Astronomia - Gazeta Częstochowska

Od początku stycznia 2025 roku warto spoglądać na wieczorne niebo. Po zachodzie Słońca na nocnym firmamencie możemy obserwować większość planet naszego Układu Słonecznego. Niebo 30 stycznia 2025 r. o godz. 18:00 Korzystając tylko z najlepszego przyrządu optycznego w jaki jest wyposażony człowiek, czyli oka ludzkiego możemy zobaczyć najjaśniejszy obiekt po Słońcu i Księżycu na porannym lub wieczornym niebie, czyli drugą planetę - Wenus. Znajduje się w gwiazdozbiorze Ryb. Jest to planeta bliźniacza Ziemi, gdyż ma atmosferę i skalistą powierzchnię. Jej masa stanowi 81% masy Ziemi. Na tym jednak podobieństwa się kończą. Panuje na niej temperatura prawie 500o stopni Celsjusza i ciśnienie ponad 90 atmosfer, a w postaci deszczu pada kwas siarkowy. Atmosfera to głównie dwutlenek węgla a chmury składają się z dwutlenku siarki. Okrąża Słońce w 225 Ziemskich dni. Wykazuje fazy tak jak Księżyc. Kiedy jest blisko Ziemi ma wąski sierp na Ziemskim niebie. Jest też kątowo (rozmiarowo) największa. Będąc najdalej od nas na swojej orbicie jest w pełni ale jest znacznie mniejsza i przez to ciemniejsza. Jej jasność wynika z tego, że atmosfera Wenus odbija ok 60% docierającego do niej światła. Na swojej powierzchni ma co najmniej 167 wulkanów o średnicy ponad 100 km. Pierwsze w historii zdjęcie jej powierzchni wykonała radziecka sonda Wenera-13 w 1982 roku. Bardziej na prawo i poniżej ujrzymy szóstą planetę Układu Słonecznego – Saturna. Gości w gwiazdozbiorze Wodnika. Jest to najładniejsza obserwacyjnie planeta, gdyż w okularze teleskopu wygląda jak damski kapelusik ponieważ ma piękne pierścienie podświetlone przez Słońce. Jest to gazowy olbrzym. Druga po Jowiszu planeta pod względem masy i wielkości. Ze względu na małą gęstość jest bardzo lekka, bo np. „położona” na Ziemskim oceanie pływałaby po jego powierzchni. Obiega Słońce w ciągu 30 Ziemskich lat. Imponuje za to ilością księżyców. W maju 2023 roku znanych było 146 naturalnych satelitów Saturna. Jest to rekord wśród planet. Na Saturnie wieją wiatry o prędkości ok. 1800 km/h, są one silniejsze niż na Jowiszu. Do obserwacji kolejnej planety – Neptuna wymagany jest teleskop. Jednak ze względu na bliskie sąsiedztwo Wenus łatwo tego gazowego olbrzyma odszukać na niebie. Jest to ostatnia licząc od Słońca planeta. Voyager 2 podczas przelotu w 1989 roku odkrył na jej półkuli południowej Wielką Ciemną Plamę. Jest to gigantyczny antycyklon o rozmiarach 13 000 km na 6600 km, który obraca się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, a wielkością jest zbliżony do Ziemi. Z kolei Mała Ciemna Plama ma rozmiar zbliżony do rozmiaru Księżyca. Takie struktury są napędzane przez najsilniejsze wiatry w Układzie Słonecznym. Rekord prędkości wiatru to aż 2100 km/h. Duża odległość od Słońca powoduje, że zewnętrzna atmosfera Neptuna jest jednym z najzimniejszych miejsc w Układzie Słonecznym. Efektywna temperatura widocznej „powierzchni” planety to około −226,5 °C (46,6 K). Jednak w centrum planety temperatura sięga około 5100 °C. Czas obiegu Neptuna to prawie 165 lat. Obecność Neptuna wykryto na drodze obliczeń matematycznych, a dopiero później potwierdzono na podstawie obserwacji nieba. Prawie w zenicie na południowym wschodzie możemy obserwować gołym okiem największą planetę Układu Słonecznego – Jowisza. Jest gazowy olbrzym. Największa i najcięższa planeta w naszym układzie. Znajduje się w zodiakalnym gwiazdozbiorze Byka. Jowisz i Uran 30 stycznia 2025 r. Gdybyśmy dysponowali naprawdę dużą wagą i na jednej szali położyli Jowisza a na drugiej pozostałe planety to i tak Jowisz by przeważył bo ma masę dwa i pół razy większa niż łączna masa pozostałych planet w Układzie Słonecznym. Po raz pierwszych obserwacji Jowisza lunetą dokonał Galileusz. Od tych czasów, czyli od blisko 400 lat obserwujemy Wielką Czerwoną Plamę. Jest to olbrzymi antycyklon , którego średnica jest większa od średnicy Ziemi. Jej wielkość podlega zmianom na przestrzeni lat. Burze takie jak ta występują powszechnie w atmosferze gazowego giganta. Jowisz obiega Słońce w ciągu 12 lat. Posiada 95 księżyców w tym 4 galileuszowe, które prezentują się na poniższym zdjęciu. Wyposażeni w niewielką lornetkę możemy je podziwiać osobiście, choć nie zawsze są wszystkie widoczne. Od góry na poniższym zdjęciu: Io, Europa, Ganimedes i Kallisto. (NASA) W gwiazdozbiorze Byka odnajdziemy też siódmą planetę w naszym układzie – Urana. Jednak do jego obserwacji tak jak przy Neptunie potrzebujemy teleskopu. Uran jest gazowym olbrzymem. Jest trzecią pod względem wielkości i czwartą pod względem masy planetą. Posiada słabe pierścienie pyłowe. Odkrywcą Urana jest sir William Herschel, który obserwował planetę 13 marca 1781 w ogrodzie swego domu. Takie kiedyś były luksusowe warunki obserwacji. Uran budową i składem chemicznym przypomina Neptuna, ale obie planety mają odmienną budowę i skład niż większe gazowe olbrzymy: Jowisz i Saturn. Astronomowie czasem umieszczają je w oddzielnej kategorii „lodowych olbrzymów”. Ma on najzimniejszą atmosferą planetarną w Układzie Słonecznym, gdyż minimalna jej temperatura to 49 K (−224 °C). Uranowi jedno okrążenie Słońca zajmuje aż 84 lata. Paradę planet na nocnym wschodnim niebie kończy Bóg wojny – Mars. Odszukamy go w gwiazdozbiorze Bliźniąt. Świeci czerwonym światłem i do jego obserwacji nie potrzeba żadnych przyrządów optycznych. Odcień ten wynika z tlenków żelaza pokrywających jego powierzchnię. Mars jest czwartą planetą licząc od Słońca i skalistą typu ziemskiego. Krąży między orbitą Ziemi a pasem planetoid oddzielającym go od orbity Jowisza. Dzień na Marsie jest niewiele dłuższy niż na Ziemi i wynosi 24,6229 godziny (24 h 37 m 22 s). Na Marsie znajduje się najwyższe wzniesienie w Układzie Słonecznym – Olympus Mons i największy kanion – Valles Marineris. Na Marsie występują największe w Układzie Słonecznym burze piaskowe. Mogą mieć zasięg lokalny, jak też obejmować całą planetę. W ich trakcie wiatr może osiągać nawet 300 km/h. Mars posiada dwa małe księżyce o nieregularnych kształtach, których orbity są bardzo bliskie planety: Fobosa i Deimosa. Z czasem opadną na jego powierzchnię. Mars jest najlepiej poznaną planetą. Wiele sond kosmicznych, włączając w to orbitery, lądowniki i łaziki, zostało wysłanych w kierunku Marsa przez ZSRR, USA, Europę oraz Japonię, aby zbadać powierzchnię planety, jej klimat oraz poznać strukturę geologiczną planety. Około połowy wszystkich misji na Marsa nie zostało zakończonych sukcesem, ulegając awarii przed ukończeniem lub nawet w początkowym etapie lotu. Chociaż wysoki odsetek niepowodzeń wynika z różnych problemów technicznych, liczba drobnych awarii lub przypadków niewyjaśnionej utraty łączności jest tak duża, że w NASA przez wiele lat żartowano o „wielkim galaktycznym upiorze”, który żeruje na statkach kosmicznych lecących na Marsa. Szczególnie złą passę mieli Rosjanie – niemal wszystkie ich sondy zawiodły całkowicie, a pozostałe zebrały bardzo mało danych. Pierwszego udanego przelotu w pobliżu Marsa dokonał w 1965 roku Mariner 4, a w dniu 14 listopada 1971 Mariner 9 stał się pierwszą sondą na orbicie innej planety, wchodząc na orbitę wokół Marsa. Aktualnie po powierzchni Marsa porusza się m. in. amerykański łazik Curiosity, który jest dużym laboratorium chemicznym wyposażonym w chromatograf, spektrometr gazowy i laser, które mogą analizować skład skał w odległości do 13 m od łazika. Jak również łazik Perseverance (lądował 18.02.2021), który pobiera próbki z dna jeziora Jezero. Miał na pokładzie niewielkich rozmiarów helikopter nazwany Ingenuity. Planowano wykonanie maksymalnie 5 lotów tą maszyną a dopiero podczas 72 lotu nastąpiło uszkodzenie łopat wirnika uniemożliwiających dalsze jego działanie. Jako ciekawostkę podaję za stronę loty kosmiczne: Łączna długość lotu wyniosła 16971 metrów, a nalot 2 godziny, 8 minut i 51 sekund. Maksymalne wzniesienie wyniosło 24 metry, łączne 766 metrów. Najdłuższy lot miał długość 707 metrów i trwał 169,5 sekundy. Największa osiągnięta prędkość wyniosła 10 m/s.(http://lk.astronautilus.pl/index.html) Planowane są misje załogowe na Marsa, także do końca lat 30 XXI wieku człowiek powinien stanąć na jego powierzchni. Autor: mgr inż. Marek Nowak Planetarium WNŚPiT UJD tel. 609919306 www.kino-sferyczne.pl Mapy nieba: Stellarium