Włącz opcję aktywną, ćwicz oddychając czystym powietrzem; to hasło tegorocznych Dni Spirometrii, które odbędą się w dniach 12-17 września. W ramach międzynarodowej kampanii edukacyjnej Healthy Lungs for Life, zainicjowanej przez European Lung Foundation (ELF) oraz European Respiratory Society (ERS), wykonywane będą bezpłatne badania spirometryczne w ponad 245 poradniach na terenie całej Polski; specjaliści udzielą też porad dotyczących wyboru formy aktywności dostosowanej do stanu płuc pacjenta.
Lista ośrodków dostępna jest na stronie www.astma-alergia-pochp.pl.
Koordynatorem kampanii – odbywającej się pod patronatem honorowym Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego i prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, a także przy wsparciu Polskiego Towarzystwa Alergologicznego oraz Kolegium Lekarzy Rodzinnych – jest Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP.
Kiedy warto wykonać spirometrię?
W Polsce na schorzenia dróg oddechowych, którym towarzyszy obturacja, cierpi ok. 6 mln osób – w tym 4 mln to pacjenci dotknięci astmą, a 2 mln – POChP. Zdaniem ekspertów, u około połowy chorych schorzenia pozostają nierozpoznane i tym samym nie są prawidłowo leczone1.
Szczególnie groźne jest POChP. To choroba śmiertelna, skracająca życie o 10-15 lat. Głównym czynnikiem, który ją wywołuje jest palenie papierosów; jedynie 10 proc. przypadków spowodowane jest przebytymi w dzieciństwie chorobami układu oddechowego, przebywaniem w zanieczyszczonym środowisku czy wcześniejszą astmą. POChP rozwija się przez 20-30 lat, a jej wczesne objawy takie jak poranny kaszel i odksztuszanie często bywają przez samych pacjentów ignorowane bądź lekceważone. W efekcie chorzy trafiają do specjalisty w zaawansowanym stadium – często w momencie, gdy znaczna część płuc uległa zniszczeniu i nawet wykonywanie prostych domowych czynności stanowi wysiłek trudny do pokonania.
POChP jest chorobą nieuleczalną, prowadzącą nieuchronnie do degradacji płuc. Dzięki nowoczesnym terapiom – m.in. długo działającym lekom rozszerzającym oskrzela, a w zaawansowanych postaciach także tlenowi podawanemu przez respirator, w połączeniu z rehabilitacją i ćwiczeniami oddechowymi – przebieg POChP można zahamować, a tym samym wydłużyć życie chorego. Kluczowym zagadnieniem jest wczesne wykrycie POChP, otoczenie chorego opieką lekarza i udostępnienie najnowszych terapii na rzecz doboru optymalnego leczenia dla chorego.
Wczesną diagnozę umożliwia spirometria – to badanie czynnościowe układu oddechowego, określające m.in. objętość i pojemność płuc. Badanie zalecane jest przez GOLD – Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (Światowa Inicjatywa Zwalczania POChP) i Polskie Towarzystwo Chorób Płuc, jako najbardziej obiektywne narzędzie oceny upośledzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe2. Zaleca się, aby każda osoba paląca papierosy, a także poddana ekspozycji biernej na dym tytoniowy lub narażona na wdychanie zanieczyszczonego powietrza, uskarżająca się na przewlekły kaszel i wykrztuszanie plwociny miała wykonaną spirometrię.
A może to astma?
Duszność i kaszel to także objawy astmy. POChP często bywa z nią mylona; nie tylko ze względu na podobne dolegliwości, ale także dlatego, że – co wykazały przeprowadzone dwa lata temu badania – tylko 6 proc. Polaków potrafi rozszyfrować skrót POChP. Diagnostyki nie ułatwia fakt, że u niektórych pacjentów z astmą z czasem zaczyna rozwijać się przewlekła obturacyjna choroba płuc. Cechą wspólną obu chorób jest zwężenie oskrzeli i wynikające z niego uczucie duszności. Istnieje jednak cały szereg różnic, które może zauważyć nawet sam chory. W przypadku astmy kaszel i duszności mają charakter napadowy i zmienny; napady występują w nocy, nad ranem, o różnych porach dnia, po wysiłku. Przy POChP objawy występują stale; uczucie duszności utrudnia podejmowanie wysiłku. Kaszel chorego na astmę jest suchy i męczący; nie przynosi ulgi, prowadzi do nasilenia duszności. U pacjentów z POChP kaszel często nasila się rano i wiąże z odksztuszaniem wydzieliny, po którym duszność się zmniejsza. Inne są zwykle przyczyny skurczu oskrzeli – u chorych na astmę to kontakt z alergenami oraz wysiłek.
Jeśli po podaniu leku rozszerzającego oskrzela zarejestrowane w spirometrii zjawisko obturacji ustąpi , to oznacza zazwyczaj, że mamy do czynienia z niewykrytą astmą. Nie jest to wcale zjawisko rzadkie, bo przewlekły kaszel bywa często leczony przez dłuższy czas lekami na infekcje, np. antybiotykami. Jeśli często gnębią nas takie „infekcje”, to także warto zrobić spirometrię, by przekonać się, czy nie jest to astma.
Spirometria jest też badaniem ułatwiającym kontrolę skuteczności terapii astmy i odpowiednie dostosowanie dawek leków do potrzeb pacjenta. Warto wiedzieć, że w większości przypadków – dzięki zastosowaniu wziewnych steroidów – u chorych na astmę można uzyskać stan, który pozwala im na normalne życie bez większych wyrzeczeń. Warunkiem niezbędnym jest jak najlepsza współpraca pacjenta z lekarzem (tzw. compliance). W Polsce obie strony zgłaszają problemy z porozumieniem się – lekarze narzekają, że pacjenci mają tendencję do nieprawidłowego określania poczucia satysfakcji z terapii (twierdzą np. że lek im pomaga, po czym w wywiadzie wychodzi zupełnie coś innnego), z kolei pacjenci uważają, że lekarze poświęcają zbyt mało czasu na tłumaczenie zawiłości związanych z metodą i schematem przyjmowania leków – mimo wprowadzanych wciąż ułatwień ta część terapii bywa problematyczna.
Szkolenie ze stosowania inhalatora jest ważną częścią terapii – często procesem długotrwałym i powtarzanym przy każdej wizycie u lekarza. Warto wiedzieć, że każda zmiana inhalatora – a obecnie może jej dokonać np. farmaceuta, oferując tańszy lek – może skutkować niewłaściwym podaniem leku, dlatego powinna być uzgodniona z pacjentem.
Pacjencie, włącz opcję aktywną!
Wielokrotnie zbadano i potwierdzono zbawienny wpływ aktywności fizycznej na zapobieganie chorobom cywilizacyjnym, ale czy można polecać ją jako lek osobom z chorobami układu oddechowego, takimi jak astma czy POCHP? Istnieje wiele badań, świadczących o tym, że regularny ruch ma ogromne znaczenie w terapii tych chorób – z zastrzeżeniem, że aktywność prowadzona jest pod kontrolą lekarza.
W przypadku przewlekłej obturacyjnej choroby płuc siedzący tryb życia i rezygnacja z aktywności pogarsza stan ogólny chorego. Niska aktywność to częstsze ataki duszności, mniejsza tolerancja wysiłku, a w konsekwencji częstsze hospitalizacje i gorsze rokowania. Brak ruchu powoduje też zwiększenie ryzyka otyłości, która w przypadku przewlekłych chorób płuc stanowi groźne powikłanie, dodatkowo komplikujące życie pacjentowi.
Właściwie prowadzona aktywność fizyczna pacjenta może doprowadzić do spowolnienia rozwoju POChP. Jednak w każdej chorobie zdarzają się okresy zaostrzenia, gdy chory po prostu nie jest w stanie ćwiczyć i prowadzić aktywnego trybu życia. Specjaliści zalecają, aby w czasie rekonwalescencji taki chory poddawany był rehabilitacji, która pomoże mu poprawić kondycję. W celu oceny poziomu aktywności fizycznej osób badanych w tym roku odbędzie się również badanie Międzynarodowym Kwestionariuszem Aktywności Fizycznej5 we wszystkich ośrodkach, biorących udział w Dniach Spirometrii.
Każdy – przy wsparciu swojego lekarza – może znaleźć dla siebie odpowiedni poziom aktywności; taki, który będzie dla niego w pełni osiągalny i który będzie miał dobroczynny wpływ na stan jego zdrowia – uważają autorzy artykułu w czasopiśmie Breathe wydawanym przez European Respiratory Society3. Radzą też, aby ruch stał się codziennym nawykiem, który wprowadzamy, zastępując złe przyzwyczajenia dobrymi, np. wybierając schody zamiast windy czy rower zamiast samochodu. Ich zdaniem, każdego dnia powinniśmy przeznaczyć 30 minut na aktywność fizyczną o takim natężeniu, abyśmy odczuli wyraźne przyspieszenie oddechu, chwilami nawet jego brak. Można ten czas podzielić na kilka 10-minutowych bloków ćwiczeń wykonywanych w ciągu całego dnia; w przypadku osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego „treningi” mogą być skracane do kilku minut. W miarę możliwości aktywność powinna się odbywać na świeżym, wolnym od zanieczyszczeń powietrzu.
Ćwiczenia fizyczne a jakość powietrza: 10 najlepszych wskazówek4
1. Przeanalizuj miejsce i wybór trasy
Korzystaj z parków, miejsc publicznych i tras o niskiej emisji gazów
2. Utrzymuj odpowiedni dystans od drogi
Unikaj ruchu wzdłuż ruchliwych dróg. Jeśli nie masz wyboru, pamiętaj: każdy metr odległości od drogi ma znaczenie
3. Ćwicz z dala od pojazdów spalinowych
Aby nie wdychać dużych ilości substancji szkodliwych dla płuc, trenuj z dala od ruchu
4. Unikaj ruchliwych dróg z wysokimi budynkami
Substancje zanieczyszczające powietrze są często skumulowane w okolicy dróg otoczonych wysokimi budynkami
5. Sprawdzaj wskaźniki jakości powietrza na dany dzień
Rzeczywisty poziom zanieczyszczenia powietrza jest zależny od rodzaju substancji zanieczyszczającej, lokalizacji i lokalnej pogody
6. Sprawdź prognozę pogody
Zanieczyszczenie powietrza jest najwyższe w gorące, słoneczne dni; pogoda deszczowa wpływa na oczyszczenie powietrza
7. Unikaj ćwiczeń w godzinach szczytu
Unikaj aktywności fizycznej w godzinach szczytu w ruchliwych okolicach lub w porach zwiększonego ruchu samochodowego; wybieraj spokojniejszą trasę lub porę dnia
8. Wybierz zdrowy sposób podróżowania
Poruszanie się za pomocą samochodu wpływa na zanieczyszczenie powietrza – korzystaj częściej z transportu publicznego
9. Unikaj narażenia na zanieczyszczenie powietrza wewnątrz pomieszczeń oraz biernego palenia
Planując ćwiczenia weź pod uwagę substancje zanieczyszczające, które mogą wystąpić w danym środowisku i zastanów się, jak się przed nimi uchronić. Unikaj wysiłku np. po sprzątaniu. Odkurzanie lub stosowanie środków czyszczących może obniżyć jakość powietrza w pomieszczeniu
10. Bądź aktywny!
Nie obawiaj się aktywności i ćwiczeń. Regularna aktywność fizyczna może poprawić jakość życia i zdolność radzenia sobie z chorobą. Pamiętaj, aby skonsultować się wpierw z lekarzem
Poradnik pacjenta: co warto wiedzieć o spirometrii?
Jakie są wskazania do badania?
Występowanie objawów takich jak kaszel, duszność, świsty podczas oddychania, bóle w klatce piersiowej
Ocena stanu zdrowia osób, u których występują czynniki ryzyka POChP; m.in. nałogowych palaczy tytoniu, górników, hutników, pracowników narażonych na wdychanie toksycznych gazów i zanieczyszczeń atmosferycznych
ocena wydolności układu oddechowego przed planowanym wysiłkiem fizycznym
ocena wyników leczenia astmy i POChP
Jak przygotować się do badania?
Przed badaniem przez minimum 4 godziny nie powinno się palić papierosów ani pić alkoholu
Przez ok. 2 godziny przed badaniem nie spożywać obfitych posiłków
Tuż przed badaniem (ok. pół godziny) unikać intensywnego wysiłku
Najlepiej założyć wygodne ubranie nie krępujące klatki piersiowej i brzucha
Przeciwwskazania do badania:
Bezwzględne: przebycie zawału mięśnia sercowego (do miesiąca od zdarzenia) oraz wszystkie choroby, które mogą się zdestabilizować pod wpływem nasilonych manewrów oddechowych. W przypadku tętniaka aorty, krwioplucia o nieznanej etiologii, stanu po udarze lub świeżej operacji okulistycznej – o konieczności badania decyduje lekarz prowadzący.
Względne: stany, które mogą wpłynąć na rzetelność uzyskanych wyników. W przypadku ciąży, otyłości, znacznego zniekształcenia klatki piersiowej można wykonać badanie, ale na wyniku powinien znaleźć się komentarz dotyczący stanu pacjenta.
Dlaczego warto wykonać spirometrię? – odpowiada alergolog, dr n. med. Piotr Dąbrowiecki, przewodniczący Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP
W Polsce wiele osób ma objawy takie jak duszność, kaszel, świszczący oddech. To mogą być objawy astmy oskrzelowej lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Podstawowym badaniem, które powinno się wykonać u pacjenta z takimi objawami jest spirometria. To badanie czynnościowe układu oddechowego, które pozwala na ocenę pojemności płuc oraz przepływu powietrza przez układ oddechowy. Na tej podstawie aparat wylicza niezbędne normy, biorąc pod uwagę wiek, płeć i wzrost pacjenta, a następnie podaje wyniki.
Lekarz sprawdza, czy w wynikach badania można zaobserwować zjawisko obturacji, czyli dysproporcję między pojemnością płuc a objętością powietrza przepływającego przez poszczególne części układu oddechowego. Jeżeli stwierdzimy zjawisko obturacji, możemy u pacjenta podejrzewać jedną z dwóch najczęściej występujących obturacyjnych chrób płuc; astmę oskrzelową lub POChP. Tylko połowa pacjentów wie, że u podłoża ich dolegliwości leży choroba przewlekła.
Badanie spirometryczne jest bezbolesne i trwa ok. 10 minut; warto tyle poświęcić, by przekonać się, czy występują u nas zaburzenia przepływu powietrza przez układ oddechowy. Spirometria powinna stać się tak znana jak badanie EKG. Gdy pacjent odczuwa ból w klatce piersiowej, jest kierowany na EKG; elektrokardiogram ma też robiony często, gdy dokuczają mu duszności. Następnym badaniem powinna być u niego spirometria. To powinno być badanie bardzo powszechne i dostępne, bo prawie 6 mln osób w Polsce choruje na obturacyjne choroby płuc.
Więcej informacji:
Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, www.astma-alergia-pochp.pl
Referencje:
. PAP Nauka w Polsce; http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,395963,eksperci-spirometria-moze-ocalic-zycie-setek-tysiecy-ludzi-w-polsce.html (dostęp 04.09.2016)
2. GOLD; Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention on COPD, www.goldcopd.it/materiale/2015/GOLD_Report_2015.pdf, str. 10, (dostęp 04.09.2016)
3. Breathe; Pippa Powell, Thierry Troosters, Frits M.E. Franssen, Martijn A. Spruit, Steve Sealy, Elisabeth H. Bel, Dan Smyth, Pieter S. Hiemstra; „Take the active option” to support Healthy Lungs for Life; http://breathe.ersjournals.com/content/11/3/179, (dostęp 04.09.2016)
4. http://www.europeanlung.org/assets/files/pl/publications/ten-top-tips-pl.pdf (dostęp: 04.09.2016)
5.http://www.academia.edu/19229070/Mi%C4%99dzynarodowy_Kwestionariusz_Aktywno%C5%9Bci_Fizycznej_IPAQ_wersja_polska (dostęp: 04.09.2016)
Materiał przygotowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia” na warsztat edukacyjny z cyklu „Quo vadis medicina?” pt. „Dni Spirometrii 2016: Włącz opcję aktywną”, wrzesień 2016 r.
Do wykorzystanie w całości lub fragmentach.
r