Koniec roku szkolnego oraz zbliżające się wakacje zawsze powodują wzrost przysłowiowej uczniowskiej aktywności. Niestety jak pokazuje historia aktywność ta przyjmowała różne formy, szczególnie po zakończeniu II wojny światowej.
W trudnych latach siłowego instalowania nowego porządku politycznego, grupy chłopców i dziewcząt zamiast zdobywać wiedzę w szkolnych ławach, bądź korzystać z należnego wakacyjnego odpoczynku, decydowały się na „powrót do lasu” lub inne formy czynnego oporu. Jak przysłowiowe „grzyby po deszczu” powstawały podziemne organizacje oraz takie, których założyciele i członkowie w taki właśnie sposób pojmowali „obywatelską aktywność”. W ten klimat wpisywały się również organizacje młodzieżowe regionu częstochowskiego.
Nie jest możliwe wymienienie wszystkich grup, przypomnimy tylko niektóre i tylko te, które zarówno powstały, jak i ogniskowały swoja działalność w środowisku szkolnym.
Taką właśnie była „Lotna Organizacja Młodzieżowa”, która od wiosny 1949 przez rok (marzec 1949-marzec 1950) funkcjonowała w Gimnazjum Mechanicznym w Częstochowie. Uczniowie za główny cel swojego działania wyznaczyli sobie zwalczanie szkolnych związków o komunistycznym rodowodzie. Na czele grupy stali dwaj przyjaciele Jerzy Barucha i Jerzy Dąbrowski. Niestety już w czerwcu Dąbrowski zostaje aresztowany przy próbie nielegalnego przekroczenia granicy, a środowisko Gimnazjum staje się miejscem penetracji prowadzonej przez funkcjonariuszy SB. Praktycznie w drugą rocznicę powstania 27.03.1951 roku, Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach wydaje ostatni wyrok w sprawie członków grupy.
Szkolną organizacją był również „Związek Młodzieży Podziemnej”. W tym przypadku to uczniowie dziesiątej klasy Liceum Ogólnokształcącego w podczęstochowskich Krzepicach pod dowództwem Stanisława Kortlińskiego ps. „Śmiały” w 1949 roku stworzyli grupę, która w oparciu o informację pochodzące z audycji „Radia BBC”, „Głosu Ameryki” i „Radia Madryt” produkowała i rozpowszechniała różnego rodzaju druki ulotne. Chłopcy malowali również specjalne „afisze” antykomunistyczne oraz rozsyłali do miejscowych komunistycznych notabli anonimowe pogróżki. SB i tym razem posłużyła się prowokatorami, kolegami i uczniami Liceum, przyczynili się oni do infiltracji, a następnie likwidacji grupy. Stało się to w lipcu 1950 roku.
W szeregach organizacji „Wolna Młodzież” działali również, głównie uczniowie częstochowskich Liceów tj. Liceum Ogólnokształcącego im. Romualda Traugutta i Liceum Pedagogicznego. „Wolna Młodzież” to jedna z najliczniejszych i najdłużej działających organizacji częstochowskiej młodzieży (1949-1953). Co więcej, organizacji tej udało się rozszerzyć obszar działania na region kielecki oraz Warszawę i jej okolice. Twórcą i jej pierwszym dowódcą był Andrzej Szczekocki ps. „Waldemar”. Grupa prowadziła aktywną walkę z obowiązującym porządkiem prawnym. Akcje sabotażowe, napady na funkcjonariuszy MO i UB, pisemne ostrzeżenia dla „nadgorliwych” aktywistów z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) oraz skuteczny kolportaż antykomunistycznych ulotek to główne formy jej działania. Co ciekawe na stanie posiadania organizacji figurowała również czynna radiostacja. W czasie akcji rozbijania grupy, na początku 1953 roku aresztowano 42 osoby, a jej dowódca został skazany na 10 lat więzienia.
Oprócz wymienianych organizacji „szkolnych” w Częstochowie funkcjonowały również trzy podziemne organizacje harcerskie. Trzeba jednak zauważyć, że one również funkcjonowały w środowisku szkolnym, a ich odrębność była warunkowana jedynie formułą poczucia przynależności do grupy określonej tradycją.
Pierwsza z nich to organizacja Zygmunta Kleszczyńskiego „Harcerstwo Polskie”. Drużyna liczyła 20 harcerzy, a co charakterystyczne funkcjonowała prawie trzy lata (1946 -1949) nie tylko na terenie Częstochowy, ale i Bytomia.
Kolejna to podziemna organizacja harcerska „Ojczyzna Nauka Cnota”. Członkowie tej grupy z Bogusławem Pukaczewskim, jako przełożonym, działali przez rok, od stycznia 1949 do stycznia 1950, kiedy to zostali aresztowani przez SB.
Wreszcie„Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej „Skaut”. Na jej czele stał Jerzy Mirowski ps. „Zbrojarz”. Skauci prowadzili działalność w Liceum Plastycznym, w roku szkolnym 1949/1950, a ich aresztowanie 7.06.1950 roku położyło kres istnieniu formacji.
Jak więc widać młodzi ludzie zawsze kroczyli w szeregach bohaterów, i to zarówno w czasach ograniczonej suwerenności jak i wtedy, kiedy wydawać się mogło, panowały warunki względnego pokoju. Podejmowali wyzwania jakie niosła historia, a swoją postawą manifestowali miłość do Ojczyzny, dla której nie wahali się poświęcić swoich najlepszych lat.
Sławomir Maślikowski