Po II rozbiorze Polski okolice Częstochowy należały do Prus (1793-1807). Częstochowa jako stolica powiatu wchodziła w skład prowincji Prusy Południowe (Sudpreussen). Po kongresie wiedeńskim (1815) należała do Królestwa Polskiego i wchodziła do pow. wieluńskiego. W roku 1867 utworzono pow. częstochowski, należący do guberni piotrkowskiej.
POWIAT CZĘSTOCHOWSKI. Po II rozbiorze Polski okolice Częstochowy należały do Prus (1793-1807). Częstochowa jako stolica powiatu wchodziła w skład prowincji Prusy Południowe (Sudpreussen). Po kongresie wiedeńskim (1815) należała do Królestwa Polskiego i wchodziła do pow. wieluńskiego. W roku 1867 utworzono pow. częstochowski, należący do guberni piotrkowskiej.
W odrodzonej Polsce, powiat o pow. 1.855 km2 pozostał w dawnych granicach i od 14 VIII 1919 r. wchodził w skład woj. kieleckiego. Od 1 I 1933 r. siedziba powiatu stała się starostwem grodzkim. W latach 1928-1939 przyłączono do miasta m.in. Ostatni Grosz, Raków, Lisiniec, Stradom, osadę Mirów, folwark Kamień i część Błeszna. Obok organów państwowych funkcjonował samorząd – Sejmik Powiatowy i Wydział Powiatowy w Częstochowie (1919-1939). Pierwszy stanowił organ uchwałodawczy i kontrolujący, a drugi był organem wykonawczym. Sejmik Powiatowy składał się z delegatów miast i gmin (po 2 z każdej gminy) wybieranych przez rady miejskie i gminne. Przewodniczącym Wydziału Powiatowego Sejmiku Częstochowskiego był starosta powiatowy.
W związku ze zmianą ustroju władz samorządowych, w 1933 r. w miejsce Sejmiku Powiatowego wprowadzono Radę Powiatową. Do zadań Wydziału Powiatowego należało m.in. zatwierdzanie budżetów i nadzorów nad gospodarką gmin, prowadzenie spraw związanych z opieką zdrowotną, oświatą i kulturą, spraw budowlanych, budowy i utrzymania dróg oraz sprawowanie opieki nad bezrobotnymi.
W czasie II wojny światowej (1939-1945) pow. częstochowski został podzielony granicą. Zachodnie gminy zostały włączone do III Rzeszy, a Częstochowa z pozostałymi gminami powiatu przyłączona do pow. radomszczańskiego w dystrykcie radomskim w Gen. Gubernatorstwie. Tym samym pow. częstochowski został zlikwidowany.
Dekret PKWN z 21 VIII 1944 r. jako organy wykonawcze administracji ogólnej I instancji ustanowił starostwa powiatowe. Do 1950 r. funkcjonowały starostwa powiatowe, a w miastach i gminach działały zarządy miejskie i gminne. Stan ten zmieniła ustawa z 20 V 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, wprowadzając “prezydia rad narodowych” w miejsce starostwa powiatowego i zarządów miejskich i gminnych.
W 1950 r. pow. częstochowski został włączony do woj. katowickiego. W 1952 r. dokonano jego podziału na dwa powiaty: kłobucki i częstochowski (o pow. 985 km2). W latach 1952-1968 na terenie pow. dokonywane były wielokrotne zmiany terytorialnego podziału administracyjnego . Z pow. radomszczańskiego przyłączono gromady: Broniszew Nowy i Broniszew Stary, Grabówkę Cykarzewska, Jamno i Knieję; z pow. włoszczowskiego gromady: Lgoczanka, Sokole Pole, Teodorów; z zawierciańskiego: Rudnik Mały i Rudnik Wielki, a z kłobuckiego gromadę Kalej.
Równolegle postępował proces odwrotny, w wyniku którego włączono 12 miejscowości, łącząc je z innymi jednostkami administracyjnymi. Do pow. zawierciańskiego przekazano wieś Dębowiec, do lublinieckiego Herby, a do myszkowskiego Suliszowice.
Od 1958 r. rozpoczęto zgodnie z wnioskami Prezydium PRN w Częstochowie prace nad zmniejszeniem liczby gromad. Ostatecznie pozostało ich 22 (z 44 istniejących). Do największych gromad należały: Janów (13.068 ha) i Olsztyn (10.891 ha), a najmniejszymi były: Dźbów (1344 ha) i Kamienica Polska (2497). W 1970 r. pow. 85 km2 i 115,6 tys. mieszkańców.
Z dniem 1 I 1973 r. zostały zniesione prezydia miejskich i gromadzkich rad narodowych, a na ich miejsce wprowadzono urzędy miejskie i gminne. Ustawa z 28 V 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa, wprowadziła podział na gminy, miasta i gminy, miasta. Nastąpiła wówczas likwidacja powiatu.
W wyniku reformy administracyjnej w III RP, z dniem 1 stycznia 1999 r. powstał powiat w obecnym kształcie o pow. 1519 km2, będący pod względem obszaru największym w woj. śląskim. Powiat ten składa się z 16 gmin: Blachownia (miasto od 1967 r.) o pow. 68 km2, Dąbrowa Zielona – 100 km2 powierzchni, Janów – pow. 146 km2, Kamienica Polska – 45 km2, Kłomnice – gmina rolnicza o pow. 148 km2, Koniecpol – o pow. 146 km2, Konopiska – pow. 78 km2, Kruszyna – pow. 93 km2, Lelów – pow. 127 km2, Mstów – pow. 119 km2, Mykanów – pow. 141 km2, Olsztyn – pow. 109 km2, Poczesna – gm. o charakterze przemysłowo-rolniczym ma 60 km2 pow., Przyrów – pow. 80,4 km2, Rędziny – pow. 41,21 km2, Starcza, najmniejsza z gmin w powiecie ma 20 km2 powierzchni, a w 2001 liczyła ok. 2800 mieszkańców.
BOGDAN SNOCH