„Z blasku Jasnej Góry wyłonił się cud. Cud pracy wystawa. Na smutnej ziemi, udręczonej przez klęski ostatnich lat powstała ona jak po burzy kwiecie różane, jak na roli głęboko wzruszonej łan zboża, czerpiący życie i moc z wydartych żywej ziemi skib.” Tak w 1909 roku pisały ówczesne gazety o Częstochowskiej Wystawie Przemysłu i Rolnictwa. Także „Gazeta Częstochowska”, która powstała właśnie na okoliczność otwarcia Wystawy.
Znaczące poparcie
Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 roku to największa przed I wojną światową wystawa przemysłowa na ziemiach polskich. Trwałą od 5 sierpnia do 3 października 1909 roku, ale pierwsze wzmianki o jej organizacji w Częstochowie sięgają 1907 r. Wówczas powstał pomysł, aby właśnie w Częstochowie, u podnóża Jasnej Góry, zorganizować Częstochowską Wystawę Przemysłu i Rolnictwa. Inicjatorzy projektu już w tym samym roku rozesłali ponad sto listów do ziemian, przemysłowców i inteligencji z informacją i zaproszeniem do współpracy.
Inicjatywa zyskała przychylność znanych osobistości. Prezesem Komitetu Wystawy został książę Stefan Lubomirski z Kruszyny, wiceprezesami: hrabia Karol Raczyński oraz wybitni obywatele Miasta Częstochowy, wśród nich: dr Władysław Biegański. W gronie komitetu organizatorów znaleźli się również: ojciec Euzebiusz Rejman – ówczesny przeor Jasnej Góry oraz proboszcz parafii św. Zygmunta i późniejszy, pierwszy kanclerz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ksiądz Marian Leon Fulman oraz Karol Raczyński, Stefan Lubomirski, Adam Michalski. Były to postaci, które sporą część swego życia poświęcili na budowanie nowoczesnego jak na owe czasy polskiego rolnictwa.
5 sierpnia 1909 r. zaproszeni goście oraz komitet Wystawy najpierw wzięli udział w nabożeństwie na Jasnej Górze. Otwarcia Wystawy, po Mszy Świętej dokonali przedstawiciele Komitetu Organizacyjnego oraz przeor Jasnej Góry O. Euzebiusza Rejmana.
Wybór Częstochowy nie był przypadkowy, we wstępie do przewodnika po targach Władysław Małkowski pisał o duchowej stolicy zniewolonej przez zaborcę Polski, jako przyciągającej masy ludzi. „Z blasku Jasnej Góry wyłonił się cud. Cud pracy wystawa. Na smutnej ziemi, udręczonej przez klęski ostatnich lat powstała ona jak po burzy kwiecie różane, jak na roli głęboko wzruszonej łan zboża, czerpiący życie i moc z wydartych żywej ziemi skib.” – tak w 1909 roku pisały ówczesne gazety o tym przedsięwzięciu.
Światowy rozmach
Tereny wystawowe zajmowały obszar trzydziestu siedmiu mórg; obejmowały dzisiejszy park Staszica (po lewej stronie idąc z centrum na Jasną Górę), ale przede wszystkim tereny zachodniej części dzisiejszego śródmieścia, wówczas jeszcze niezabudowane. Swoje ekspozycje zaprezentowało 660 wystawców (obok niemieckich i rosyjskich firm wystawiały się firmy amerykańskie, francuskie, belgijskie, czeskie, szwajcarskie, angielskie, a nawet brazylijskie). Tylko w ciągu trzech pierwszych dni eksponaty obejrzało 10 009 osób. Natomiast przez cały okres udostępnienia Wystawy, do 3 października 1909 roku, zwiedziło ją ponad 600 tysięcy osób, niektóre źródła podają, że nawet 750 tysięcy. Wśród zwiedzających był między innymi malarz Ludwik Stasiak. W Pawilonie Sztuki zgromadzono 155 dzieł z dziedziny architektury, malarstwa m.in. „Grosz czynszowy” Jacka Malczewskiego, rzeźby i sztuki stosowanej. Z okazji wystawy wydano starannie opracowany katalog i serię kart pocztowych. Podczas Wystawy odbyły się też zjazdy, przybyły delegacje i zorganizowane grupy zwiedzających.
Obrót kapitałowy Wystawy wyniósł ponad 400 tys. rubli. Wydatki Komitetu Organizacyjnego wyniosły 202 tys. rubli, wpływy – 180 tys. Deficyt – 22 tys. rubli pokryty został z zebranego przez organizatorów funduszu gwarancyjnego. Budowę Muzeum Przemysłu Ludowego sfinansował Komitet wystawy, bryła nawiązywała do XVI wiecznych spichlerzy zbożowych budowanych przy szlaku Wisły. Podziwiać można było także zagrodę włościańską, wzorcowy sad owocowy i ogród warzywny. Wystawa udowadniała dojrzałość Polaków do odzyskania upragnionej niepodległości. Większość pawilonów została rozebrana zaraz po zakończeniu Wystawy. W uporządkowanym parku miejskim pozostało pięć pawilonów: Pawilon Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”, Pawilon Etnograficzny, Zagroda Włościańska, Muzeum Higieniczne, Altana dla orkiestry.
Po odzyskaniu niepodległości
Gdy w 1918 roku Polska odzyskała upragnioną niepodległość i z zapałem podnosiła się z zaborczej pożogi. W okresie międzywojennym próbowano organizować w Częstochowie wystawy – w 1926 i 1933 r. – ale nie były to inicjatywy zbyt udane, miały bardziej charakter lokalny.
Do organizowania wystaw rolniczych powrócono kolejny raz po II wojnie światowej, a pierwsza odbyła się już w 1946 r. Wystawa była czynna od 7 września do 10 października. Zwiedzili ją m.in. minister Hilary Minc, główny ideolog gospodarczy ówczesnego rządu, Ksiądz Kardynał August Hlond Prymas Polski i krakowski metropolita Książę Kardynał Adam Stefan Sapieha. Wystawę odwiedziło ponad 300 tys. osób. Kolejną wystawę, w 1947 r., hierarchowie Kościoła omijali już z daleka. Nadano jej bowiem wymiar propagandowy impreza miała stać się manifestacją socjalistycznych form produkcji. Celem było skłonienie rolników, z których wielu dopiero co dostało ziemię w ramach reformy rolnej, do jej przekazywania na rzecz spółdzielni. Starano się więc pokazać wyższość uspołecznionego rolnictwa, jego zmechanizowanie. Wystawiano nowoczesne narzędzia i maszyny, gatunki roślin. Z końcem lat 50 propagandowa idea organizowania wystaw upadła. Targów i wystaw rolniczych w Częstochowie nie organizowano do końca trwania Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, a główne święta rolnicze przeniesiono do Spały.
Idea powrotu do organizacji wystaw rolniczych w Częstochowie powróciła dopiero w 1992 roku. Pomysłodawcami byli: Stanisław Juchnik i Jacek Lupa, ówcześni dyrektorzy Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie z siedzibą w Potoku Złotym. Przyjęto, że najkorzystniejszą datą wystawy będzie pierwsza niedziela września i sobota ją poprzedzająca, bo w tym terminie na Jasnej Górze obchodzone są bowiem Ogólnopolskie Dożynki Jasnogórskie. Od tego czasu połączono te dwa święta.
Dokończenie na stronie 10
Dokończenie ze st. 7/I
Wystawa Przemysłu i Rolnictwa 1909 w Częstochowie
W 100-lecie niepodległości
Dożynki u Maryi
Historia Dożynek Jasnogórskich sięga roku 1982. Pierwsze dożynki na Jasnej Górze odbyły się 5 września 1982 roku z inicjatywy działaczy opozycji demokratycznej na wsi, wspólnoty ogrodników, rolników i działaczy ludowych, którzy zwrócili się z prośbą o zorganizowanie dziękczynienia za plony do ówczesnego Prymasa Polski ks. kard. Józefa Glempa. Był to czas narodzin NSZZ RI „Solidarność”. Do Częstochowy przybyło wówczas 300 tys. rolników.
Pierwsza Krajowa Wystawa Rolnicza odbyła się w dniach 5-6 września 1992 r. Była bardzo skromna pawilonem wystawowym stała się sala gimnastyczna IV Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie i tereny przyległe do Liceum. Na niewielkiej długości deptaku Alei N.M.P. wystawiono kilka ciągników i maszyn rolniczych. Uroczystego otwarcia wystawy dokonano 5 września 1992 r. w sali Liceum Sienkiewicza. Wystawę otworzyli Jacek Lupa i Stanisław Juchnik – dyrektorzy Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie. Okolicznościowe przemówienia wygłosili, prezydent miasta Częstochowy Tadeusz Wrona, wojewoda częstochowski Jerzy Guła, ks. arcybiskup Stanisław Nowak metropolita częstochowski. Honorowym patronatem objął wystawę minister rolnictwa i gospodarki żywnościowej Gabriel Janowski.
Wystawa dała okazję do zainteresowania się nią, przedsiębiorców z branży rolniczej z całej Polski. Należy zauważyć, że ideę przedsięwzięcia rozszerzono, uwzględniając nie potrzeby rolników, ale również mieszkańców Częstochowy oraz pielgrzymów, zmierzających na Jasną Górę.
W kolejnych latach Wystawa osiągała coraz większe zainteresowanie i coraz większą liczbę zwiedzających. Zwiedzający mają możliwość obejrzenia nowoczesnych maszyn, poznają najnowsze technologie, uruchomione są punkty informacyjne, gdzie doradcy odpowiadają na pytania rolników. Współczesny rolnik musi znać się na wielu dziedzinach nauki i techniki. Charakter wystawy zmienia się wraz z rozwojem rolnictwa. Organizatorzy idą z duchem czasu i potrzebami odbiorców. Częstochowska wystawa zawiera również stoiska prezentujące zdrową żywność, produkty tradycyjne i lokalne, co sprawia, że to jedyna okazja żeby kupić rzeczy w wielu sklepach niedostępne.
Każdego roku w dożynkową niedzielę (I niedzielę września) o godz. 11.00 odbywa się Uroczysta Msza Święta dziękczynna za zbiory na szczycie Sanktuarium Jasnogórskiego, gromadząca przedstawicieli najwyższych władz państwowych z Prezydentem RP na czele oraz środowiska związane z rolnictwem i rzesze wiernych.
W tym roku organizatorzy ponownie podkreślili obecność Sanktuarium na Jasnej Górze w programie XXVI Krajowej Wystawy Rolniczej. Najważniejsze punkty programu, takie jak: uroczyste otwarcie wystawy, konferencja naukowa oraz koncert towarzyszący Wystawie (w tym roku wystąpi „Mazowsze”), odbędą się w gościnnych murach Klasztoru Ojców Paulinów. Nie da się bowiem odłączyć obecności Jasnej Góry od mentalności i świadomości polskich rolników. To właśnie Kościół, a w sposób szczególny Sanktuarium na Jasnej Górze, które św. Jan Paweł II nazwał „konfesjonałem narodu”, przez lata socjalizmu, dodawały otuchy i podtrzymywały ducha prawdziwej niezakłamanej historii i patriotyzmu.
Podsumowując należy wspomnieć osoby tworzące Pierwszy Komitet Organizacyjny Krajowej Wystawy Rolniczej w 1992r. To dzięki ich idei i zaangażowaniu Wystawa na stałe weszła do porządku imprez promocyjnych miasta Częstochowy. Byli to: Jacek Lupa, dyrektor Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie zs. w Potoku Złotym i Stanisław Juchnik, z-ca dyrektora Ośrodka Doradztwa Rolniczego, Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego oraz doradcy, wieloletni pracownicy Ośrodka Doradztwa Rolniczego: Marian Nowak, Maria Malewicka, Stefan Krysiak, Barbara Czarnecka, Zbigniew Ociepa, Urszula Bartkowiak, Ryszard Fuchs, Anna Głąb, Zofia Mazur, Stefania Kreczko, Waldemar Tworowski, Mariola Filipczyk, Barbara Gąsiorowska, Józef Perczak, Euzebiusz Szczerba, Elżbieta Kluba, Zuzanna Bruzda.
OSKAR JUCHNIK, UG, AG
Fot. 1
Główny Komitet Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie
W medalionach, rząd I: Zygmunt Muśnicki, Tadeusz Chwaibóg, Adam Jabłoński, Teofil Fiszer, Adam Michalski, książę Grigorij Awałow, Przeor paulinów, o. Euzebiusz Rejman, dr. Władysław Biegański, Leopold Kohn, Edward Geisler, inż. Edmund Telakowski, Franciszek Szanior, II rząd: Edmund Jankowski, Marcin Ginsberg, Franciszek Brauliński, Adolf Jacquesson, J. Szlenkier, Władysław Żukowski, poseł ziemi piotrkowskiej, ks. dziekan Kazimierz Puacz, dr. Karol Benni, prezydent miasta Jan Głazek, Piotr Hoser, Wal Szacki. III rząd, stojący: Karol Łącki, Siemieński, Aleksander Janowski, Karol Zawada, Masłowicz, Władysław Sachs, Józef Cygański. IV rząd: T. Wilski, Bolesław Dzierzbickl. Alfons Bogusławski, Henryk Markusfeld, K. Reklewski, L. Mońkowski, Władysław Kozłowski, Kazimierz Grosman, Biedrzycki. V rząd, siedzący: Szwajcer, Stanisław Szymański, Jan Grossmann, Karol hr. Raczynski, Stefan ks. Lubomirski, Władysław Małkowski, ks. kan. Marian Fulman, Gustaw Wolski.
Fot. Trzciński.
Więcej informacji o Wystawie www.wystawa1909.pl
Fot, str. 10
Wystawa Pawilon Główny i Pawilon Ogólno-Kulturalny
Wystawa – Pawilon Rolniczy
Wystawa – Muzeum Higieniczne
R