Zabytki kultury w gminie Kamienica Polska
Postęp techniczny, cywilizacja XX stulecia poczyniły duże spustoszenia w obiektach kultury ludowej, zwłaszcza drewnianej. Znikają dawne zagrody, domostwa, małe obiekty sakralne, a w ich miejsce powstają nowe, murowane, betonowe, w których dominują metal, beton, szkło i tworzywa sztuczne. Wobec czego należałoby zwrócić uwagę na te obiekty, które jeszcze zachowały się do naszych czasów (mimo modnej modernizacji).
Na terenie gminy Kamienica Polska w pewnej liczbie zachowały się jeszcze drewniane domy z końca XIX w., w Kamienicy Polskiej, Łyścu, Romanowie, Wanatach i Własnej. Domy w Kamienicy Polskiej posiadają charakter budowli małomiasteczkowych lub dawnych przedmieść. Zbudowali je przybywający do tej miejscowości, trudniący się tkactwem osadnicy czescy z dawnej monarchii austro-węgierskiej.
Do budowy budynków mieszkalnych, jak i gospodarczych, wykorzystywano zarówno drewno, jak i kamień. Drewno stosowano przy wznoszeniu stodół, niekiedy łączono go z kamieniem łamanym. Natomiast obory i inne pomniejsze obiekty gospodarcze budowano przede wszystkim z kamienia (m.in. Kamienica Polska, Własna).
W Kamienicy Polskiej zachowało się 15 domów, w tym dwa zbudowane po 1864 roku i jeden z połowy XIX stulecia, należące do najstarszych miejscowości. Poza tym we wsi zachowało się sześć domów z końca XIX w. oraz cztery z początku XX w., jeden z przełomu XIX i XX stulecia oraz jeden datowany na rok 1903. Natomiast w innych miejscowościach mamy obiekty znacznie młodsze. W Wanatach znajduje się dom z 1910 r., w Łyścu z 1914 r., a w Romanowie z 1917 r. Zaś z 1920 r. zachowały się domy w Łyścu, Rudniku Wielkim i Własnej. Poza tym w Starczy przetrwał dom z 1922 roku. W tych ostatnich miejscowościach są to przede wszystkim pojedyncze obiekty.
Z grupy budownictwa ludowego zachowała się drewniano-kamienna zagroda z 1930 r. na terenie Własnej. W Kamienicy Polskiej przetrwał przebudowany budynek drewniany dawnej karczmy z drugiej połowy XIX wieku.
Obiekty sakralne na terenie gminy pochodzą z XIX wieku (Kamienica Polska) i XX stulecia (Starcza). W Kamienicy Polskiej wzniesiono kościół murowany pw. św. Michała Archanioła w latach 1868 – 1870 przez przybyłych tu osadników tkackich. Świątynię poświęcił 28 grudnia 1869 r. dziekan częstochowski, ks. Józef Rzewuski, a konsekrował biskup włocławski Aleksander Bereśniewicz (20 maja 1884). W 1956 – 1958 ks. Stanisław Duda zbudował organistówkę i unowocześnił plebanię.
Drugą świątynię zbudowano w Starczy. Tamtejszy kościół pw. NMP Częstochowskiej wzniesiono dla erygowanej w 1911 r. parafii. Najpierw zbudowano fundamenty kościoła, potem tymczasową drewnianą kaplicę, wreszcie w latach 1928 – 1934 ks. Wacław Kucharski zbudował kamienny kościół. Na chór sprowadzono zabytkowe organy pochodzące z 1892 r. Świątynię poświęcił 29 września 1935 roku biskup częstochowski Teodor Kubina.
Z innych obiektów sakralnych należy wymienić murowane kaplice pw. św. Jana Nepomucena w Romanowie i Rudniku Wielkim. Obydwie kaplice wzniesiono mniej więcej w podobnym czasie na przełomie XIX i XX stulecia. Poza tym w Starczy w 1910 r. zbudowano plebanię murowaną, otynkowaną, pokrytą ceramiczną dachówką. Obiekt ten w 1993 roku rozebrał ks. Czesław Urgacz, który w jej miejsce wzniósł nową plebanię. W 1952 r. ks. Piotr Turlejski zbudował organistówkę, a ks. Alfons Kotlewski przeprowadził kapitalny remont dachu i więzi kościoła.
Mówiąc o zabytkowych obiektach związanych z kultem należy wspomnieć o dwu cmentarzach. Pierwszy z nich, mariawicki, powstał w 1900 roku w Rudniku Małym, drugi, rzymsko-katolicki, w Kamienicy Polskiej założony został przed 1880 r. Ten ostatni zachował kamienne nagrobki z końca XIX i pocz. XX wieku. Cmentarz ów stanowi nekropolię prawie wszystkich rodzin zamieszkujących tę miejscowość. Znalazł tu miejsce wiecznego spoczynku działacz ludowy i poseł Jan Cianciara (1875 – 1947).
BOGDAN SNOCH