Jest taka wieś, co się zwie Wanaty …
Na trasie szybkiego ruchu Katowice – Warszawa leży wieś Wanaty, wchodząca w skład gminy Poczesna w powiecie częstochowskim. W czasach I Rzeczypospolitej była to wieś królewska w starostwie olsztyńskim, w powiecie lelowskim przynależna do parafii w Poczesnej.
W 1782 roku było tu tylko 10 chałup. Lustracja pow. lelowskiego z 1789 roku wykazała, że Wanaty i Bargły miały łącznie 26 chałup i 181 mieszkańców (w tym 66 kobiet). “Spisy ludności parafiami …” z 1791 r. wykazały, że w Wanatach było 16 domów i 83 mieszkańców (w tym 42 mężczyzn).
Lustratorzy wymienili w Wanatach 27 osób z określeniem ich powinności w pańszczyźnie pieszej, szarwarkach pieszych oraz należności czynszu w gotówce. W Wanatach mieszkali wówczas: Walenty Szymczyk, Wojciech Szymczyk, Kaźmierz Gruca, Stanisław Mazur, Stanisław Szymczyk, Maciej Czerwik, Stanisław Rogacz, Antoni Czerwik, Kasper Czerwik, Sobestyjan Czerwik, Stanisław Grzyb, Andrzej Grzyb, Jan Grzyb, Jan Kubiś, Maciej Stasik, Antoni Czerwik, Grzegorz Golis, Stanisław Rogacz, Tomasz Churas, Paweł Nocoń, Walenty Golis, Szymon Churas, Marcin Fox. Z wymienionych – Macieja Drozda i Pawła Noconia – określono jako pachołków, a Tomasza Churasa nazwano włodarzem.
Wieś należąca do klucza poczeszyńskiego miała 17 ról kmiecych, z których odrabiano 54 dni pieszych pańszczyzny, a czynszu z roli kmiecej z 6 dni pieszych płacono 3 zł i 7 i pół grosza. Mieszkańcy odbywali kolejno stróżę, płacili dziesięcinę dla biskupa krakowskiego. Poza tym poddani winni byli “w podróż tak ze zbożem jak i innymi potrzebami jeździć powinni za potrąceniem pańszczyzny sprawiedliwie (…) konopie wymiądlić i potrzeć bez dnia…” Za opłatą wieś miała wychodzić do pracy przy żniwach, do uprawy jarzyn i grabienia siana.
Podkreślano, że “ta wieś jest w położeniu piaszczystym i pól ma wiele zarosłych, miejscami nieużytecznych”. Po rozbiorze Polski (1793) tereny te znalazły się w Królestwie Pruskim. Wanaty weszły do powołanego powiatu częstochowskiego w prowincji Sudpreussen. Po 1807 roku znalazły się w Księstwie Warszawskim, a po kongresie wiedeńskim (1815) w Królestwie Polskim, które po klęsce powstania listopadowego (1831) przekształcało się w prowincję rosyjską.
W drugiej połowie XIX w. Wanaty znalazły się w nowo utworzonym powiecie częstochowskim w guberni piotrkowskiej. Rozwój przemysłu omijał tę przygraniczną miejscowość. Pewien postęp odnotować wypada w latach po II wojnie światowej. W latach 1954 – 1961 Wanaty były siedzibą gromadzkiej rady narodowej, następnie włączono je do gromady Kamienica Polska.
W 1970 r. Wanaty liczyły 652 mieszkańców i 362,89 ha powierzchni. Działająca we wsi OSP posiadała 26 członków. Uruchomienie trasy szybkiego ruchu oraz udoskonalenie drogi do Kamienicy Polskiej wywarło pewien wpływ na życie społeczno-gospodarcze miejscowości. Wanaty należały do parafii w Poczesnej. 22 czerwca 1988 r. biskup Stanisław Nowak zlecił wikariuszowi z Poczesnej opiekę duszpasterską nad Wanatami, Zawadą i Zawistną z poleceniem zdobycia stosownej działki budowlanej, a 1 października tego roku erygował tu parafię. W latach 1991 – 1993 ks. Jan Mucha zbudował według projektu inż. arch. Z. Fagersa kościół pw. błog. Karoliny Kózkówny. Biskup wmurował w świątynię kamień węgielny, poświęcony przez papieża Jana Pawła II.
Równocześnie z budową świątyni urządzono cmentarz grzebalny między Wanatami i Zawadą (1989) oraz wzniesiono budynek plebanii. Do parafii należą wsie: Wanaty, Zawada i Zawisna. Na terenie parafii działa PSP w Zawistnej.
Wanaty należą do Urzędu Pocztowego w Kamienicy Polskiej. We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna oraz pracowało (1997) 5 lekarzy (w tym jeden stomatolog).
BOGDAN SNOCH