Rok ubiegły był rokiem wielkiego jubileuszu 100-lecia powstania Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (TOnZP). W rocznicowych obchodach omawiano oraz podkreślano wielką rolę, jaką TOnZP odegrało w budzeniu wśród polskiego społeczeństwa świadomości znaczenia polskiego dziedzictwa, w określaniu narodowej tożsamości w zniewolonym od 1772 r. kraju oraz w popularyzowaniu wiedzy o dziejach państwa polskiego i o kulturze narodu polskiego.
Towarzystwo powstało w Warszawie w czasach niewoli w 1906 r. z inicjatywy naukowców i społeczników, zainteresowanych ochroną narodowego dziedzictwa, na wiele lat przed powołaniem polskiej, państwowej służby konserwatorskiej (1919 r.), dla której, od pierwszych lat swej działalności do wybuchu Powstania Warszawskiego, było merytorycznym zapleczem. Reaktywowanie Towarzystwa pod jego obecną nazwą, jako Towarzystwo Opieki nad Zabytkami (TOnZ), nastąpiło w roku 1974 z inicjatywy wybitnych przedstawicieli środowiska konserwatorów zabytków, historyków sztuki i działaczy społecznych. Pierwszym jego prezesem został zmarły właśnie niedawno prof. Wiktor Zin.
Zadaniem TOnZ jest popularyzowanie wiedzy o zabytkach poprzez wszelką formę edukacji społecznej, inicjowanie i prowadzenie prac konserwatorskich i inwentaryzacyjnych, interwencje konserwatorskie zagrożonych obiektów i zespołów zabytkowych, działalność wystawiennicza i dokumentacyjna, organizacja prelekcji, sympozjów i konferencji naukowych. Towarzystwo jest członkiem założycielem Patria Polonorum, wchodzącej w skład Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń ds. Ochrony Kulturalnego i Naturalnego Dziedzictwa Europy – Europa Nostra.
Zachowanie dziedzictwa kultury, jak i natury jest wielką powinnością narodu wobec nie tylko przeszłości, ale również dla przyszłości. Przede wszystkim teraz, kiedy należymy do Unii Europejskiej, uwrażliwienie społeczeństwa, a zwłaszcza młodzieży szkolnej na kwestie dziedzictwa narodowego i jego roli w kształtowaniu oraz w podkreślaniu naszej tożsamości, nabiera specjalnego znaczenia. Należy uczyć poszanowania własnej kultury, historii, dziedzictwa i odrębności. Propagować polskie tradycje, uczyć patriotyzmu i uświadamiać znaczenie środowiska kulturalnego i naturalnego.
Ojciec Święty Jan Paweł II często podkreślał, że “o jakości człowieczeństwa świadczy jakość ochrony jego dziedzictwa nie tylko duchowego, ale również materialnego”.
Należy zatem zadać sobie podstawowe pytanie – czym jest narodowe dziedzictwo? Wielka dyskusja na temat toczyła się w roku 2000 na łamach miesięcznika popularnonaukowego TOnZ “Spotkania z zabytkami”. Można było się dowiedzieć, że: “Dziedzictwo narodowe, to istnienie narodu, jego tożsamości, tak w sensie materialnym, jak i duchowym. Na wspólne dziedzictwo narodowe składa się wiele elementów – historia, kultura, sztuka, nauka, język, obyczaj, tradycja, także przyroda i krajobraz. Wszystkie te elementy przenikają się wzajemnie i są nierozerwalnie ze sobą związane.”
Pragnę również przytoczyć tutaj pierwsze słowa listu prezydenta Lecha Kaczyńskiego, skierowane właśnie 5. grudnia ur. na Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie do działaczy TOnZ, spadkobiercy TOnZP oraz do uczestników uroczystości jubileuszowej, zamykającej obchody 100-lecia TOnZP, iż “przeszłość, to dla każdego narodu źródło siły i dumy z osiągnięć rodzimej myśli i ducha, wyobraźni i sztuki. Poznawanie tego dziedzictwa, jego ochrona jako świadków historii i tradycji oraz wzorców do kształtowania i zachowania naszej tożsamości, jest sukcesorskim obowiązkiem dla kolejnych pokoleń. Wieki bolesnych doświadczeń dotkliwie zubożyły polską ziemię w jej historycznych pamiątkach, a najtrudniejszy czas zagrożenia – epoka rozbiorów – przez długie lata stanowił szczególne niebezpieczeństwo dla najcenniejszych świadectw naszej narodowej tożsamości. Utworzenie przed stu laty, przez grono wspaniałych Polaków, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, było patriotyczną odpowiedzią na pilną potrzebę ochrony pamiątek przeszłości…”.
Osobiście uważam, że dzisiaj największym zagrożeniem dla zabytków jest niski stopień świadomości społecznej – bardzo często, niestety, również u władz lokalnych, zwłaszcza gminnych.
Jeśli miałbym odpowiedzieć na pytanie, który zabytek jest mi najbardziej bliski, to jest nim niewątpliwie miejsce mojej pracy, czyli Jasna Góra – miejsce szczególne, a zarazem wyjątkowe nie tylko dla wierzących Polaków, ale i katolików z całego świata – będące skarbnicą dziedzictwa narodu. A zwłaszcza serce Jasnej Góry – najcenniejszy i najważniejszy zabytek ruchomy kraju jakim jest Cudowny Obraz Matki Bożej. Jest jeszcze jeden bliski mi zabytek – XII-wieczny klasztor księży kanoników regularnych laterańskich w mym rodzinnym Mstowie, gdzie mieszkam od dzieciństwa.
Własne osiągnięcia:
Artykuły w prasie lokalnej Mstowa oraz publikacjach książkowych Towarzystwa, takich jak: “Europejskie inspiracje w sztuce romańskiej województwa śląskiego”, “Dziedzictwo poczty” oraz w Almanachu Częstochowy (2005 r.).
Inicjator wystaw Towarzystwa we Mstowie o sztuce romańskiej, wraz z dyskusją o zabytkach Mstowa oraz o polskich zabytkach na światowej liście UNESCO, którą można było teraz obejrzeć do końca maja w Gminnym Ośrodku Kultury we Mstowie, natomiast, w ur. – w muzeum Ratusza Miejskiego w Częstochowie.
Interwencje konserwatorskie w sprawie starego rynku we Mstowie oraz zespołu mstowskich stodół i klasztoru mstowskiego.
Pracownik Jasnej Góry od 1993 r., w Towarzystwie – od ponad dziesięciu lat.
5. grudnia ubr. Andrzej Sochacki, mieszkaniec Mstowa, jedyny działacz z regionu częstochowskiego, członek zarządu oddziału śląskiego TOnZ odznaczony został złotą odznaką “Za opiekę nad zabytkami”, przyznaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierza Ujazdowskiego. Odznaczenia dokonał wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a zarazem Generalny Konserwator Zabytków Tomasz Merta, na Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie podczas uroczystości, kończącej obchody jubileuszowe 100-lecia powstania TOnZP.
ANDRZEJ SOCHACKI