Marszałek Józef Piłsudski to symbol odzyskania przez Polskę niepodległości – 11 listopada 1918 r. Dzień 12 maja mocno splata się z historią pierwszego Marszałka Polski, pochodzącego z Zułowa. To w tym dniu 1926 r. rozpoczął zamach stanu, którego efektem była zmiana władzy w Rzeczypospolitej. 12 maja to również data śmierci słynnego Komendanta I Brygady Legionów Polskich, walczących w czasie I wojny światowej. Piłsudski zmarł w 1935 r. na raka wątrobowokomórkowego. W związku z 83. rocznicą jego śmierci pragniemy przedstawić jego wizyty w Częstochowie, które miały miejsce w czasie działalności konspiracyjnej oraz w okresie XX-lecia międzywojennego.
W konspiracji
Przyszły Naczelnik Państwa po raz pierwszy do Częstochowy zawitał w lipcu 1902 r. w celu rozwoju działalności konspiracyjnej na terenie Królestwa Polskiego (zabór rosyjski). Wówczas w naszym mieście znajdował się lokalny oddział Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Siedzibą tego ugrupowania był ośrodek robotniczy z licznymi zakładami przemysłowymi i włókienniczymi, a także hutą w Rakowie. Piłsudski najpierw zatrzymał się w mieszkaniu, działacza PPS-u i pracownika Rakowskiej huty, Stefana Sikorskiego, mieszczącym się przy ulicy Teatralnej 20 (obecnie róg ulic Wolności i Kopernika). By jednak nie narażać swojego bezpieczeństwa, szybko zmienił miejsce pobytu. Przeniósł się na ul. Żelazną 5 (dzisiejsza Kopernika), gdzie niewielki zakład krawiecki prowadził Stefan Smuga, który w żadnym stopniu nie był powiązany z partią. Prawdopodobnie ówczesny pobyt w naszym mieście towarzysz „Wiktor”, tak bowiem nazywany był Piłsudski w czasie swojej działalności w PPS-ie, łączył ze staraniami przewożenia między zabory partyjnych pism, powszechnie nazywanych „Bibułą”.
Według niektórych źródeł Józef Piłsudski w Częstochowie ponownie pojawił się w 1903 r. Wówczas miał brać udział w lokalnym zebraniu partii. W tych spotkaniach uczestniczyły również grupy żydowskie. Więcej wiadomo o kolejnej wizycie „Wiktora” pod Jasną Górą jesienią 1905 r. Ten wyjazd wiązał się ze sporym ryzykiem dla Piłsudskiego, zwłaszcza, że dowiedziała się o nim carska policja. Rosyjscy funkcjonariusze aktywnie ścigali jednego z przywódców PPS-u, przeszukując niemal wszystkie mieszkania w mieście. Z pomocą Piłsudskiemu przyszli polscy kolejarze. Zaprowadzili go do wieży ciśnień kolejowego wodociągu przy stacji Częstochowa-Osobowa, gdzie został ukryty. Następnie ci kolejarze bacznie pilnowali tego miejsca, ratując tym samym przyszłego ojca Niepodległości przed represją ze strony rosyjskich służb.
Najbardziej powszechnie znany jest z kolei przyjazd Józefa Piłsudskiego w styczniu bądź lutym 1906 r. do Rakowa, nie będącego jeszcze w tamtym czasie częścią Częstochowy, samodzielnego, dobrze rozwiniętego okręgu przemysłowego. Wizyta ta była spowodowana prawdopodobnie tym, że miałoby dojść do konfrontacji słownej niepodległościowej grupy PPS-u, potocznie nazywanej „starymi”, z tzw. „młodymi” podczas zbliżającego się VIII Zjazdu PPS-u w Wiedniu. Być może pobyt ten Piłsudski traktował jako element przygotowawczy do dyskusji z „młodymi”. Wskazywał na to fakt, że częstochowski oddział PPS-u stanowił skrzydło „starych”. Jednym z najbardziej zatwardziałych działaczy „starych” był kierujący od 1905 r. częstochowskimi organami partii, dr Mieczysław Michałowicz „Leonard”. Jako ciekawostkę możemy nadmienić, że działacz ten miał spory wkład w uwolnienie Piłsudskiego ze szpitala św. Mikołaja w Petersburgu w 1901 r. Na konwersację z towarzyszem „Wiktorem” przybyli Władysław Hackiewicz, twórca Koła Inteligencji PPS w Częstochowie, Stefan Lasocki „Henryk” lub „Karol”, szef częstochowskiej Organizacji Bojowej PPS, Zygmunt Kmita „Wojciech”, Józef Wehr, a także wspomniany „Leonard” Michałowicz. Do rozmów doszło w mieszkaniu Lasockiego, zlokalizowanym w Rakowie (okolice dzisiejszej ul. Rejtana). Był to jeden z trzech położonych obok siebie budynków, które nosiły nazwę „Kolonia inżynierów”. Domy te służyły do celów konspiracyjnych. Znajdowały się tam broń, amunicja, pieniądze na rozwój działalności PPS, zdobytych w akcjach zbrojnych oraz drukarenka. Są dwie wersje dotyczące nocowania legendarnego dowódcy I Brygady podczas tej wizyty. Jedna mówi, że miejscem jego noclegu było mieszkanie Walentego Janoty przy ul. Dębowej 15 w dzielnicy „Dąbie”. Druga stwierdza, że przebywał wówczas w domu Ignacego Ślęzaka, również położonego na „Dąbiu”. Warto w tym miejscu dodać, że osoba ta mocno sympatyzowała z PPS-em, w związku z czym ofiarowała pomoc bojowcom tego ugrupowania. Ignacy Ślęzak ukrywał członków Organizacji Bojowej PPS, czy przechowywał ich broń. Ponadto ukryci przez niego bojowcy mogli pracować w sklepie i masarni na „Dąbiu”, a także w restauracji w Rakowie, których był właścicielem. Spotkały go jednak ogromne konsekwencje. W 1910 r. został zesłany na Syberię.
W XX-leciu międzywojennym
Oficjalna wizyta Józefa Piłsudskiego w Częstochowie miała miejsce już w wolnej Polsce, 20 października 1921 r., kiedy sprawował stanowisko Naczelnika Państwa. Podróżował wówczas pociągiem do Kielc z Radomska, jednakże w międzyczasie postanowił zatrzymać się w Częstochowie. O godzinie 9.00 został przywitany przez specjalnie wysłaną delegację, której członkami byli m.in. ówczesny prezydent miasta, Józef Marczewski, a także dowódca 7. Dywizji Piechoty, gen. Eugeniusz Pogorzelski. Niedługo później w dworcowej poczekalni został przywitany przez częstochowskie „Koło Polek”. Następnie wraz ze swoimi towarzyszami, w kolumnie samochodowej, udał się na Jasną Górą. Podczas przejazdu Alejami Najświętszej Maryi Panny, mieszkańcy hucznie wiwatowali na jego cześć. Zdecydował się na postój pod gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza, gdzie przyjął od uczniów bukiet kwiatów. W końcu dotarł na Jasną Górę. Tam powitali go biskup Władysław Kranicki, a także ojcowie Marian Paszkiewicz i Bernard Dudziński. Po uroczystym powitaniu, przed Cudownym Obrazem Matki Bożej, została odprawiona msza św. celebrowana przez księdza prałata Marinana Tokarzewskiego. Później spacerował po wałach, zwiedzał liczne zbiory. Największe zainteresowanie wykazał trofeami Jana III Sobieskiego, zdobytymi podczas bitwy z Turkami o Wiedeń (12 IX 1683 r.). W bibliotece jasnogórskiej złożył swój wpis. Podczas swojej wizyty w Częstochowie odwiedził również koszary miejscowego 27. pułku piechoty. O godzinie 14:30 Marszałek Józef Piłsudski odjechał pociągiem do Kielc.
Józef Piłsudski przebywał z oficjalną wizytą na Jasnej Górze 20 października 1921 r. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy
Norbert Giżyński