Konstytucja 3 Maja
Dokładnie 213 lat temu uchwalono Konstytucję 3 Maja. Mimo że była ona zjawiskiem krótkotrwałym, zniszczonym przez partykularne interesy magnaterii oraz agresywną polityką sąsiadów, została uznana za jedno z najważniejszych wydarzeń ustawodawczych. Była dziełem postępowej myśli polskiej, niespotykanym przejawem patriotyzmu, poczucia obywatelskiego i myśli reformatorskiej. Jako druga na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych z 17 września 1787 r. regulowała organizację władz państwowych oraz precyzowała prawa i obowiązki obywateli. Wywołała szeroki rezonans w kraju, jak i poza jego granicami. Wypowiadano się o niej z uznaniem w wielu państwach europejskich. Trzeba pamiętać, że ustawa rządowa z 3 maja 1791 r. powstała w okresie niezmiernie trudnym dla Rzeczypospolitej. Była konstytucją Polski poważnie już okrojonej po rozbiorze 1772 r., nadzieje obozu patriotów związane z Prusami zawiodły. Dwór berliński bardzo szybko wycofał się z podpisanego 29 marca 1790 r. traktatu sojuszniczego i ponownie zaczął myśleć o nowych nabytkach kosztem Rzeczypospolitej w porozumieniu z Rosją. Pojawiła się groźba utraty dalszych terytoriów.
Poprzedziła ją także ostra walka w łonie Sejmu Czteroletniego, patriotów – reformistów ze stronnictwami przeciwnymi dokonywania jakichkolwiek zmian ustrojowych, zwłaszcza tych, które umocniłyby centralne organa władzy.
Konstytucja 3 Maja rodziła się oficjalnie za kulisami obrad. W 1789 r. Sejm wyznaczył Deputację do Poprawy Form Rządu, której zadaniem było opracowanie przemian ustrojowych. Przygotowała ona “Zasady do poprawy rządu” zawierające główne wytyczne przyszłej konstytucji. Niemały wpływ na kształt ustawy rządowej miała także obficie ukazująca się w czasie obrad Sejmu Czteroletniego literatura polityczna i publicystyczna. Prym w tym względzie wiódł zwłaszcza Hugo Kołłątaj i pisarze z jego “Kuźnicy”. Najistotniejszą rolę odegrały jednak zakulisowe konspiracyjne prace grupy patriotów i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ich dziełem, a przede wszystkim Stanisława Augusta, Ignacego Potockiego i Hugo Kołłątaja był ostateczny kształt konstytucji. Jej uwerturą były dwie ustawy : o reorganizacji sejmików oraz o prawach mieszczan i ustroju miast. Przeprowadzenie tych obu uchwał nie przysporzyło większych kłopotów, jako że w wyniku odbytych, po dwuletnich obradach sejmu, wyborach, znaczna część opozycji zwłaszcza hetmańskiej nie brała już udziału w debacie.
3 Maja 1791 r. przyjęto ustawę, a następnie zaprzysiężono konstytucję. 5 maja “Ustawa rządowa” została podpisana przez deputację konstytucyjną. Triumfowali ci wszyscy, dla których niepodległość, suwerenność i rozwój gospodarczy kraju były najważniejsze.
RN