ADHD to amerykański skrót od Attention Deficyt Hyperactivity Disorder – Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi. Osoby z tą dysfunkcją mają problem z koncentracją uwagi, są impulsywne i nadpobudliwe, a występujące symptomy są nieadekwatne dla wieku i możliwości intelektualnych. Nazwa ta wywodzi się z klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Często pojawia się pytanie, czy aby na pewno wiemy, co oznacza ADHD, i jak wpływa na życie osób bezpośrednio nią dotkniętych? Jak w obliczu tego problemu powinni zachować się rodzice i nauczyciele chorego dziecka? Do kogo zwrócić się po pomoc?
Ogólna charakterystyka problemu
ADHD to nie “histeryczny stan wymyślony w Ameryce”. Istnieje mnóstwo starych opisów zespołu nadpobudliwości ruchowej, określanych np. jako “nieprawidłowe stany fizyczne”, czy ” deficyt kontroli moralnej” ( ang. lek. Fryderyk Still).
ADHD jest zaburzeniem o podłożu biologicznym, nie wynika ze złego wychowania czy złych skłonności dziecka. Pod pewnymi względami jest ono podobne do innych chorób wieku dziecięcego, które, jeśli nie będą właściwie leczone, mogą mieć groźne skutki. Obecnie uważa się, że głównym deficytem w ADHD jest niemożność powstrzymania odpowiedzi- reakcji na impuls zarówno pozytywny, jak i negatywny, brak hamowania, samokontroli.
Jak zachowują się osoby z ADHD? Co powinno wywołać czujność rodziców i nauczycieli?
Szkolne trudności
Dzieci te w swojej grupie wiekowej mogą być postrzegane jako nadmiernie aktywne, przesadnie ruchliwe i mające trudności ze skupieniem się, ale dopiero gdy rozpoczną naukę w szkole, trudności stają się oczywiste. Po raz pierwszy w ich życiu wymaga się od nich, aby spokojnie siedziały, zajmowały się określonymi zadaniami i wykonywały je od początku do końca. Wtedy najczęściej zaczynają wyróżniać się spośród innych dzieci. W szkole dzieci z ADHD to najczęściej te, które nie siedzą na swoich miejscach, gdy się tego od nich oczekuje, albo nie pozostają na miejscu zbyt długo. Dzieci te stale rozmawiają, wykrzykują, przeszkadzają i uniemożliwiają innym wykonywanie ich zadań. Są niezorganizowane, często zapominają o niezbędnych przyborach lub gubią je. Irytuje to nauczycieli, drażni rówieśników.
Impulsywność lub działanie bez zastanowienia nad możliwymi konsekwencjami jest przyczyną wielu trudności dzieci z ADHD i ich rodzin. Rodzice muszą być wyjątkowo czujni, aby ustrzec swoje dziecko przed różnymi wypadkami.
Impulsywność może też mieć wpływ na relacje społeczne i utrudniać zawarcie przyjaźni.
Wtrącanie się, mówienie bez zastanowienia, bicie innych dzieci bez powodu może spowodować odrzucenie dziecka, które desperacko pragnie przyjaźni.
Liczne “niedostatki” zauważalne u dzieci z ADHD, na przykład te związane z umiejętnościami szkolnymi i społecznymi, spowodowane są brakiem zdolności ukierunkowania i skupienia uwagi wystarczająco długo, aby zauważyć i zdać sobie sprawę, czego trzeba się nauczyć. Dzieci często mają wrodzoną zdolność uczenia się tych sprawności, ale dopóki nie pomoże się im skupić uwagi wystarczająco długo, nie mogą ich opanować. Koszty niemożności skupienia uwagi mogą być znaczne nie tylko jeśli chodzi o naukę i sukcesy w szkole, ale też prowadzenie normalnego, szczęśliwego życia z rodziną i przyjaciółmi.
Zmęczeni rodzice
Któż z nas nie spotkał zmęczonych, sfrustrowanych rodziców, dla których każda próba skorygowania nieprawidłowych zachowań dziecka kończy się niepowodzeniem? Co więcej, często to właśnie matki i ojców obwinia się za trudności dziecka, a nawet zarzuca się im złe wychowanie. Dlatego tak istotne jest, aby rodzice, jeśli zauważą jakiś problem, niezwłocznie skontaktowali się z lekarzem lub psychologiem. Im szybciej zostanie podjęte właściwe leczenie i udzielona pomoc w nauce, tym lepiej. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że trudności związane z ADHD rosną lawinowo, jeśli nie zostaną podjęte w porę odpowiednie kroki.
Nauczyciel też człowiek
Trudne wyzwanie stoi także przed samymi nauczycielami. Dzieci z ADHD mają kłopoty w szkole z powodu swojej nadpobudliwości, a nierzadko mogą rozwinąć się u nich dodatkowo depresja i zaburzenia zachowania. Należy jednocześnie zaznaczyć, iż dzieci te są często bardzo inteligentne, a przeszkodą [O1]w przyswajaniu wiedzy są w rzeczywistości objawy ADHD.
Jak pracować z takim uczniem w klasie? Nauczyciel może posadzić dziecko w pierwszej ławce, co umożliwi kontakt wzrokowy, dyskretną zachętę i kontrolę jego pracy. Warto nagradzać dobrą pracę i wprowadzać niewielkie urozmaicenia, gdy zapał dziecka opada. Najważniejsze są pomoc, wsparcie i ofiarowanie dziecku poczucia bezpieczeństwa. Troskliwa osoba dorosła może być źródłem ogromnej siły dla dzieci z ADHD.
Lepsze perspektywy
Wydaje się, że niektórzy wyrastają z ADHD, prawie połowa dzieci funkcjonuje prawidłowo u progu dorosłego życia. Dorośli z ADHD też istnieją, u nich objawy z dzieciństwa utrzymują się, ale odpowiednie leczenie umożliwia prawidłowy rozwój i samorealizację. Oto przykłady, które nie pozostawiają co do tego wątpliwości i nie wymagają komentarza: Aleksander Graham Bell, Will Smith, Joanna Szczepkowska czy Szymon Majewski.
Lecz niech ten optymistyczny akcent nie usypia naszej czujności. Nie lekceważmy problemu, przyglądajmy się bacznie naszym dzieciom, pamiętając jednocześnie, że prawidłowo postawiona diagnoza to połowa sukcesu. Osoby dotknięte tym problemem nie są pozostawione samym sobie. Istnieje szereg specjalistów i instytucji, do których można się zwrócić po pomoc.
Pomoc powinna zostać udzielona w każdej specjalistycznej poradni psychologiczno- pedagogicznej. Właściwe adresy to również:
Polskie Towarzystwo ADHD (012 )2514924,0693 357 434 www.ptadhd.pl
Stowarzyszenie PONAD (022)423 17 43 www.adhd.org.pl
Koło Pomocy Dzieciom z ADHD w Szczecinie
Centrum Terapii Behawioralnej w Warszawie
MONIKA SCHELLER-WOJTASIK, OLGA SZPROCH