Święta Wielkanocne, to najważniejsze i najstarsze święto dla Chrześcijan, obchodzone na pamiątkę Zmartwychwstania Pańskiego, celebrowane w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni Księżyca (między 21 marca a 25 kwietnia).
Pierwsze pisanki odkryto w Asyrii szacując, że powstały około 5 tysięcy lat temu! W Polsce najstarsze jak dotąd malowane jajko pochodzi z X wieku i zostało znalezione na Ostrówku w Opolu. Początkowo pisanki zdobiono poprzez pisanie (stąd nazwa pisanki) za pomocą szpilek, igieł, szydeł, bądź słomek na skorupce gorącym roztopionym woskiem. Następnie zanurzano je w barwniku. Popularny dzisiaj zwyczaj gotowania jajek w łupinkach cebuli, by uzyskały one ceglanobrązową barwę prawdopodobnie pochodzi od Słowian, dla których były one symbolem pomyślności.
W świecie legend
Symbolika jajek jest bardzo bogata i opiera się na przeróżnych wierzeniach i legendach. Jedna z nich głosi, że Maria Magdalena idąc w niedzielę wielkanocną do grobu Chrystusa, kupiła po drodze jajka na posiłek dla Apostołów. Po spotkaniu zmartwychwstałego Pana była tak szczęśliwa, że nawet jajka, które niosła z radości zabarwiły się na czerwono i stąd dzisiejsza tradycja ich malowania. O pisankach jest mowa także w wielu pogańskich podaniach wg, których jajko zawsze było oznaką sił witalnych – stąd też używano je w magii leczniczej i oczyszczającej. Inne legendy opowiadają o malowanym jajku, będącym potężnym amuletem przeciw złym mocom i czarom. W wielu regionach czyniono na nich specjalne znaki mające chronić domostwo przed złymi duchami, rzucaniem uroku, chorobami. W okresie wiosennym zakopywano je pod progami budynków gospodarczych lub przed bramką do ogrodu, a wydmuszki układano w sadach pod drzewami, by obficie owocowały. Pisanki toczono także po ciele chorych i po grzbietach zwierząt, by były zdrowe i dorodne, a w niektórych podaniach mowa także o wrzucaniu ich w ogień, aby w razie pożaru szybciej ugasić płomienie. Popularny był zwyczaj rozsiewania pozostałych po świętach skorupek na polach w celu zebrania dużych plonów, lub wrzucanie ich na dach, by chroniły dom przed piorunami. Malowaniem pisanek dawniej zajmowały się tylko kobiety (tylko „czyste”!). Zazwyczaj zbierały się w tym celu w jednej izbie, do której mężczyznom nie wolno było wchodzić. W przeciwnym wypadku pisanki miały tracić swą magiczną moc.
Dzisiejsze zwyczaje
Dziś jajka to symbol nowego życia a te poświęcone – zmartwychwstania. Mimo upływu lat, w Polsce (głównie na wsiach) wciąż kultywuje się wiele obrzędów związanych z jajkami. Należy do nich trzykrotne obchodzenie domostwa ze święconymi pisankami, by odegnać złe moce, czy też zwyczaj zjedzenia w wielkanocny poranek jednego jajka z kawałkami surowego chrzanu, który ma wypalić grzechy, pisanka zaś dostarczyć jedzącemu radości na cały rok. Dziewczęta dla zachowania urody powinny obmyć twarz w wodzie, w której gotowano świąteczne jajka. Mówi się, że dzięki temu znikają piegi i trądzik. Najbardziej popularną dziś „jajkową” tradycją jest zdobienie pisanek, a tych jest całe mnóstwo. Najczęściej stosowana metodą jest zanurzanie jajek w rozpuszczonym barwniku. Jeżeli jeszcze przed barwieniem naniesiemy wzór z roztopionego wosku, wówczas kolor będzie widoczny jedynie na odsłoniętych fragmentach skorupki. Dla utrwalenia koloru wystarczy ocet lub lakier do włosów. Wzory na pisankach często są też wydrapywane za pomocą szpilki lub ostrego noża, bądź wyklejane np. włóczką. Kolorowe pisanki oprócz tego, że zdobią świąteczne stoły i koszyczki, stanowią wspaniałe prezenty, którymi można obdarować rodzinę i przyjaciół, a ich zdobienie dostarcza frajdy wszystkim, nie tylko dzieciom.
Palemki wielkanocne
Niedziela bezpośrednio poprzedzająca Zmartwychwstanie, znana jest jako Niedziela Palmowa i rozpoczyna Wielki Tydzień. Poświęcone w tym dniu rózgi wierzbowe ozdobione piórkami, kwiatkami i innymi roślinami przynoszono do domów i lekko bito nimi domowników w celu zapewnienia im szczęścia. Połknięta bazia wróżyła zdrowie i bogactwo, a zatknięta w oknie chroniła przed złośliwymi sąsiadami i złodziejami.
Wielkie sprzątanie
Sprzątanie w domach nie jest spowodowane jedynie estetycznymi pobudkami. Porządki to symbol wymiatania z domów zimy a wraz z nią wszelkich nieszczęść i chorób.
Wieszanie śledzia
Śledź jako symbol Wielkiego Postu niegdyś był wieszany, a dokładniej przybijany do drzewa. Dlaczego? W ten właśnie sposób karano tę rybę za to, że przez sześć niedziel „wyganiała” mięso z jadłospisu.
Święconka
W Wielką Sobotę zanosimy do kościoła koszyczek ze święconką. Jego zawartość to oczywiście jajka – pisanki, jako symbol nowego życia i Chrystusa zmartwychwstałego, chleb, mający zapewnić dobry los, figurka Baranka Bożego zrobiona z ciasta lub cukru, sól – symbol oczyszczenia (dawniej wierzono, że sól chroni od złego), chrzan jako symbol gorzkiego poświęcenia Chrystusa oraz fizycznej sprawności i mięso (szynki lub kiełbasy) – symbol zdrowia i płodności. Zgodnie z tradycją, wszystkie prace domowe powinny być skończone zanim święconka zostanie przyniesiona z kościoła do domu. W niedzielny poranek po powrocie z Rezurekcji spożywamy wielkanocne śniadanie. Oprócz święconki podajemy gorący żur, ugotowany najczęściej na białej kiełbasie. W gronie rodzinnym dzielimy się jajkiem składając sobie życzenia wszelkiej pomyślności.
Gdzie ten zajączek?
Szukanie zajączka to słynna sprzed laty zabawa, w której wszyscy chętnie brali udział. Do dziś, zaraz po śniadaniu wielkanocnym dzieci i dorośli szukają w wielu zakątkach swoich domów zajączka, czyli drobnego upominku.
Śmigus Dyngus
Lany poniedziałek to doskonała zabawa, którą zna chyba każdy. W poprzednich dekadach oblewać można było wszystkich i wszędzie. Oblanie wodą panny wróżyło jej powodzenie i szybkie zamążpójście. Gdyby jednak została sucha, groziło jej staropanieństwo. Nie dotyczyło to jednak sytuacji, kiedy panna ofiarowywała chłopcu pisankę i w ten sposób wykupiła się od oblania. Dziś wodne wojny robią zazwyczaj dzieci, dorośli kropią się symbolicznie wodą lub perfumami.
Opracowała
ALEKSANDRA GRADOŃ