Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
Pochodzi z rodziny brzozowatych – betulaceae. W różnych regionach kraju zwana też krótko: brzozą, brzozą białą lub brzeziną.
Oprócz brzozy brodawkowatej (gruczołkowatej) występują w Polsce jeszcze brzoza omszona i mało znaczące gatunki, jak brzoza karpacka, ojcowska, niska i karłowata.
Brzoza brodawkowata występuje w całym kraju. Pod względem wymagań siedliskowych jest mało wybredna. Jest to gatunek pionierski, torujący drogę innym drzewom. Nie jest drzewem tworzącym samodzielne drzewostany, a stanowi składnik zespołów wielogatunkowych. Jej obecny udział w naszych lasach wynosi około 2 proc. i ma tendencje wzrostowe. Opuszczone, nieużytkowane rolniczo grunty V i VI klasy na terenie regionu częstochowskiego zalesione są samoczynnie przez brzozę i młodniki te stanowią około 85 proc. składu tego gatunku. Lepszeto, niż leżące odłogiem nieużytki porośnięte trawą i chwastami, wypalane wiosną przez nierozsądnych właścicieli.
Młodniki brzozowe z samosiewów stanowią w niektórych wsiach pokaźne powierzchnie przekraczające dziesiątki hektarów. Brzoza jest gatunkiem dorastającym do 30 metrów wysokości. Korona silnie rozgałęziona (rozrośnięta), a z konarów zwisają cienkie gałązki pokryte licznymi brodawkami gruczołami żywicznymi. U dorosłych drzew kora jest biała łuszcząca się okrężnie. Kwiaty są niepozorne, bez okwiatu, a owocem jest oskrzydlony orzeszek.
Drewno brzozy znajduje wielostronne zastosowanie we wszystkich postaciach; od sortymentów grubszych, poprzez cienkie żerdzie, do chrustu włącznie. Z brzozy pozyskuje się sklejkę lotniczą, jest też stosowane szeroko w meblarstwie oraz jako bardzo dobry surowiec do przerobu chemicznego.
W przypadku naszego zainteresowania surowcem będą liście brzozy, a wcześniej pączki i sok brzozowy pozyskiwany wiosna z młodych pędów lub pnia. Liście brzozy i pączki zawierają żywicę, olejki eteryczne, flawonoidy, garbniki, saponiny i kwasy organiczne.
Liście brzozy działają moczopędnie, stosowane są też w obrzękach na tle niedomogi nerkowo-krążeniowej, w kamicy nerkowej, ponadto w niektórych chorobach skóry (w łojotoku, trądziku). Pączki brzozowe stosowane bywają jako łagodne środki moczopędne i odkażające drogi moczowe.
W lecznictwie ludowym pozyskiwane są ponadto jak już wspomniałem sok brzozowy i kora z której w wyniku suchej destylacji otrzymuje się dziegieć, który stosowany był (a może jeszcze jest) jako lek przeciw świerzbowi i grzybicom skóry. Sok brzozowy jest lekiem ogólnie wzmacniającym, regulującym przemianę materii i zwiększającym odporność organizmu. Na wschodzie przefermentowany sok stanowi napój orzeźwiający w postaci tzw. kwasu brzozowego. I jeszcze jeden pożytek z brzozy, może kontrowersyjny, ale wielu ludzi od dziesiątków lat stosuje go w leczeniu nowotworów. Są to guzkowate narośla wytworzone przez pasożytniczy grzyb (Inonotusobliguns), gdzie drzewo brzozy jest przerośnięte plechą grzyba. Narośla guzkowate suszy się, miele i odpowiednio zaparza i ta miksura uważana jest za lek przeciwnowotworowy.
Studiując przed laty na Wydziale Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego pamiętam z wyjazdów na ćwiczenia z botaniki leśnej, że leśnicy pozyskiwali owego grzyba i dostarczali do sklepów zielarskich. W wyniku badań farmakologicznych stwierdzono niezbicie, że narośl brzozy wykazują działanie ogólnie wzmacniające, zwiększając odporność organizmu. Działają też przeciwzapalnie na błony śluzowe – przewodu pokarmowego i narządów rodnych. Kto w leczeniu choroby nowotworowej wyczerpał wszystkie możliwości klasycznego leczenia łącznie z chemią i naświetleniami, może spróbować grzyba brzozowego, oczywiście w porozumieniu z lekarzem. Dokładne stosowanie wspomnianego grzyba podają książki zielarskie.
FRANCISZEK KASPRZAK