Jeden z najpiękniejszych zakątków Polski – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (zwana również Jurą) tworzy zwężający się ku północy pas o długości 160 km, średniej szerokości 20 km i przeciętnej wysokości 350 metrów. Są jednak i miejsca wyżej położone: Góra Zborów (462 m n.p.m.), Góra Janowskiego (540 m n.p.m.), Skałka (502 m n.p.m.).
Wśród wielu atrakcji jedna jest szczególna. Zamki warowne, tzw. Orle Gniazda wzniesione z kamienia wapiennego na szczytach wapiennych wzgórz, przepięknie wkomponowane są w otaczające je skały. Powstały głównie za czasów Kazimierza Wielkiego. Tworzyły linię zamków i strażnic obronnych na granicy państwa między Małopolską, a należącym wówczas do księstw czeskich, Śląskiem. Niestety, poza Wawelem, Pieskową Skałą, Będzinem i Jasną Górą, oglądać możemy tylko ruiny. Przyczyną upadku większości zamków w XVII i XVIII wieku była głównie degradacja polityczna i ekonomiczna Polski pogłębiona rozbiorami oraz najazdami szwedzkimi. Średniowieczne budowle opuszczano na rzecz wygodniejszych pałaców. Stare budowle rozbierano, częściowo wykorzystując kamień do budowy dróg czy kościołów.
Wzdłuż linii zamków i wież obronnych od Krakowa do pozwalający poznać zabytki architektury i najpiękniejsze krajobrazy wyżyny. Nazwano go Szlakiem Orlich Gniazd. Prowadzi przez Kraków, Ojców, Olkusz, Rabsztyn, Klucze, Bydlin, Smoleń, Pilicę, Ogrodzieniec, Podlesice, Bobolice, Mirów, Okrężnik, Potok Złoty, Olsztyn do Częstochowy. Jego przedłużeniem jest szlak Jury Wieluńskiej, wiodący przez najciekawsze zakątki Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej od Częstochowy do Wielunia.
Innym, również charakterystycznym elementem krajobrazu Jury są jaskinie, jest ich tu około 900, a więc ponad połowa znanych w Polsce. Największe ich zgrupowania znajdują się w okolicach Ojcowa, Strzegowej, Trzebniowa, w Dolinie Wiercicy, Sokolich Górach oraz w okolicach Działoszyna.
Najgłębszymi jaskiniami wyżyny są: Studnisko w Sokolich Górach (75,5 m), Januszkowa Szczelina koło Rabsztyna (57 m), Szczelina Piętrowa koło Niegowej (45 m) i Wiercica koło Potoku Złotego (37 m). Najdłuższymi są: system jaskiniowy Szachownica koło Działoszyna (ok. 1000 m), Jaskinia Wierzchowska koło Ojcowa (ok. 700 m) i Nietoperzowa w Łazach (376 m).
Niewiele jednak jaskiń udostępnionych jest do zwiedzania. Wśród nich najbardziej znana Grota Łokietka w Ojcowie oraz Jaskinia Wierzchowska Górna. Pamiętać należy, że prawie wszystkie jaskinie są objęte ochroną i ich przepiękne nacieki kalcytowe w formie stalaktytów, stalagmitów, żeber czy makaronów możemy tylko podziwiać z pewnej odległości.
RN