Nerki są parzystym narządem umiejscowionym głęboko w jamie brzusznej w przestrzeni pozaotrzewnowej w okolicy lędźwiowej. Stanowią część układu moczowego złożonego z nerek i dróg moczowych (układy kielichowo-miedniczkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa). Podstawową jednostką czynnościową nerki jest tzw. nefron. Składa się on z kłębuszka nerkowego, spełniającego funkcję filtracyjną, oraz systemu kanalików krętych i prostych oraz cewki zbiorczej, w którym odbywają się procesy biernej i czynnej resorpcji zwrotnej oraz biernej i czynnej sekrecji. W każdej ludzkiej nerce jest około 1,2 mln nefronów.
Pomimo małej wielkości (ok. 150g każda) spełniają bardzo ważną funkcję
w organizmie. Oprócz potocznie znanego działania jako „filtru” pełnią przede wszystkim rolę regulatora odpowiedzialnego za utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego organizmu. Fizjologiczną rolę nerek można przedstawić w skrócie jako:
1. Utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej
2. Utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej
3. Usuwanie produktów przemiany materii
4. Regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej
5. Regulacja gospodarki humoralnej
6. Regulacja gospodarki hormonalnej
Mówiąc najprościej nerki prawie natychmiast reagują na każdą zmianę w ilości wody ogólnoustrojowej i zawartych w niej składników. To, co jest niepotrzebne lub w nadmiarze usuwają, a to co potrzebne lub w niedoborze zatrzymują lub wchłaniają zwrotnie. Dzięki temu przy prawidłowej czynności nerek wszystkie narządy i tkanki mogą pracować w stałych optymalnych warunkach, co jest niezbędne do ich prawidłowego działania.
Nerki są narządem miąższowym wrażliwym na działanie wielu niekorzystnych czynników zapalnych i niezapalnych. Dlatego ich patologia jest spowodowana zarówno pierwotnymi chorobami nerek, jak i ich uszkodzeniem w przebiegu innych chorób.
Pierwotne choroby nerek dzielimy na kłębuszkowe i śródmiąższowe. Choroby kłębuszków to przede wszystkim zapalenia ostre i przewlekłe. Są to schorzenia o różnych przyczynach i postaciach morfologicznych. Najczęściej powodują je infekcje bakteryjne oraz procesy autoimmunologiczne. Choroby śródmiąższowe (dawniej określane jako odmiedniczkowe) wywołane są przez czynniki infekcyjne albo toksyczne. Do czynników uszkadzających należą również złogi (tzw. kamienie) wytrącające się w moczu i odkładające w miedniczce nerkowej, a w rzadkich przypadkach w ścianie kanalików nerkowych.
Coraz częściej spotykamy wielotorbielowatość nerek. Jest to choroba polegająca na zastępowaniu miąższu nerkowego tworzącymi się samoistnie torbielami (nie należy tej choroby mylić z nagminnie występującymi, nieszkodliwymi pojedynczymi torbielami nerek).
Osobną grupę stanowią nowotwory nerek i układu moczowego.
Wtórne uszkodzenie nerek występuje w wielu jednostkach chorobowych. Należą tu przede wszystkim cukrzyca (zwłaszcza typu 2), choroby układowe np. toczeń trzewny, choroby reumatologiczne, przewlekłe choroby zapalne powodujące amyloidozę, choroby nowotworowe spoza układu moczowego. Na osobną uwagę zasługuje rola nerek
w nadciśnieniu tętniczym. Nerki mogą być zarówno przyczyną, jak i ofiarą nadciśnienia,
w końcu nadciśnienie i choroba nerek mogą być niezależnymi procesami. Leczenie wtórnych nefropatii polega przede wszystkim na leczeniu chorób wywołujących.
Niezależnie od rodzaju choroby nerek podstawowym wskaźnikiem czynności nerek jest ich wydolność. Pod tym pojęciem rozumiemy pełną zdolność nerek do spełniania w/w fizjologicznej roli. Niestety w niektórych chorobach część chorych, w innych wszyscy chorzy przechodzą w stadium niewydolności nerek. Najczęściej określa się ją na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy. W niewydolności dochodzi do niedostatecznego oczyszczania krwi
i usuwania wody, co prowadzi do wzrostu stężenia niepotrzebnych (produkty przemiany materii) lub wręcz szkodliwych (toksyny) składników krwi i przewodnienia. Wypadają również wszystkie inne funkcje regulacyjne. Należy podkreślić, że niewydolność nerek nie jest chorobą tylko nerek, ponieważ ”zanieczyszczona” krew dociera do każdego narządu
i tkanek powodując zaburzenia ich funkcji. Wyróżniamy 2 typy niewydolności nerek: ostrą
i przewlekłą. Ostra ma zazwyczaj bardziej burzliwy przebieg, ale jest w swojej istocie odwracalna. Tzn. po zastosowaniu skutecznego leczenia nerki w pełni podejmują swoją funkcję. Przewlekła niewydolność jest procesem nieodwracalnym i postępującym, prowadzącym do nieuchronnej utraty wszystkich swoich funkcji. W okresie przed dostępnością leczenia nerkozastępczego prowadziła nieuchronnie do zgonu chorego. Niestety należy powiedzieć, że w przewlekłej niewydolności nerek, ze względu na zazwyczaj stopniowy postęp uszkodzenia nerek i uruchamianie przez organizm mechanizmów kompensacyjnych, przebieg choroby jest często bezobjawowy i chory zgłasza się do nefrologa już w bardzo zaawansowanym stadium. Dlatego tak ważne jest profilaktyczne oznaczanie kreatyninemii. Jest to na szczęście badanie ogólnodostępne i tanie.
Reasumując, choroby nerek stanowią bardzo zróżnicowaną grupę schorzeń o różnych czynnikach wywołujących i obrazie klinicznym. Ich występowanie jest częstsze, niż się powszechnie uważa. Tak jak w każdej grupie chorób im wcześniej są wykrywane, tym większa szansa na wyleczenie oraz niedopuszczenie do rozwoju lub spowolnienie naturalnego przebiegu niewydolności nerek i tym samym późniejsze rozpoczęcie leczenia nerkozastępczego.
Dr n. med. Rafał S. Wnuk
specjalista nefrolog
R