne powstałe w skałach wapiennych na skutek zjawisk krasowych (wymywanie przez wodę skał wapiennych). Zmieniające się warunki klimatyczne w minionych epokach wytworzyły bogatą mozaikę gleb, a co za tym idzie bogatą szatę roślinną i zwierzęcą. Ziemia ta jest rajem dla speleologów. Na obszarze Parku Krajobrazowego “Orlich Gniazd” znajduje się ok. 500 jaskiń i schronisk. Najgłębsza jaskinia “Studnisko” osiąga głębokość 75,5 m, a najdłuższą jaskinią jest jaskinia “Wierna” 1020m. Znajdują tu schronienie nietoperze (11 gatunków), pajęczaki i niektóre owady.
Tereny te są doskonałe do prowadzenia turystyki pieszej i rowerowej. Znajdą tu rozrywkę zwolennicy sportów wspinaczkowych i motolotniarze. Są tu doskonałe miejsca do przeprowadzania zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży.
Ten, kto chce odpocząć od zgiełku i hałasu znajdzie tu masę cichych i przepięknych miejsc, gdzie odda się medytacjom lub będzie podziwiać cuda przyrody.
Naszą wędrówkę proponuję rozpocząć we wsi Złoty Potok w gminie Janów.
Przechodzimy przez bramę w wysokim murze i naszym oczom ukazuje się staw “Irydion,” a za nim bieli się Pałac Raczyńskich, który został wybudowany przez Wincentego Krasińskiego, a przebudowany przez Raczyńskich. Wejścia do pałacu pilnują dwa lwy podtrzymujące herby rodów.
Obecnie w pałacu mieści się oddział Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Można tu obejrzeć ciekawe wystawy: astronomiczną, geologiczną, historyczną (dzieje tych terenów) i dendrologiczną.
Obok pałacu znajduje się dworek rodziny Krasińskich. Właśnie tu, w roku 1857 przebywał polski poeta Zygmunt Krasiński. Tu też zmarła jego najmłodsza, ukochana czteroletnia córka Elżbieta. Dziś w dworku możemy obejrzeć wystawę poświęconą poecie oraz wystawę ptactwa występującego na tym terenie.
Te dwie omawiane budowle znajdują się w pięknej scenerii starego parku z zabytkowym drzewostanem oraz szemrzącą wodą stawu “Irydion”.
Na terenie parku możemy odwiedzić pasiekę dydaktyczną, gdzie w ulu z przeźroczystego tworzywa można podglądać pracowite życie pszczół.
Dalej, opuszczając park przez boczną bramę, udajemy się w kierunku wsi, gdzie nieopodal stawu “Guców” możemy zwiedzić zabytkowy kościół, którego historia sięga 1258r.
Idąc dalej w stronę Żarek, zmęczeni turyści mogą odpocząć przy kąpielisku “Amerykan”, woda zachęca czystością , a odbijające się w wodzie okazałe sosny cieszą oko, można też przyglądać się pływającym majestatycznie po tafli wody łabędziom i kaczkom krzyżówkom.
Po odpoczynku i zregenerowaniu sił ruszamy w dalszą drogę. Oznaczonymi szlakami wijącymi się między pięknym drzewostanem leśnym, gdzie królują buki wchodzimy w przepiękną krainę Rezerwatu Parkowe. Między drzewami prześwitują wypukłe formy białych ostańców zbudowanych z wapieni (okresu górnej jury). Oprócz buków spotkamy tu jodły, jawory, graby, wiązy, dorodne sosny, sosny wejmutki (Pinus strobus), dęby, lipy szerokolistne ( Tilia platyhylus), a nad brzegami stawu Zielonego przeglądają się w wodzie olsze szare (Alus incana) i brzozy.
W niższym piętrze krzewów możemy oglądać bzy koralowe (Sambucus racemosa), irgę zwyczajną (Cotoneaster itegerrimus), czereśnię dziką (Prunus avium), trzmielinę , czeremchę zwyczajną (Prunus padus). Największy obszar rezerwatu stanowi buczyna sudecka. Porasta ona zbocza wzgórz wapiennych.
Wiosną (kwiecień, maj), gdy listki buków nieśmiało się rozwijają mrugając do nas soczystą zielenią możemy podziwiać poszycie, które wygląda niczym ogromny dywan utkany z przepięknych kwiatów. Zwartymi płatami kwitnie śnieżyczka przebiśnieg(Galanthus nivalis), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), między nimi kępki przylaszczek pospolitych (Hepatica nobilis), fiołków wonnych (Viola odorata).
Idąc głębokim parowem, który nazwałam “Aleją grabową” , bo właśnie te drzewa tu dominują możemy podziwiać odsłoniętą plontaninę korzeni, między którymi porastają różne mszaki i kępki szczawika zajęczego (Oxalis acetosella). Później dochodzimy do “Osiedla Wały”. W XIII wieku znajdowało się tu grodzisko – najstarszy ślad bytności człowieka na tych terenach. Obecnie zostały tylko wzniesienia, które wiosną z jednej strony porośnięte są gigantyczną łąką kwitnącego czosnku niedźwiedziego (Allium ursinum), który jest panaceum na katar i ból gardła, a z drugiej strony nasze oko cieszy się widokiem kobierca fioletowo kwitnącego barwnika pospolitego (Vinea minor).
W rezerwacie Parkowe na południowych i południowo-zachodnich stokach wzniesień wapiennych rozciąga się buczyna storczykowa, gdzie wiosną możemy podziwiać storczyki: kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine), buławnika wielkokwiatowego (Cephalanthera damasonium)i mieczolistnego (Cephalathera longifolia). Po zachodniej stronie stoków między rozsianym kwieciem spotkamy rzadkiego widłaka wrońca (Huperzia selago). Wędrując po tych terenach wprawne oko może ujrzeć pasożytniczą roślinę łuskiewnika różowego (Lathraea squamaria), który korzysta z usług korzeni buków wpuszczając w głąb tkanek swoje ssawki. Znajdziemy na tym terenie duże skupiska konwalii majowej (Convallaria majalis), konwalii dwulistnej ( Maianthemum biofolium), a jak szczęście pozwoli lilię złotogłów (Lilium martagon) i wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum) . Latem natomiast, gdy liście drzew mocno się rozwiną i rzucą duży cień na kwitnące łąki pomału ustąpią one paprociom i uwidoczni się bluszcz pospolity ( Hedera helix) płożący się po dywanie z liści, wchodzący na skały i oplatający drzewa.
Latem i jesienią tereny te zapraszają grzybiarzy . Można tu znaleźć borowiki, kozaki, podgrzybki, kanie, opieńkę miodową ( Armillariella mellea) i wiele innych. Na uwagę zasługują te ściśle chronione: sromotnik bezwstydny (Phallus impudicus ) , smardz stożkowaty (Merchella conica), soplówka gałęzista (Hericium ramosum), mądziak psi (Mutinus caninus) i malinowy (Mutinus ravenelli) flagowiec olbrzymi (Meripilus gigantus),oraz monetka kleista (Oudemansiella mucida)
W rezerwacie “Parkowe” należy obejrzeć: bardzo ciekawe formy skalne: “Bramę Twardowskiego”, “Diabelskie Mosty”, z którymi wiąże się legenda o Panu Twardowskim, który uciekł na kogucie diabłu. Warto również zajrzeć do “Jaskini Niedźwiedziej”, gdzie znaleziono kości niedźwiedzia jaskiniowego, a która obecnie jest schronieniem dla nietoperzy.
Obowiązkowo każdy turysta musi udać się nad źródła “Elżbiety” i “Zygmunta”, z których wybija woda jurajska, kusząca swoją krystalicznością i wybornym smakiem. W wodzie tej znajdują schronienie organizmy reliktowe: ślimak górski – źlódlarka karpacka (Bithinella austiaca), wypławek alpejski (Planaria alpina), kiełż zdrojowy (Gammarus pulex). Źródło “Zygmunta” jest ostoją dla endemicznej rośliny warzuchy polskiej (Cochlearia polonica). Wody tych źródeł dają początek Wiercicy – rzeki zasilającej stawy najstarszej na kontynencie europejskim pstrągarni z 1881r. Do tej pory produkuje się tu pstrąga tęczowego (Salmo gairdneri)i źródlanego (Salvlnilus fontinalis) , którego serdecznie polecam na kolację po dniu pełnym wrażeń.
Niedaleko rezerwatu “Parkowe” znajduje się drugi znacznie mniejszy, ale równie ciekawy rezerwat “Ostrężnik”. Przechodząc między gęstwiną drzew ukazuje się naszym oczom wysokie zbocze wapiennej góry, na szczycie której zachowały się do dziś ruiny tajemniczego zamku z XIV wieku U podnóża nagiego cypla skały zamkowej znajduje się niczym brama łukowate wejście do jaskini “Ostrężnickiej”. Pośrodku schroniska wyrasta skalna półkolumna, która rozdziela jaskinię na dwa korytarze, prowadzące do systemu wąskich korytarzy i niewielkich komór. Zbocza wzgórza porasta żyzna buczyna sudecka, której poszycie wiosną rozkwita śnieżyczką, przebiśniegiem, konwalią majową, przylaszczką. A na szczególną uwagę zasługują: storczyk bezzieleniowy, kokorycz pełna (Corydalis solida) i pusta (Corydalis bulbosa) i coraz rzadsza kokorycz wątła (Corydalis intermedia). Między skałami wije się bluszcz pospolity, a swoje liście jak pióropusze rozkłada paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare) i różne gatunki zanokcic. U podnóża zbocza od strony północnej wybija jak piaskowy wulkan “Źródło Zdarzeń”, które nie zawsze możemy oglądać, ponieważ jest źródłem okresowym. Dawne legendy mówiły, że obfity wypływ wody wróży ważne wydarzenia historyczne. Dawniej też ludzie mieli przekonanie, że gdy “źródło nie płynie będzie urodzaj, a im więcej woda wylewa będzie większy nieurodzaj”. Dzisiaj przesąd mówi, że pojawienie się wody w źródle jest zapowiedzią nadchodzących nieszczęść i klęsk narodowych. W lecie 2002r. wody źródła wybiły najobficiej, a co one wróżą zobaczymy.
Goszcząc w gminie Janów warto zwiedzić wieś Siedlec. Otoczona wapiennymi ostańcami, pagórkami porośniętymi borem mieszanym, który zaprasza na maliny, poziomki, jagody i grzyby. Nieopodal lasu znajdują się kamieniołomy wapienia- urokliwe o każdej porze roku, ale najpiękniej wyglądają od maja do lipca, gdzie między białymi kamieniami wyrastają czerwone maki polne, maruna bezwonna ( Maticaria inodora)i chaber bławatek (Centaurea canus) Przyglądając się odkrytym kamieniom, przy odrobinie szczęścia zauważyć można skamieniałości dawnych organizmów, a najczęściej amonitów. Powyżej kamieniołomu między polami znajdują się nieużytki. Cienka, piaszczysta warstwa gleby nie nadaje się pod uprawę, ale porastająca je roślinność to istna eksplozja barw.
Najwyżej swe łodygi wynosi starzec jakubek (Snecio jacobaea) z żółtymi koszyczkami zebranymi w baldachokształtną wiechę, nieco niższy wyrasta chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa) zakwitający czerwono-fioletową barwą, między nimi kołyszą się na wietrze biało kwitnące baldachy leczniczych roślin baldaszkowatych i lekko fioletowa świerzbnica polna (Knautia arvensis). Nisko wyrastają, coraz rzadziej spotykane kępy kocanki piaskowej ( Helichrysum arenarium), której kuliste koszyczki kwiatowe przybierają barwę żółtą lub pomarańczową. Tuż nad ziemią mieni się ciemno-różowymi kwiatami goździk kartuzek (Danthus carthusianorum) lub chabrowa ostróżeczka polna ( Consolida regalis). Licznie występuje płożący się rozchodnik ostry (Sedum acre) i pachnąca macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum). Są też gatunki lecznicze: świetlik łąkowy (Euphrasia rostkoviana), krwawnik pospolity (Achillea millefolium) czy dziurawiec (Hypericum sp.)
Te kolorowe nieużytki są istnym rajem dla motyli. Całymi “obłokami” fruwają: kraśniak sześcioplamek (Zygaena filipendulae) i zmienny (Zygaena ephialtus) oraz modraszki siwik (Polyommatus coridon), adonis (Polyommatus bellargus), ikar (Polyomatus icarus). Często gości na tych terenach rusałka pawik (Inachis io), rusałka pokrzywnik (Aglais urticae), a rzadziej polowiec szachownica (Melanargia galathea), dostojka malinowiec (Agynnuis paphia), a nawet tak rzadki paź żeglarz (Inphiclides podalirius). Na kamieniach między roślinnością wygrzewają się jaszczurki zwinki (Lacerta agilis), a w zacienionych leśnych kępach spotkać możemy liczne płazy.
Jest tu również “Pustynia Siedlecka”, na której występuje zjawisko lotnych piasków.
Bardzo ciekawym rezerwatem, bogatym w ostańce i liczne schroniska i jaskinie jest rezerwat leśny “Sokole Góry” w gminie Olsztyn.
Znajduje się tu unikalna, endemiczna i reliktowa fauna podziemna.
Poza rezerwatem u podnóża góry “Biakło” i “Góry z Krzyżem” oraz wzgórza z ruinami zamku w Olsztynie porastają murawy kserotermiczne z ciekawą florą i fauną. Znaleźć tu można zawilca wielkokwiatowego (Anemone sylvestris), a w szczelinach między wapiennymi skałami rosną rojnik pospolity (Jovibarba sobolifera), skalnica gronkowa (Saxifraga), zanokcice oraz występująca w ruinach zamkowych endemiczna roślinka -przytulia krakowska (Galium cracoviense).
Te piękne miejsca można obejrzeć przemierzając je pieszo, na rowerze lub z grzbietu konia, poruszając się po dobrze oznaczonych szlakach turystycznych.
Dobra baza noclegowa zaprasza na dłuższe pobyty. W rezerwatach “Parkowe” i “Ostrężnik” znajdują się ścieżki edukacyjne z opisami na planszach, co ułatwi dokładniejsze poznanie tych terenów.
Zapraszam szczególnie mocno nauczycieli z dziećmi i młodzieżą, bo na tym terenie można wspaniale realizować ścieżki międzyprzedmiotowe, Można tu zgłębiać tajniki historyczne, patriotyczne, literackie, geologiczne i biologiczne.
BARBARA WCZEŚNIAK