Gotowość dziecka do podjęcia nowych stawianych mu wymagań w odmiennych warunkach niż te, do których przywykło przez kilka lat swego życia zwana jest dojrzałością szkolną
Szkoła niesie z sobą nowe obowiązki, nowe warunki, w których dziecko powinno wykazać się swoimi zdolnościami, wypracowanymi nawykami i na ich bazie zbudować “szkielet” ucznia. Dziecko, które podejmuje naukę musi być do niej gotowe, czyli winno osiągnąć taki poziom rozwoju fizycznego, umysłowego, ruchowego i emocjonalno-społecznego, który pozwoli mu sprostać wymaganiom programu nauczania i wychowania. Pierwszym warunkiem powodzenia dziecka w szkole jest dobry poziom rozwoju fizycznego. Decyduje o tym ogólny stan zdrowia; prawidłowy wzrok i słuch. Dlatego też, powinny być rozwiane specjalistycznymi badaniami lekarskimi, niepokojące symptomy zaburzeń (wizyta u okulisty lub laryngologa). Nie wolno zaniedbać oznak wad wzroku i słuchu, gdyż bez prawidłowego funkcjonowania tych zmysłów poznanie świata i działanie w środowisku szkolnym jest znacznie ograniczone. Sprawność ruchowa w tym głównie manualna, niezbędna w nauce pisania jest kolejnym czynnikiem powodzenia dziecka. Nasilenie ćwiczeń plastycznych i graficznych (obrysowywanie, rysowanie po śladzie, kolorowanie, malowanie, wycinanie) daje pozytywny efekt i wpływa na rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz kontroli wzroku nad czynnościami ręki.
Właściwa zdolność percepcji ułatwi uczniowi analizowanie i syntetyzowanie, uogólnianie i abstrahowanie nowych poznawanych form typu litery, liczby. Odpowiedni poziom myślenia ułatwi wykonywanie prostych i złożonych operacji umysłowych, niezbędnych w zdobywaniu nowej wiedzy i doświadczeń.
Wreszcie właściwy rozwój emocjonalno-społeczny, to samodzielność, zaradność, operatywność w różnych sytuacjach. Otwartość na kontakty z dziećmi i dorosłymi, idąca w parze z roztropnością, przyczyni się do dobrych kontaktów społecznych.
Poziom dojrzałości szkolnej zależy w dużym stopniu od środowiska rodzinnego. Jego podłożem są uwarunkowania biologiczne i społeczno-wychowawcze.
Dojrzałość osiągana jest przez wiele dzieci w wieku 6, 7 lat. Zdarzają się przypadki dojrzałości szkolnej w wieku starszym. Ważna jest tu rola nauczyciela, który przyjmując na siebie obowiązki wychowawcy klasy pierwszej, powinien mieć świadomość zróżnicowania poziomu gotowości podjęcia obowiązków szkolnych wśród swoich dzieci.
Dlatego też nauczyciele często w pierwszych miesiącach nauki, po wstępnej obserwacji uczniów, przeprowadzają badanie dojrzałości szkolnej w klasie. Badanie przeprowadzone wystandaryzowanymi testami stanowi podstawę właściwego planowania i organizowania zajęć z dziećmi. Pozwoli ukierunkować działanie nauczyciela na rozwój funkcji, które okażą się słabiej rozwinięte, bądź wykaże konieczność przebadania dziecka przez specjalistów w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Diagnoza rozwoju ucznia może być całościowa, dająca obraz poziomu wszystkich funkcji, bądź częściowa, sprawdzająca jedną z nich, zaobserwowaną jako zaburzoną czy nie w pełni wykształconą. Dzieci przebadane testem objęte są zazwyczaj dodatkowymi działaniami ze strony nauczyciela, jeśli oczywiście istnieje taka potrzeba. Jeśli deficyty są głębsze, kierowane są, za zgodą rodziców, do poradni, gdzie otrzymują opinię lub orzeczenie z zaleceniami, wskazówkami do dalszej pracy.
Osiągnięcie dojrzałości szkolnej w odpowiednim czasie sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu dziecka, dobrym kontaktom z otoczeniem, rozumieniu i wykonywaniu poleceń, przyswajaniu nowych wiadomości i umiejętności, a w efekcie ukształtowaniu się młodego człowieka. Wstępna diagnoza rozwoju ucznia jest więc niezbędna by pomóc dzieciom spokojnie wejść w nowy rozdział ich życia jakim jest szkoła.
MONIKA SCHELLER-WOJTASIK, BOŻENA RUMIN, MAGDALENA