3 maja, to w polskim kalendarzu patriotycznym nie tylko święto narodowe Trzeciego Maja, ale także rocznica niezwykle ważnych wydarzeń z historii polskiego czynu niepodległościowego. Mowa o III Powstaniu Śląskim, w którym swój znaczący udział miało także społeczeństwo Częstochowy. Z różnych przyczyn, zarówno samo powstanie, jak i wkład częstochowian w jego sukces, nadal nie przebiły się do ogólnej świadomości lokalnego społeczeństwa. A przecież wydarzenia te rozgrywały się już zaledwie niecałe dwadzieścia kilometrów od Częstochowy… Z okazji kolejnej rocznicy warto zatem przedstawić zarys działań powstańczych na Ziemi Lublinieckiej, stanowiącej najbardziej wysuniętą na północ część Górnego Śląska.
Wobec niekorzystnego dla Polski wyniku plebiscytu z 20 marca 1921 roku, na mocy którego zdecydowaną większość terenów Górnego Śląska (w tym obszarów przemysłowych), przyznano Niemcom, w nocy z 29 na 30 kwietnia 1921 roku, podczas konferencji w Czarnym Lesie k. Ligoty Woźnickiej, zorganizowanej w pałacyku Kazimierza Niegolewskiego (przyszłego starosty lublinieckiego), w obecności Wojciecha Korfantego zadecydowano o rozpoczęciu III powstania śląskiego. Jego dowódcą mianowano ppłk. Macieja Mielżyńskiego, natomiast termin rozpoczęcia działań wyznaczono na noc z 2 na 3 maja 1921 roku. Rano 2 maja, komendant powiatowy Paweł Golaś zorganizował odprawę dowódców, przedstawiając im decyzję o rozpoczęciu powstania i wydając rozkazy do przeprowadzenia koncentracji poszczególnych kompanii. O godz. 23:00 rozpoczęto koncentrację w punkcie zbornym, na który wyznaczono Koszęcin. Poszczególnymi kompaniami dowodzili Wilhelm Maksyś, Wiktor Opiełka i Józef Kłosek. Po zachodniej stronie Lublińca koncentrowały się z kolei kompanie Jana Cybulskiego i Pawła Koczorka. Wszystkie wymienione pododdziały wchodziły w skład liczącej łącznie ok. 1500 ludzi podgrupy „Linke” dowodzonej przez kpt. Wincentego Mendoszewskiego, która z kolei stanowiła część Grupy „Północ”.
O świcie 3 maja siły powstańcze rozpoczęły działania zbrojne; jeszcze tego samego dnia otoczono Lubliniec, jednak ze względu na silny garnizon niemiecki oraz obecność wojsk alianckich (sił rozjemczych) ograniczono się jedynie do blokady miasta przez II batalion Karola Szafarza. Pozostałe siły powstańców ruszyły w kierunku Dobrodzienia. 4 maja powstańczy I batalion zdobył Gwoździany i Pawonków – tym samym opanowano cały teren powiatu lublinieckiego za wyjątkiem samego Lublińca oraz Dobrodzienia. 6 maja powstańcy wspierani przez batalion „Wyskota”, złożony z ochotników częstochowskich pod dowództwem por. Franciszka Czarneckiego i por. Michała Wyssogoty-Zakrzewskiego, zdobyli Dobrodzień, broniony przez ok. 600 niemieckich żołnierzy. Do niewoli wzięto 264 jeńców niemieckich, których odprowadzono do obozu jenieckiego w Częstochowie.
Po opanowaniu całego powiatu, a zwłaszcza po zdobyciu Dobrodzienia, sytuacja oddziałów niemieckich i alianckich w Lublińcu stała się trudna. Po krótkich negocjacjach, 8 maja miasto opuściły pododdziały angielskie i francuskie, co umożliwiło powstańcom opanowanie Lublińca. W krótkim czasie rozbrojono Niemców oraz zajęto najważniejsze obiekty i urzędy. Na czele nowej administracji stanął Paweł Golaś, natomiast pierwszym komendantem wojskowym miasta został por. Michał Wyssogota-Zakrzewski.
W pomoc powstańcom śląskim walczącym o polskie prawa do Ziemi Lublinieckiej niezwykle aktywnie zaangażowało się społeczeństwo Częstochowy. Poza wspomnianym batalionem ochotników, w czynną walkę ochotniczo włączyli się także uczniowie częstochowskich szkół. Ponadto częstochowski oddział Polskiego Czerwonego Krzyża, wysyłał w rejon Lisowa i Lublińca pociągi sanitarne, a także zaopatrywał powstańców w odzież, bieliznę i pościel. Z inicjatywy i pod kierownictwem dr. Władysława Kahla, do Kochanowic wysłano także kolumnę sanitarną. W samym Lublińcu utworzono punkt sanitarny pod kierownictwem dr. Mikulskiego, któremu pomagały pielęgniarki z częstochowskich szpitali.
III Powstanie Śląskie zakończyło się 5 lipca 1921 roku, odnosząc zakładane rezultaty polityczne. Powstańcy swą nieugiętą i zdecydowaną postawą spowodowali, że 12 października 1921 roku Rada Ligi Narodów podjęła korzystną dla Polski decyzję o podziale terenów plebiscytowych, którą 20 października ostatecznie zatwierdziła Konferencja Ambasadorów. Do Polski włączono 2/3 terenu powiatu lublinieckiego z Lublińcem i Woźnikami włącznie, o łącznej powierzchni 700 km². Po stronie niemieckiej znalazł się natomiast pozostały obszar powiatu wraz z Dobrodzieniem, z którego utworzono powiat dobrodzieński. W kontekście Ziemi Lublinieckiej, powstańcy śląscy odnieśli zatem sukces, którego konkretnym efektem było wywalczenie dla Polski większości spornych terenów. Rezultat ten okupiono krwią nie tylko okolicznych mieszkańców, ale także częstochowian, w tym uczniów częstochowskich szkół. Część z poległych spoczywa m.in. w kwaterze wojennej powstańców śląskich na cmentarzu Św. Rocha w Częstochowie.
Fot. ze zbiorów autora
Powstańcy śląscy z podgrupy „Linke” oczekują na uroczyste przekazanie kompleksu koszarowego żołnierzom 74 pp Wojska Polskiego, Lubliniec 26 czerwca 1922 roku
ADAM KURUS