Bez wątpienia jedną z największych historycznych sensacji ubiegłego roku było odnalezienie siedmiu srebrnych gwoździ z zaginionego sztandaru 7 Pułku Artylerii Lekkiej. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w środowisku historyków, kolekcjonerów i poszukiwaczy. We wrześniu 2020 roku gwoździe odnalezione w złotopotockich lasach przez członków Grupy Częstochowskiej Perun oraz Stowarzyszenia Historycznego Reduta Częstochowa, zostały uroczyście przekazane do zbiorów Muzeum Regionalnego im. Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku. Kilkanaście dni później zostały zaprezentowane na wystawie „Wrześniowym szlakiem 7 Dywizji Piechoty. Bitwa pod Janowem 1939”, zorganizowanej przez Muzeum we współpracy z katowickim Oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej oraz Stowarzyszeniem Historycznym Reduta Częstochowa.
Odnalezienie wspomnianych gwoździ skłoniło autorów wystawy do poświęcenia szczególnej uwagi nie tylko dotychczas nieco marginalizowanej historii 7 Pułku Artylerii Lekkiej, ale także jego najważniejszemu symbolowi – zaginionemu we wrześniu 1939 roku sztandarowi. Na potrzeby ekspozycji podjęto bowiem próbę rekonstrukcji wizerunku sztandaru, zarówno w wersji graficznej, jak i w formie repliki w skali 1:1. W związku z tym, że do chwili obecnej nie odnaleziono żadnego zdjęcia w pełni rozwiniętego sztandaru, dzięki któremu moglibyśmy poznać jego rzeczywisty wygląd, próbę rekonstrukcji oparto o wszelkie zachowane materiały archiwalne oraz prasowe, a także poprzez analogię względem sztandarów innych pułków artylerii.
Do 1938 roku najważniejszym symbolem pułkowym 7 Pułku Artylerii Polowej, a następnie Lekkiej był proporzec w zielono-czarnej barwie z białym napisem „7 PAP”, a następnie „7 PAL”. Towarzyszył on żołnierzom pułku podczas wszelkich uroczystych wystąpień, m.in. świąt państwowych, obchodów rocznicowych czy defilad, a także ważnych wydarzeń z życia pułku.
24 listopada 1937 roku wszedł w życie dekret Prezydenta RP o znakach wojska i marynarki wojennej, który porządkował i ujednolicał dotychczasowe przepisy dotyczące m.in. sztandarów. Najważniejszą zmianą było wprowadzenie sztandarów dla niektórych rodzajów broni, które dotychczas były ich pozbawione, w tym także dla jednostek artylerii.
W związku z tym, na przełomie maja i czerwca 7 pal otrzymał nowy sztandar wykonany w oparciu o przepisy wprowadzone w 1937 roku. Szczegółowy przebieg uroczystości związanych z przekazaniem nowego sztandaru częstochowskiemu pułkowi, zarówno w Warszawie, a następnie w Częstochowie, można poznać dzięki relacjom prasowym zamieszczonym w „Gońcu Częstochowskim”.
Pomimo doniosłości wydarzenia, a także wielu uroczystości w których na przestrzeni ponad roku pułk brał jeszcze udział (aż do wybuchu wojny), do chwili obecnej nie udało się odnaleźć zdjęcia rozwiniętego sztandaru, dzięki któremu moglibyśmy poznać jego faktyczny wygląd. Niemniej, bez względu na powyższe trudności, po zebraniu i analizie bogatej dokumentacji archiwalnej udało się odtworzyć prawdopodobny wizerunek sztandaru.
Punktem wyjścia były następujące dokumenty: wspomniany wyżej dekret Prezydenta RP z 24 listopada 1937 roku wraz z barwnymi załącznikami prezentującymi wzór prawej i lewej strony sztandarów artyleryjskich, Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych z 31 grudnia 1937 roku zatwierdzający wzór sztandaru 7 pal (z rozmieszczeniem elementów umieszczonych w czterech tarczach herbowych oraz dat najważniejszych bitew), artykuł z „Gońca Częstochowskiego” prezentujący fotokopie elementów umieszczonych w tarczach herbowych, niezrealizowany projekt sztandaru 7 pal ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego oraz archiwalne fotografie innych sztandarów artylerii.
Warto także wspomnieć, że wszystko na to wskazuje, iż wizerunek św. Barbary ze sztandaru 7 pal różnił się od oficjalnie zatwierdzonego wzoru (św. Barbara stojąca na skrzyżowanych lufach armatnich w zielonym polu), co obrazuje fotokopia zamieszczona w „Gońcu Częstochowskim”. Tego typu przypadki znane są także z innych zachowanych sztandarów pułków artylerii II RP.
OPIS SZTANDARU 7 PUŁKU ARTYLERII LEKKIEJ
Na prawej stronie sztandaru widniał wizerunek orła białego w koronie (haftowanego srebrną nicią) otoczonego wieńcem laurowym, wpisanego w środek czerwonego polskiego krzyża kawalerskiego umieszczonego na białym tle. W każdym z czterech rogów prawej strony, widniał numer „7” otoczony wieńcem laurowym.
Na lewej stronie sztandaru, w środku krzyża kawalerskiego umieszczono dewizę „Honor i Ojczyzna” otoczoną wieńcem laurowym. W górnym ramieniu krzyża umieszczono napis „Kowel 12 IX 1920”, w dolnym zaś – „Warszawa 12 XI 1918”. W lewym ramieniu krzyża widniała data „Lwów 15 I 1919”, natomiast w prawym „Wilno 19 IV 1919”. W lewym górnym rogu umieszczono wizerunek św. Barbary patronki artylerzystów (najprawdopodobniej odbiegający od oficjalnie przyjętego dla sztandarów artylerii), a w prawym górnym rogu wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. W prawym dolnym rogu znajdował się herb Miasta Częstochowy, natomiast w lewym dolnym rogu wizerunek odznaki pułkowej 7 Pułku Artylerii Lekkiej. Wszystkie cztery wymienione wyżej wizerunki i herby wpisano w jednakowe obrysy tarcz herbowych.
Sztandar stanowił kwadrat o boku 65 cm, obramowany złotą frędzlą i przymocowany do drzewca za pomocą specjalnej tulei i 16 srebrnych gwoździ. Drzewce składające się z dwóch części łączonych za pomocą stalowych okuć, wykonano z drewna jesionowego. U dołu drzewce zakończono stalowym trzewikiem, natomiast szczyt zwieńczył metalowy srebrzony orzeł, wsparty na tablicy z numerem „7”.
Adam Kurus
PRÓBA REKONSTRUKCJI ZAGINIONEGO SZTANDARU 7 PUŁKU ARTYLERII LEKKIEJ
Opisy do zdjęć
- Prawa strona sztandaru 7 pal, opracowanie graficzne: Dorota Gąsiorowska.
- Lewa strona sztandaru 7 pal, opracowanie graficzne: Dorota Gąsiorowska.
- Replika sztandaru zaprezentowana w Muzeum Regionalnym w Złotym Potoku.
- Projekt sztandaru 7 pal znajdujący się w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego.