Od II wojny do Solidarności
Okres przedświąteczny, zawsze pełen ciepłej atmosfery, choć przecież także wzmożonego wysiłku, przygotowań do godnego spędzenia tego wspaniałego czasu Bożego Narodzenia, obfitował także w całkiem inne wydarzenia. Można śmiało powiedzieć, że podczas gdy jedni szykowali się do świętowania, inni – kombinowali jak by tu to świętowanie zepsuć. Aby nie być gołosłownym, przeanalizowaliśmy, rok po roku, czasy PRL, od końca II wojny światowej aż do niemal współczesnych, do roku 1982. Zdumiewająca lektura. Oto krótkie omówienie tematów, dominujących w czasie świąt Bożego Narodzenia w czasach PRL.
1944 r. – połowa Polski pozostawała pod okupacją hitlerowską, połowa zajęta była przez Armię Sowiecką. 16 XII Niemcy rozpoczęli ofensywę na Ardenach. PKWN, odgrywający rolę rządu na terenach zajętych przez Sowietów, został uznany, 26 XII, przez pierwszy rząd zachodni – rząd francuski Charlesa de Gaulla. Żołnierze AK z Lubelszczzny święta spędzali w więzieniu na Zamku Lubelskim.
1945 r. – 13 XII zakończył obrady I Zjazd PPR. Politykę partii wyznaczały słowa Gomułki: “Pamiętajcie, że walka z reakcją pozostaje również nadal głównym zadaniem pepeerowców i każdego demokraty (…) Kto nie chce zwalczać reakcji (…) – ten nie może być demokratą”.
1946 – 18 XII Stanisław Mikołajczyk zlożył memoriał do rządów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego zarzucający władzom dyskryminację PSL.
1947 – 17 XII zakończył obrady kongres PPS odbywający się pod hasłem “PPS była, jest i będzie potrzebna narodowi polskiemu”. 1948 – 15-21 XII kongres zjednoczeniowy PPS z PPR. PPS przestała być potrzebna “narodowi polskiemu”. 29 XII likwidacja systemu kartkowego połączona z drastyczną podwyżką cen.
1949 – uchwała KC PZPR wzywa do czujności wobec przenikania w szeregi partii elementów wrogich. Przed świętami działacze związkowi w różny sposób racjonowali wydawania “deficytowych”, niedostępnych na rynku towarów (np. cukru, herbaty, wędlin). Za to pod choinkę każdy mógł kupić pierwsze wydanie w języku polskim dzieł Józefa Stalina.
1950 – rząd zdecydował do 1 maja 1951 r. zlikwidować analfabetyzm i rozpocząć budowę metra w Warszawie.
1951 – przedświąteczne meldunki: minister Stefan Matuszewski zlikwidował analfabetyzm w dniu 21 XII, tego samego dnia Irena Dziklińska w odlewni huty “Zygmunt”, w dwa lata wykonała plan 6-letni.
1952 – 19 XII obradował Kongres Narodów w Obronie Pokoju; do domów wracają żołnierze AK zwolnieni amnestią z 22 XI (nie objęła ona blisko 90% więźniów stalinowskich).
1953 – 24 XII podano do wiadomości komunikat o rozstrzelaniu Ławrientija Berii, szefa NKWD, stalinowskiego kata.
1954 – 13 XII zwolniono z aresztu Władysława Gomułkę, kilka dni wcześniej rozwiązano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego.
1955 – 23 XII omówiono wyniki planu 6-letniego. Plan wykonano z nadwyżką, ale “zadania z zakresu podwyższenia stopy życiowej zrealizowano tylko częściowo”.
1956 – 10 XII antyradzieckie manifestacje w Szczecinie rozpędzone przez milicję. 17 XII umowa o statusie wojsk radzieckich stacjonujących w Polsce. Na święta do Ojczyzny wracają repatrianci ze Wschodu – do końca 1956 r. 30 tys. osób.
1957 – walka o uzdrowienie partii – według słów Gomułki – polega na uderzeniu w rewizjonizm i likwidatorstwo – trwa weryfikacja członków.
1958 – 20 XII ustawa o samorządzie robotniczym ogranicza do minimum wpływ zatrudnionych na funkcjonowanie przedsiębiorstw.
1959 – 20 XII narada w KC PZPR na temat walki z nadużyciami gospodarczymi. 24 XII powstaje Towarzystwo Przyjaźni Radziecko-Polskiej. W związku z trudnościami w pełnym zaopatrzeniu w mięso poniedziałek staje się dniem bezmięsnym.
1960 – 16 XII górnicy wydobyli 100 milionową tonę węgla, mięso w sklepach dostępne jest 2-3 dni w tygodniu, wyrok 25 lat więzienia otrzymał dyrektor garbarnii oskarżony o nadużuycia (prokuratura domagała się kary śmierci).
1961 – do czasu zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami odroczono zwolnienia z czynnej służby wojskowej (w praktyce przedłużono o rok zasadniczą służbę). 19 XII zakończono I etap budowy huty im. Lenina. Po podwyżkach cen kiełbasa zwyczajna kosztuje 25 zł/kg, płaca minimalna 700 zł
1962 – przedświąteczne apele Gomułki do związków zawodowych o aktywizację załóg w walce o lepsze wyniki ekonomiczne; do literatów o tworzenie literatury zaangażowanej po stronie socjalizmu.
1963 – przed świętami zniesiono prywatne kancelarie adwokackie, po świętach (28 XII) uruchomiono rurociąg “Przyjaźń”.
1964 – Melchior Wańkowicz został skazany na 1,5 roku więzienia za współpracę z “dywersyjną rozgłośnią radiową”; zakończono I etap budowy kombinatu petrochemicznego w Płocku.
1965 – przedświąteczna nagonka na Episkopat Polski, w związku z wystosowaniem Listu Biskupów do Episkopatu Niemieckiego, na murze Kurii Biskupiej w Częstochowie pojawił się napis “Biskupi – zdrajcy”; 23 XII wprowadzono bodźce i zachęty dla rzemiosła – bodźcem było prawo, by władze skarbowe, w ramach tzw. domiaru, mogły konfiskować prywatny majątek rzemieślników i ich rodzin.
1966 – o lepsze zaopatrzenie świątecznych stołów mają zadbać działacze kółek rolniczych – apeluje o to do nich na III Zjeździe KR Władysław Gomułka.
1967 – na X plenum KC PZPR rozmawiano o zaopatrzeniu rynku, spożycie mięsa w 1967 r. wyniosło 52,2 kg na głowę mieszkańca, rozwiązanie problemów widzi Gomułka w podwyżce cen. 21 XII Stanisław Kociołek zostaje I sekretarzem w Gdańsku, a Józef Kępa w Warszawie – przyrodnicy dostrzegają, że pomimo melioracji w Polsce dominują Kępy i Moczary.
1968 – podsumowując rok Gomułka mówi: “dzięki poparciu klasy robotniczej partia nasza zdecydowanie rozstrzygnęła na korzyść socjalizmu ostre starcia klasowe z siłami prawicy społecznej”. Jerzy Putrament, na zebraniu Związku Literatów Polskich (13 XII), ubolewa nad tolerowaniem “obcości pewnych naszych kolegów”. “Obcości się już nie toleruje – z administracji państwa od Rady Ministrów (22 XII) do organów terenowych – “obcych” się wywala.
1969 – grudzień stoi pod znakiem przygotowania Polski do uroczystych obchodów 100. rocznicy urodzin Lenina.
1970 – święta w żałobie, wojsko i milicja, na rozkaz PZPR, krwawo stłumiły protesty w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Elblągu, Słupsku… 22 XII nowy sekretarz KC PZPR Edward Gierek stwierdził, że “życie wróciło do normy”.
1971 – w grudniu obraduje VI Zjazd PZPR przyjmujący uchwałę o “dalszym budownictwie socjalizmu w Polsce”.
1972 – świąteczna wizyta Edwarda Gierka w Moskwie, na obchodach 50-lecia ZSRR, plany gospodarecze Polski i ZSRR mają być koordynowane.
1973 – “nowy system oświatowy ma opierać się na 10-letniej, powszechnej szkole średniej”, zadania gospodarczo-społeczne VI Zjazdu są wcielane w życie z wyprzedzeniem, a Gierek tradycyjnie na święta leci do Moskwy.
1974 – Sejm podjął uchwałę o “dalszej poprawę wyżywienia narodu”, na zjedzie dziennikarzy głosi się, że środki masowego przekazu powinny koncentrować się na dalszej popularyzacji i upowszechnieniu nowych cech i wartości, które rodzi ustrój socjalistyczny”.
1975 – prezentem na święta jest uchwała VII Zjazdu PZPR “o dalszy dynamiczny rozwój budownictwa socjalistycznego – o wyższą jakość pracy i warunków życia”.
1976 – na kongresie Związków Zawodowych (8 grudnia) Władysław Kruczek zauważył, że “w przypadku niekorzystnych nastrojów i napięć organizacje związkowe powinny działać umiejętnie”. W więzieniu siedzą sprawcy “rozruchów w Radomiu i Ursusie; zwiększono liczbę wicepremierów do 10; ustalono maksymalne ceny mięsa sprzedawanego na targowisku. Porozumienie z rządem NRF – w zamian za kredyt Polska pozwala na emigrację ludności pochodzenia niemieckiego. 1 I Edward Gierek przyznaje: “rok”, który minął nie był łatwy”.
1977 – niestety, przed świętami, E. Gierek musiał przyznać “mimo niewątpliwych osiągnięć dotychczasowy postęp w realizacji manewru gospodarczego stanowi dopiero początek”. Za to po świętach gości u nas prezydent USA Jimmy Carter.
1978 – wybór Papieża – Polaka obudził optymizm. Nawet E.Gierek stwierdził “rozwój społeczno – gospodarczy kraju w okresie 1976-78 wykazał słuszność przyjętej polityki. Przed świętami otwarto sklepy “komercyjne” z mięsem – ceny w nich były wyższe o kilkadziesiąt procent niż w normalnych, za to czasami bywało mięso.
1979 – kolejne przedświąteczne plenum KC i kolejny “dalszy postęp w zaspokajaniu potrzeb społecznych”. Stany Zjednoczone udzielają kolejnego kredytu, kolegium ds. wykroczeń ukarało Wojciecha Ziembińskiego i Bronisława Komorowskiego za “naruszenie powagi Grobu Nieznanego Żołnierza”.
1980 – święta pełne nadziei, sąd formalnie zarejestrował “Solidarność”, Czesław Miłosz 10 XII otrzymał Nagrodę Nobla, mandat poselski stracił Gierek, 16 XII odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców.
1981 – koniec nadziei: 13 XII wprowadzono stan wojenny.
1982 – 23 XII zlikwidowano obozy internowania, zawieszony został stan wojenny, ale przyjęto, 18 XII, regulacje prawne wprowadzające przepisy stanu wojennego do normalnych kodeksów. Wojciech Jaruzelski w telewizyjnym przemówieniu 12 XII głosi: “sił, które poniosły w Polsce kleskę jest wiele – wewnętrznych i zewnętrznych. Lecz zwycięzca jest jeden”. Zwycięzca przyznaje sobie awans na stopień generała armii.
Takie były tematy, o których rozmawiano przy wigilijnych stołach w dobie PRL. Władze ze zgrozą mówiły o podziałach politycznych ostro dzielących nawet rodziny. Wzywały do pojednania narodowego, do tego, by każdy, już po pojednaniu, widział tylko taką prawdę, jaką mu prezentował Dziennik Telewizyjny.
Na szczęście zawsze i wszędzie, w każdym ustroju można było wyłączyć telewizor. I wówczas święta, zawsze i wszędzie, w każdym roku były rodzinnym azylem od przykrej rzeczywistości.
JAROSŁAW KAPSA