Na chwałę ojczystej kultury
Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Pierwszą część o ważnych, narodowych rocznicach, przypadających na rok 2013, poświęconą głównie wydarzeniom politycznym, przedstawiłem w oświadczeniu sejmowym 3 stycznia 2013 r. Pora na część drugą, już zapowiedzianą i rekomendowaną nie jako uzupełnienie bądź glosa, lecz jako równoprawną i komplementarną opowieść, osnutą wokół równie fundamentalnych rocznic, przywołanych tym razem i sposobem na chwałę wielkości i ciągłości polskiej kultury narodowej.
Ten świetny szereg dat niechaj rozpocznie rok 1113, gdy Gall Anonim zapełniał pierwsze karty swej ?Kroniki polskiej?. To właśnie wtedy, 900 lat temu została po raz pierwszy zapisana myśl, już stale i konstytutywnie towarzysząca dziejom polskiego narodu. Pisał zatem Gall o Polsce jako o kraju obfitującym we wszelkie dobra, mającym za sąsiadów zarówno państwa pogan, jak i chrześcijan, który był w tych okolicznościach „wielokrotnie napadany przez wszystkie naraz i każdy z osobna, nigdy przecież nie został przez nikogo ujarzmiony w zupełności”. Jak pisze prof. Włodzimierz Bernacki, taka teza postawiona przez Galla będzie już stale obecna w polskim pisarstwie wszystkich kolejnych wieków.
Wśród całości polskich narodowych wspomnień w 2013 r. pierwszeństwo posiada 150. rocznica wybuchu Powstania Styczniowego, rozpisanego w naszej ojczystej kulturze dziesiątkami, setkami i tysiącami świadectw. Ale na pewno dwa spośród nich, powstałe w pierwszym roku Powstania: „Fortepian Chopina” Cypriana Kamila Norwida i cykl „Polonia” Artura Grottgera osiągnęły pułap artystycznego geniuszu.
Tak bliska moralnie i ideowo Powstaniu Styczniowemu 600. rocznica unii horodelskiej przypomina o wielkiej, cywilizacyjnej, europejskiej misji Polski, kiedy to właśnie w 1413 r. z naszych rąk Żmudź otrzymała światło Chrystusowej wiary. A 450 lat temu król Zygmunt August jako dziedzic unii w Krewie i Horodle, tym samym powodowany, wydaje 7 lipca 1563 r. przywilej wileński, w którym dopuszcza prawosławnych do najwyższych godności na Litwie. W Koronie te prawa prawosławni posiedli już wcześniej.
Dat z naszego kulturowo-cywilizacyjnego dziedzictwa przypada w 2013 r. znacznie więcej. 850 lat temu polski rycerz krzyżowy Jaksa z Miechowa po powrocie z Ziemi Świętej ufundował klasztor Bożogrobców w Miechowie, a założenie powstającego miasta oparł na planach Jerozolimy.
700 lat temu, 23 kwietnia 1313 r., w dokumentach księcia Siemowita II rawskiego po raz pierwszy pojawia się wzmianka o Warszawie.
W 1763 r., lat temu 250, rozpoczęły się prace – trwające lat 25 – przy budowie organów w Oliwie.
Dwusetna rocznica śmierci – 8 lutego 1813 r. – Tadeusza Czackiego przypomina o zasługach tego współzałożyciela Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie i założyciela przesławnego Liceum Krzemienieckiego.
Rocznice upamiętniające chwałę I Rzeczypospolitej zakończmy symbolicznym przypomnieniem chwil, gdy Polska stawała u wrót niepodległości. 100 lat temu, 29 stycznia 1913 r., swe podwoje otworzył i działalność zainaugurował inscenizacją ?Irydiona? Zygmunta Krasińskiego Teatr Polski w Warszawie. Wspomina się przy tej okazji reżyserię Arnolda Szyfmana, muzykę Ludomira Różyckiego, rzadziej jakoś odtwórcę roli tytułowej Józefa Węgrzyna, jak chce wielu: najwybitniejszego aktora w historii polskiego teatru. Setną rocznicę powstania Teatru Polskiego jego obecny dyrektor Andrzej Seweryn uczcił własną – i to ważną i wartościową – interpretacją „Irydiona”. To nie gest ani ukłon, lecz mądry szacunek okazany narodowej tradycji.
Teatr Polski w Warszawie powstał 100 lat temu, dosłownie w pierwszych dniach 1913 r. A w ostatnich dniach tegoż samego 1913 r. – też już niebawem 100 lat temu – polscy harcerze zostali zaproszeni na III zlot skautowy Imperium Brytyjskiego w Birmingham. Polski nie było na mapie Europy; polscy skauci traktowani byli jednakowoż jako jednolita delegacja kraju, występowali pod polską flagą a przed wejściem do polskiego obozu widniał nawet napis: Poland. Dziękuję uprzejmie.
Szymon Giżyński
Prawo i Sprawiedliwość
21 lutego 2013 r.
r