100-lecie Polski Wolnej – marzec 1921 r.


 

17 marca 1921 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił najwyższe prawo obowiązujące obywateli, konstytucję państwa (Dz. U., nr 44, poz. 267). Komisja Konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego pracowała nad nią od 19 lutego 1919 roku. Dopiero w marcu 1921 roku doszło do porozumienia między stronnictwami politycznymi w Sejmie w trzech zasadniczych sprawach. 8 marca 1921 roku przyjęto porozumienie stronnictw sejmowych, na mocy, którego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej miał być równocześnie Naczelnym Wodzem Wojsk Polskich. Otwierało to drogę do najwyższej godności w państwie Naczelnikowi Państwa Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. 9 marca 1921 roku poseł na Sejm Ustawodawczy ksiądz arcybiskup metropolita lwowski obrządku ormiańskiego Józef Teodorowicz wydał oświadczenie, wedle którego Episkopat Polski zrezygnował z uprzywilejowania wirylistycznego w Senacie. Tym samym, ksiądz arcybiskup Józef Teodorowicz poprosił o skreślenie kurii biskupiej w Senacie, jak to było w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W związku z tym, 16 marca 1921 roku za powstaniem drugiej izby parlamentarnej pochodzącej z wyboru – Senatem, opowiedziało się 198 posłów, przeciw było 187 posłów.

Konstytucja marcowa składała się z 7 rozdziałów, obejmujących 126 artykułów (obecnie obowiązująca konstytucja uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku liczy 13 rozdziałów, obejmujących 243 artykuły). Już artykuł 2 konstytucji marcowej mówił: „władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”. Organami ustawodawczymi były Sejm i Senat, których kadencja wynosiła pięć lat. Organami władzy wykonawczej były: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (połączone Sejm i Senat) na siedmioletnią kadencję (artykuł 39 konstytucji). Wybory do władz ustawodawczych w myśl konstytucji marcowej były: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne. Czynne prawo wyborcze do głosowania do Sejmu mieli obywatele po ukończeniu 21 lat, do Senatu czynne prawo wyborcze obywatele mieli po ukończeniu 30 lat. Bierne prawo wyborcze, czyli prawo wyboru do Sejmu obywatele mieli po ukończeniu 25 lat, do Senatu można było być wybranym po ukończeniu lat 40 (artykuły: 12, 13, 36 konstytucji). Konstytucja wprowadzała trójstopniowy podział administracyjny państwa polskiego: województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie (artykuł 65 konstytucji). Obywatele mieli swobodę wymiany myśli i poglądów, wolność prasy, zakaz cenzury prasy i wydawnictw, nietykalność własności prywatnej, ochronę życia. Wprowadzono równouprawnienie kobiet, ochronę praw mniejszości narodowych (kultywowanie języka i odrębności kulturowej), zakaz pracy dzieci do lat 15 (artykuł 103 konstytucji). Zniesione zostały tytuły rodowe i stanowe. „Naczelne stanowisko” należało do wyznania rzymskokatolickiego. Obowiązkowa nauka religii w szkołach państwowych miała trwać do 18 roku życia (artykuł 120 konstytucji).

Dnia następnego, 18 marca 1921 roku, o godzinie 9.30, w łotewskiej stolicy Rydze podpisano pokój kończący wojnę polsko-sowiecką. Wojna rozpoczęła się 5 stycznia 1919 roku. Wzięło w niej udział 360 000 żołnierzy Wojska Polskiego i 950 000 żołnierzy wojsk Armii Czerwonej. Po stronie polskiej zginęło 60 000 żołnierzy, po stronie sowieckiej zginęło 100 000 żołnierzy. W traktacie ryskim Rosyjska Sowiecka Federacyjna Socjalistyczna Republika uznała Rzeczpospolitą Polską. Granica między państwami przypominała granicę polsko-rosyjską po II rozbiorze Polski z 23 stycznia 1793 roku i biegła następująco: od Dźwiny ku południowi, na zachód od Mińska, na wschód od Łunińca, przez Ostróg do Zbrucza i Zbruczem do Dniestru. Słowo komentarza: Mińsk to stolica sowieckiej Białorusi, Łuniniec miasto po polskiej stronie, Ostróg to miasto przy granicy sowieckiej Ukrainy i Polski, Dźwina, Zbrucz i Dniestr to rzeki. Sowieci mieli wypłacić Polsce odszkodowanie i zwrócić zagrabione jeszcze przez stronę carską dobra kultury.

Rozpoczęły się przygotowania do plebiscytu na Górnym Śląsku. Ze strony polskiej za pomyślne przeprowadzenie tej operacji, w myśl obradującego 12 marca 1921 roku Komitetu Zjednoczenia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą Polską zaangażowany był Komitet Plebiscytowy na okręg częstochowski oraz mieszkańcy Częstochowy i powiatu częstochowskiego. Głównym zadaniem częstochowskiego komitetu było gościnne podejmowane plebiscytowców przy udziale miejscowego społeczeństwa oraz dostarczenie odpowiednich lokali na noclegi. W mieście zatrzymywali się wyjeżdżający z Polski na Górny Śląsk, dla przyjeżdżających zaś Górnoślązaków zostały urządzone dwie herbaciarnie: jedna na dworcu kolei – ten punkt objęło „Koło Polek”, drugą herbaciarnię objął Zarząd Komitetu Plebiscytowego na okręg częstochowski. W barakach na Stradomiu urządzono jedną kuchnię, drugą kuchnię otwarto na Jasnej Górze. W dniu wyjazdu, po sprawdzeniu legitymacji część głosujących skierowano do Sosnowca, innych kierowano do Herb. Wyjazd plebiscytowców z Częstochowy do Sosnowca nastąpił 17 marca 1921 roku o godzinie 9.10, wyjazd z Częstochowy do Herb nastąpił 18 marca 1921 roku o godzinie 7.45. Na stacjach węzłowych w Katowicach i Herbach pruskich oczekiwali delegaci komitetów plebiscytowych śląskich z 17 powiatów, którzy zaopiekowali się głosującymi. Poznać ich można było po tym, że delegaci komitetów śląskich byli zaopatrzeni w białe opaski na lewym ramieniu zaznaczone napisami „Polski K. Pl”.

Plebiscyt na Górnym Śląsku odbył się 20 marca 1921 roku. Oprócz mieszkających na Górnym Śląsku w głosowaniu wzięło udział 191 308 osób, którzy urodzili się na Śląsku, ale później opuścili te tereny przed 1904 rokiem. W plebiscycie na Górnym Śląsku wzięło udział 1 190 637 osób (97,5% wszystkich uprawnionych), zwyciężyli Niemcy, którzy zdobyli niemal 59,4% głosów (707 393), w tym 182 000 emigrantów. Za przynależnością Górnego Śląska do Polski głosowało 479 365 osób, 40,3%. Niemcy wygrali głosowanie w miastach oraz w większości, 834 na 1510, gmin. Pomysł, by głosowali wszyscy urodzeni na Górnym Śląsku i mogli wypowiedzieć się o przynależności państwowej tej niemieckiej prowincji był autorstwa głównego eksperta do spraw geograficznych przy Delegacji Polskiej na konferencji pokojowej w Wersalu prof. Eugeniusza Romera. Pomysł ten podchwycili Anglicy, kierując się zasadą samostanowienia o obszarach plebiscytowych wszystkich zainteresowanych. Jak widać dobry pomysł przyniósł wyraźną przegraną Polski w plebiscycie z 20 marca 1921 roku. Jeżeli nie uwzględni się wyników emigrantów, ten wynik był znacznie bardziej ciekawy i bardzo problematyczny dla sprawującej kontrolę nad tym terenem Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku: 525 000 głosów po stronie niemieckiej i 470 000 głosów po stronie polskiej (52,7% do 47,2%). Po ogłoszeniu wyników Niemcy zażądali przyłączenia całego Górnego Śląska do Niemiec. Dwa dni później, 22 marca 1921 roku podczas niemieckiej demonstracji przed siedzibą Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Opolu, w obawie przed wybuchem nowych walk, interweniowały rozjemcze oddziały francuskie. W tym samym dniu Wojciech Korfanty zaproponował gen. Henri Le Rondowi, przewodniczącemu Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, podział Górnego Śląska mniej więcej wzdłuż rzeki Odry, a potem do Olesna (tzw. „Linia Korfantego”). Od końca marca negocjacje w sprawie przebiegu granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku toczyły się również między państwami alianckimi.

Imieniny Marszałka Józefa Piłsudskiego wobec uchwalenia konstytucji i podpisania traktatu pokojowego w Rydze zamieniły się w Częstochowie w entuzjastyczną uroczystość. Po capstrzyku wojskowym w piątek wieczorem 18 marca 1921 roku, 19 marca 1921 roku, w sobotę, Częstochowa przywitała domami udekorowanymi sztandarami, sklepy i zakłady były pozamykane. O godzinie 10.00 zgromadziły się na Jasnej Górze liczne zastępy wojska i ludności, cechy i korporacje ze sztandarami, młodzież szkolna, częstochowska Straż Ogniowa Ochotnicza, stowarzyszenia i związki. Po uroczystej mszy kapelan wojskowy ks. Tadeusz Peche wygłosił przemowę podkreślającą zasługi Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza. Po nabożeństwie przy dźwiękach orkiestry policyjnej i I Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Częstochowie ruszył pochód z udziałem młodzieży, władz wojskowych i cywilnych, cechami i korporacjami ze sztandarami, wreszcie z udziałem społeczeństwa. Pochód zatrzymał się na placu przed Magistratem, gdzie odbyła się defilada wojskowa przed dowódcą garnizonu pułkownikiem Wysockim, w otoczeniu oficerów, władz cywilnych i przedstawicieli instytucji.

Dla miasta Częstochowy i dla jej mieszkańców, patrząc zaledwie po stu latach, marzec 1921 roku przyniósł inne ważne wydarzenie. 15 marca 1921 roku grupa członków Koła Młodych Polskiej Partii Socjalistycznej: Józef Zyngier, Karol Podlewski, Edward Płatkowski, Jan Gozdalik i Józef Biały zwrócili się do Związku Zawodowego Metalowców i Komitetu Dzielnicowego PPS z prośbą o zorganizowanie klubu sportowego. W wyniku tych działań został założony Klub Sportowo-Futbolowy „Racovia”, w osadzie fabrycznej Raków, gminy Huta Stara (osada fabryczna Raków została przyłączona do miasta Częstochowy dopiero 28 marca 1928 roku). W ten sposób zapoczątkowana została kadra zawodników reprezentujących ten klub, wielu działaczy troszczących się o jego istnienie czy wreszcie powstała wspólnota Kibiców Rakowa – Zawsze Wierni. W miarę możliwości będziemy uczestniczyć w pierwszych chwilach istnienia klubu.

Wydarzeniem kończącym ten miesiąc były Święta Wielkiej Nocy obchodzone bardzo wcześnie – pierwszy i drugi dzień Świąt Wielkanocnych przypadł na 27 i 28 marca 1921 roku. O tym jak te święta obchodzono, mówi relacja: „Tegoroczne Święta Zmartwychwstania Pańskiego obchodzone były pod znakiem nadziei na lepszą przyszłość, opromienioną blaskiem potęgi i chwały zjednoczonej Ojczyzny. Gdy uderzyły dzwony kościelne, wieszczące radosną nowinę, serca ludzkie żywiej zabiły w piersiach, ożywione wiarą w zwycięstwo sprawiedliwości nad przemocą i barbarzyństwem.

Na rezurekcji przed kościołem garnizonowym zgromadziły się liczne zastępy częstochowian, otaczając zwartą ławą karne szeregi żołnierzy przybyłych na nabożeństwo. Podczas procesji naokół kościoła palono ognie bengalskie i puszczano rakiety, szybujące wzwyż ku szczeremu rozradowaniu zgromadzonych przed kościołem i w Alejach odświętnych widzów.    W tym roku podobnież jak i w latach ubiegłych społeczeństwo nasze zmaterializowało swą łączność z żołnierzem, urządzając wspólne święcone w koszarach, rozdane przez grono pań z „Koła Polek” i ze stowarzyszeń społecznych opieki nad żołnierzem.

Ludno i rojno było w pierwsze święto na Jasnej Górze i we wszystkich kościołach parafialnych, ile, że lud wierny, rozradowany na duchu słoneczną pogodą, tłumnie podążał w progi świątyń, aby złożyć korne dzięki Panu za dolę i niedolę życiową. W porze popołudniowej iście wiosenna pogoda wywabiła tłumy przechodniów w Aleje, ubranych już po wiosennemu – w przewiewnych i letnich płaszczach, a najczęściej bez tej luksusowej garderoby, czyli zgoła do figury, ponieważ drożyzna materiałów z roku na rok powiększa liczbę wiosennych „figurantów”.

Drugi dzień Świąt okazał się mniej wiosennym, to też mniej rojno i garno było w Alejach, za to ścisk niesłychany panował w kinoteatrach i w licznych salach, w których urządzono koncerty i amatorskie przedstawienia”.

Robert Sikorski

fot.

marzec – W 1921 roku Józef Piłsudski przebywał w Częstochowie. Odwiedził także Jasną Górę archiwum.rp.pl

Podziel się:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *